a
,
0
)
2
(
a
,
2
1
)
3
(
a
.
Agar quyidagi chiqish qiymatlarni qabul qilinsa:
1
)
1
(
)
(
a
a
N
(3.9)
ў
N
a
a
a
2
)
(
)
1
(
(3.10)
Undan qolgan darajalar
1
1
2
1
)
(
N
k
a
a
ў
k
(3.11)
qiymatga ega bo‘ladi, bu yerdagi
k
- daraja tartib raqami.
Simmetrik kod uchun
0
ў
a
va unda yarim daraja nusbat qiymatlarni
qabul qiladi,
a
boshqa yarmi manfiy,
a
daraja sonlida, ulardan biri, o‘rtasi
0 qiymatni qabul qiladi.
Ikkilangan signal statistik xususiyatlariga bog‘liq ravishda
)
(
k
a
liniya
qiymatlari belgilangan ehtimollik bilan paydo bo‘ladi va o‘zaro
bog‘langan bo‘lishi mumkin.
)
(
k
a
koeffisiyentlar statistik xususiyati va
raqamli axborotni analog olib boruvchi spektri
)
(
t
S
l
liniya signal
xususiyatini aniqlaydilar. Bu signalni energetik spektri quyidagicha
aniqlanishi mumkin:
уз
Д
l
сп
S
P
)
(
)
(
2
(3.12)
Bu yerda,
)
(
)
(
2
t
S
S
l
l
olib boruvchi spektri. U quyidagicha
aniqlanadi:
dt
e
t
S
S
T
t
i
l
l
0
2
)
(
)
(
(3.13)
Д
- energetik spektrni diskret qismining jadalligi;
уз
- energetik spektrni uzluksiz qismining jadalligi.
Energetik spektr diskret
Д
l
спД
S
P
)
(
)
(
2
va uzluksiz spektrdan
уз
l
спД
S
P
)
(
)
(
2
iborat.
Ular quyidagicha aniqlanadi:
86
i
Т
Т
Д
if
a
f
)
2
(
2
2
2
(3.14)
1
0
2
2
Т
Т
T
ir
T
ir
r
r
Т
уз
e
e
R
f
(3.15)
Bu yerda:
a
- signalning o‘rta qiymati;
- o‘rta kvadratik qiymat;
r
R
- avtokorrelyasiya koeffisiyenti.
Bu koeffisiyentlarni
)
(
)
(
)
(
k
k
a
P
a
paydo bo‘lish ehtimolligini,
)
(
j
a
darajadan
jk
k
p
a
)
(
darajaga o‘tish ehtimoligini va
r
r
p
jk
)
(
simvolga bir –
biridan kechikuvchi simvollar uchun
)
(
i
a
darajadan
)
(
j
a
darajaga o‘tish
ehtimolligini bilgan holda aniqlash mumkin.
Bu koeffisiyentlar quyidagicha ko‘rinishga ega:
)
(
1
)
(
)
(
k
N
k
k
a
a
P
a
(3.16)
jk
j
N
j
k
P
a
P
a
P
)
(
)
(
)
(
1
)
(
(3.17)
2
2
)
(
1
)
(
2
]
[
]
[
a
a
a
P
k
N
k
k
(3.18)
]
)
(
)
(
[
1
2
)
(
1
,
)
(
2
a
a
P
r
p
a
a
R
j
ij
j
N
j
i
i
r
(3.19)
Yuqorida ko‘rsatilgan koeffisiyentlarni liniya kod uchun to‘g‘ri
tanlash, bor aloqa kanali bo‘yicha signalni uzatish uchun qulayroq
energetik spektrni shakllantirishni ta’minlaydi.
Kabel bo‘yicha raqamli signalni uzatishda iloji boricha signal
o‘zgarmas qismi tarkibida bo‘lish kerak emas. Bu esa liniya qurilmalarida
moslashtiruvchi transformatorlar ishlatishga, hamda regeneratorlarga
o‘zgarmas tok bilan masofadan manba ta’minlashga yo‘l beradi. Liniya
kodi tashkil etuvchi ikkilangan kodning simvollarini paydo bo‘lish
ehtimolligidan bog‘liq bo‘lmagan holda (3.14) ifodani
a
koeffisiyent nolga
teng qiymatni olgandagina bu talabni bajarilishi mumkin. O‘zgarmas
qismini olib tashlashdan tashqari, kod regenerasiya qurilmalar ishlash
uchun kerakli bo‘lgan signal haqida axborotga ega bo‘lishi uchun liniya
kodini shakllantirish jarayoni sodda bo‘lishini, hamda liniya kodi
belgilangan tuzilmaga ega bo‘lishini talab qiladi. Liniya traktidan
uzatilayotgan axborotni bilmay turib, ekspluatasiya jarayonida xatoliklar
paydo bo‘lganda belgilangan tuzilma asosida regenerasiya jarayonida
87
xatolikni topishni talab qiladi. Bundan tashqari, liniya signal regeneratorda
kuchayishini avtomatik to‘g‘rilash uchun kerak bo‘lgan axborotga ega
bo‘lishi kerak.
Liniyaviy kodni shunday tiklash kerakki, liniya signalining energetik
spektri iloji boricha kichik polosani egallashi kerak. Bu spektr maksimumi
past chastota chegaralarida yotishi va spektrning o‘zgarmas qismida
bo‘lishi kerak emas. Undan tashqari signalning simvollar yig‘indisi
minimal bo‘lishi kerak. Raqamli yig‘indi quyidagicha aniqlanadi:
T
T
t
k
t
a
T
0
)
(
)
(
(3.20)
Bu degani o‘zgarmas qismni uzluksiz ravishda yuqotib turish kerak.
Bu amal juda qisqa vaqtda ketma – ket kod simvollarini o‘zaro
kompensasiya yo‘li bilan amalga oshiriladi. Buni hisobga olganda,
liniyaviy kodda qarama – qarshi qutbli impulslar bo‘lishi kerak. Ya’ni
impulslarning qarama – qarshi qutbli ketma – ketligi bir xil hosil bo‘lishi
kerak. Ikkilamchi kod impulslarini hosil bo‘lishiga chegara qo‘yish
mumkin emas. Shuning uchun liniyaviy kod ortig‘i bilan bo‘lishi kerak.
Signallarga ikki darajadan ko‘p daraja kiritish yo‘li bilan liniyaviy signalni
ortiqchalikni, uzatish tezligini oshirish mumkin.
Shuning uchun N – darajali liniya kodida birlik vaqtda uzatilayotgan
holatlar sonidan katta bo‘lishi kerak. Bunda quyidagi tenglama bajarilishi
kerak:
T
T
N
M
k
2
(3.21)
bundan
M
N
K
2
log
(3.22)
Bu yerda:
K
- T vaqtda ikkilangan kodning M simvollarini uzatish
uchun ishlatiladigan N – darajali kodning simvollar soni. Ikkilangan kodni
liniya kodga o‘zgartirishda quyidagi shart bajarilishi kerak:
K
T
M
T
TN
T
(3.23)
Bu yerda:
T
T
- ikkilangan simvol davomiyligi;
TN
T
- N –darajali
simvol davomiyligi.
(1.23) ifodadan kelib chiqadiki, liniya signalni uzatish tezligi
N
T
N
T
T
f
1
88
T
TN
f
M
K
f
(3.24)
bo‘ladi. Bu yerda:
T
T
T
f
1
- ikkilangan signalni uzatish tezligi. (3.16)
ifodaga (3.18) ifodani qo‘yib, liniya signalini uzatish tezligini aniqlovchi
shart olinadi:
N
f
f
T
TN
2
log
(3.25)
yoki
)
1
(
log
2
r
N
f
f
T
TN
(3.26)
Bu yerda:
r
- liniya signalini ortiqchaligi.
(3.24) va (3.26) ifodalarni solishtirishdan
1
log
2
N
M
K
r
kelib
chiqadi.
Amaliyotda uchinchi darajali liniyaviy kod ishlatiladi. Masalan,
1V→1T. Buning ma’nosi ikkilamchi kodning (Binary) bitta simvoli
uchlamchi kod (Ternary) ning bitta simvoliga aylantirish deganidir.
1V→1T. Uzatish tezligi ikkalasida bir xil, ya’ni ikki darajali kodni
hamda uchinchi darajali kodni uzatish ham bir xil vaqtda bajariladi.
Demak, ortiqchalik hosil qilindi:
58
,
0
1
58
,
1
1
3
log
1
1
2
r
. Bu
ortiqchalik yetarli darajada katta bo‘lgani uchun liniyaviy kodni qurish
tamoyilini tanlash katta erkinlikni beradi.
1V→1T turidagi ko‘p ishlatiladigan kod impuls qutblarini
almashtirish bilan kvaziuchlamchi kod (ChPI) yoki AMI (Alternating
Mark Lnversion) birni o‘zgartiruvchi inversiya kodi hisoblanadi.
Ikkilangan kodni ChPI bilan kodga o‘zgartirish tamoyili 3.3-
jadvalda keltirilgan.
Bu yerda V simvol impulsini bildiradi. Uni qutbi oldingi impuls
qutbiga qarama- qarshi bo‘ladi. Jadvaldan ko‘rinadiki 1 qiymatli
ikkilangan kod simvollarini almashtiruvchi uchlamchi kod V simvollarini
o‘zaro korrelyasiyaga ega. Shu hisobiga liniya signalining energetik
spektri o‘zgarmas qismini yo‘qotish mumkin. Agar r – ikkilangan
signaldagi 1 qiymatli simvollar bo‘lish ehtimolligi,
)
1
(
p
a
- 0 qiymatli
simvollar paydo bo‘lish ehtimoli bo‘lsa, 1.3- jadvaldan ko‘rinadiki,
2
1
89
va
2
1
qiymatli simvollar
2
p
ga teng bir xil ehtimollik bilan paydo
bo‘ladi. (1.16) ifoda bilan aniqlanuvchi
a
- o‘rtacha qiymat:
0
2
1
2
0
)
1
(
)
2
1
(
2
p
p
p
a
ChPI li kod uchun qabul qilingan o‘zgartirishlarda kod raqamli
yig‘indisi
2
1
va
2
1
chegaradan chiqmaydi, ya’ni liniya kod
simvollaridan biri qiymatdan oshmaydi, shak – shubhasiz oshishi mumkin
bo‘lmagan minimum bo‘lib hisoblanadi.
1.3- jadval
Ikkilangan kodni ChPI li kodga o‘zgartirish tamoyili
Ikkilangan
kod
ChPI li kod
ChPI li kod
simvollar
qiymati
Qo‘shimcha shart
0
0
0
)
1
(
a
1
V
2
1
)
1
(
a
Agar oldingi V simvol
)
3
(
a
qiymatni qabul qilgan bo‘lsa
2
1
)
3
(
a
Agar oldingi V simvol
)
1
(
a
qiymatni qabul qilgan bo‘lsa
O‘zgarmas qismi yo‘q qilingandan so‘ng ChPIli kodning energetik
spektri yo‘qoladi, diskretlar ham yo‘qoladi. Shuning uchun bunday kod
signal haqida xech qanday axborot uzatmaydi. Lekin to‘g‘rilagichdan
o‘tkazilib ikkilamchi kodga aylantirilsa, o‘zgarmas qism paydo bo‘ladi. Bu
kod orqali uzatiladigan axborotni bilmasa ham hosil bo‘ladigan xatolarni
topishi mumkin. Simvollar ketma – ketligi tasodifan buzmagan holda,
ya’ni: a
(2)
=0 ni a
(1)
=- 1/2ga yoki a
(3)
=1/2 ni almashib qolgan, hamda a
(1)
yoki a
(3)
ni a
(2)
ga almashib qolganda, qo‘shni impulslar qutbining galma-
gal almashish tamoyili buziladi. Bu esa liniya signalini uzatish sifatini
baxolashga yo‘l beradi.
AMI li kodda dastlabki ikkilik ketma - ketligida ular o‘rtasidagi nollar
soniga bog‘liq bo‘lmagan holda birlik belgilarni o‘zgartirishda nusbat va
manfiy qutbli impulslar navbatini amalga oshiriladi. Ko‘rsatilgan
o‘zgartirish tamoyili tufayli kodning energetik spektridan liniyadan
o‘zgarmas tashkil etuvchisi olib tashlanadi. AMI kodining asosiy
90
energiyasi 0,5 f
r
ga yaqin chastotalar sohasida yig‘ilgan. Shuning uchun
o‘zaro ta’sirlarning bahosi va regenerasiya qismining hisobi 0,5 f
r
da
bajariladi.
AMI ni kod impulslari qutblarining navbatma - navbat kelish
tamoyilidan foydalanilishi tufayli regenerasiyalashda vujudga keladigan
xatoliklarni osonlik bilan topishga imkon beradi, chunki ixtiyoriy belgi
regenerasiyalansa bu hol liniyaviy traktda belgilar qutblarining navbatma -
navbat kelish tamoyilini buzilishiga olib keladi. Ma’lum vaqt ichida
bunday
buzilishlar
soniga
qarab
liniyaviy
traktdagi
xatoliklar
koeffisiyentini baholash mumkin. Bunda shuni e’tiborga olish lozimki,
ba’zi hollarda xatoliklar aniqlanmay qolishi mumkin (agar masalan birin
ketin keluvchi belgilarni regenerasiyalashda xatoliklar mavjud bo‘lsa va
ular mazkur kodning tuzilish tamoyilini buzmagan bo‘lsa). AMI li kodning
eng muhim nuqsonlaridan biri bu liniyaviy trakt bo‘yicha uzun seriyali
nollarni uzatishdir, bu esa regeneratorlarning normal ishlashiga zarar
yetkazish mumkin, chunki taktli chastotani ajratish jarayoni qiyinlashadi.
Nolga qaytmaydigan kod - Non Return to Zero (NRZ) oddiy ikkilik
ketma- ketlikdan iborat bo‘lib eng sodda liniyaviy kod hisoblanadi, hamda
amaliyotda eng ko‘p tarqalgan koddir. NRZ signal spektrining muhim
xususiyati,
bu
nolli
chastotada
spektral
zichlikning
qiymati
cheklanganidadir.
Bu kodning ikki turi mavjud: unipolyar va bipolyar NRZ kodlar. Bipolyar
NRZ kodda mantiqiy birga nusbat qutbli to‘g‘ri burchakli impuls, mantiqiy
nolga esa - manfiy qutbli to‘g‘riburchakli impuls mos keladi.
Impulslarning uzunligi bitta bit uzunligiga teng. Koderning chiqishidagi
nusbat yoki manfiy kuchlanish belgi uzunligi davomida o‘zgarmay
saqlanadi, shuning uchun bu kodni "nolga qaytmaydigan kod" deb
yuritiladi (3.24- rasm). Rasmda: a
K
– koeffisiyent, aloqa kanali bo‘yicha
uzatiladigan belgilar ketma- ketligida K chi belgini aniqlaydi. T – belgi
uzunligi. T
b
- uzatilayotgan axborot bitta bitining uzunligi.
Unipolyar NRZ kodning spektridan nolli chastota diskret spektral
chizikning mavjudligi bilan farqlanadi. Unipolyar NRZ kod bipolyar
koddan farqi shundaki mantiqiy nolga manfiy impuls emas nolli
kuchlanish to‘g‘ri keladi.
Nolga qaytadigan kodda - Return to Zero (RZ) bir ikki marta kichik
uzunlikdagi impuls bilan uzatiladi. Oddiy kodlarning spektrlari quyidagi
kamchiliklarga ega: taktli chastotaning kichik quvvati (sinxronlash
chastotalari); nollarning uzun ketma- ketligi mavjudligining imkonligi; RZ
kod NRZ kodga nisbatan kengrok o‘tkazish yo‘lagini talab qiladi, lekin
91
o‘zgarmas tashkil etuvchisining kichikroq qiymatiga ega. Metall kabellar
bo‘yicha ishlash uchun mo‘ljallangan uzatish tizimlarida keng ko‘lamda
uchlik kodlar ishlatiladi.
3.24- rasm. Nolga qaytmaydigan kod
Ularning ishlatilishi yuklamaga (metall kabel) EYuK generatorining
turli qutbli ulanish imkoniga asoslangan. Kod ikki turli ko‘rinishga ega –
bipolyar RZ kod va unipolyar RZ kod. Unipolyar RZ kod bipolyardan
farqi shundaki mantikiy nolga manfiy impuls emas, nolli kuchlanish mos
keladi. Bipolyar RZ signalning spektri bipolyar NRZ signalning spektriga
o‘xshash, hamda o‘zgarmas tashkil etuvchisiga ega. Bipolyar va unipolyar
RZ koderning chiqishidagi signalning shakli 3.25- rasmda ko‘rsatilgan.
Impuls qutblari navbatma- navbat keladigan kod - (IKNN)- bipolyar
kod bo‘lib uchlik kodning bir turidir, bunda nollarga impullarning mavjud
bo‘lmasligi, bularga esa - navbatma- navbat o‘zgaradigan manfiy va
nusbat qutbli to‘g‘riburchakli impulslar to‘g‘ri keladi. Impulsli ketma-
ketlikda o‘zgarmas tashkil etuvchisi nolga teng bo‘lgani uchun, ajratuvchi
transformatorlarga ega liniyalar bo‘yicha uzatish imkoni tug‘iladi. Mazkur
kodning ustunligi uni ikkilik kodga o‘zgartirishga soddaligidir.
Birliklar kelishining yuqori zichligiga ega bo‘lgan kod KPV- 3
Hiqu Density Bipolar (HDB- 3) keng tarqalangan, unda n =3. Optik tola
uzatish tizimlarining (OTUT) liniyaviy kodlariga qo‘yiladigan asosiy
talab, bu signalning ikkita ahamiyatli darajasini ishlatish hisoblanadi,
Ma’lumotlar
Bir qutbli
NRZ kod
Ikki qutbli
NRZ kod
92
chunki nur manbai (lazer yoki nurdiod) ikkita quvvat tartibida - nurlanish
mavjud yoki mavjud bo‘lmagan tartibda ishlaydi.
3.25- rasm
.
Nolga qaytadigan RZ kod.
OTUT da bevosita NRZ va RZ kodlarni ishlatish cheklangan. Ko‘prok
korrelyasion aloqali kodlar tarqalgan, xususan, CMI- Coded Mark
Inversion kodi: 1v2v sinfidagi nolga qaytmaydigan ikkilik kodi. CMI
kodida nollar bir takt oralig‘ida nollar va birliklarning almashish ketma-
ketligida uzatiladi, birliklar esa ikkita nol yoki ikkita birning ketma- ket
birikmasi ko‘rinishida navbatma - navbat uzatiladi (ya’ni har bir "1" ga
mos ravishda "11" yoki "00" kombinasiyasi, har bir "0" ga esa "01"
impulsi beriladi).
Katta tezlikka ega tizimlarda NRZ formadagi skrembirlangan signal
ishlatiladi. Skrembirlash algoritmini batafsilroq ko‘rib chiqamiz.
Skrembirlash ma’nosi ma’lum bir ketma- ketlikni hosil qilishdan iborat,
bunda nollar va birlarning paydo bo‘lishi statistikasi tasodifiy voqyeaga
yaqinlashadi, u berilgan chastotalar sohasida yig‘ilgan uzatilayotgan
signalning quvvatining o‘zgarmas spektral quvvati va taktli chastotasini
ishonchli ajratish talablarini qondirish imkonini beradi. Shuni ta’kidlash
lozimki skrembirlash signalning statistik xususiyatlarini yaxshilash uchun
aloqa tizimlarining ko‘p turlarida keng ishlatiladi. Skrembirlash odatda
bevosita modulyasiyadan oldin amalga oshiriladi. Skrembler - qurilma
yordamida uzatuvchi tomonida amalga oshiriladi, u qabul qiluvchi
tomonda teskari operasiya - disrembirlash diskrembler nomli qurilma
Bipolyar
RZ kod
Berilganlar
Unipolyar
RZ kod
93
yordamida bajariladi. Diskrembler qabul qilinayotgan ketma- ketlikdan
dastlabkisi ajratib oladi. Skremblerning asosiy qismi sohta tasodifli ketma-
ketlik generatori bo‘lib (STK), u 2n- 1 maksimal uzunlikdagi ketma-
ketlikni shakllantiruvchi teskari aloqali n- kaskadli liniyaviy registr
ko‘rinishida bajarilgan bo‘ladi. Skrembler va deskrembler o‘rtasida
sinxronlash yo‘qolganda sinxronlashni tiklash vaqti skrembler registri
yacheykalarining soniga teng bo‘ladi.
3.26 – rasm. Liniyaviy kod turlari
ChPI kodining kamchiligi: bu kod liniya traktiga uzun «nollar»
seriyasini uzata olmaydi. Bu kamchilikni yo‘qotish uchun ChPI
modifikasiyasi ishlab chiqilgan. Bunday liniya kodlarini bir necha
ko‘rinishlari mavjud. Eng keng tarqalgani NDV – 3 (High Density
Bipolar Excess 3). Bu kodni qurilish tamoyili xuddi ChPI ga o‘xshaydi.
Bu o‘xshashlik ikkilamchi simvollar orasida 3 ta dan ortiq nol paydo
bo‘lmaguncha davom etadi. Agar ikkilamchi kodda 4 ta yoki undan ortiq
nollar paydo bo‘lsa, ketma – ket kelgan 4 ta nollar kombinasiyalarning har
biri 3.3- jadvalda keltirilgan ketma – ketlik bilan almashtiriladi.
HDB- 3 kodining tuzilish tamoyili ikkita birlik belgilar o‘rtasida
uchdan ortiq birin- ketin keluvchi nolli belgilari paydo bo‘lmagunga qadar
aynan AMI li kodga o‘xshashdir. Bunda boshlang‘ich ikkilik kodidagi
to‘rtta nollik (0000) belgilardan iborat har bir ketma- ketlik V00V yoki
000U ko‘rinishidagi ikki ketma- ketlikdan biriga almashtiriladi, bu yerda
V avval keladigan impuls qutbiga qarama- qarshi qutbli impulsni bildiradi,
1 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0
Manfiy
toq
Musbat
juft
NRZ nolga
qaytmasdan
RZ nolga
qaytish bilan
AMI «1»
galma-gal
almashish
HDB3
Manfiy
toq
94
V - esa avvalgi V impuls qutbini takrorlovchi impulsni bildiradi. Ikkita
almashtiruvchi ketma- ketliklarni ishlatish liniyaviy signalning turli
joylarida keladigan V belgilarning qutblarini navbat bilan kelishini
ta’minlaydi, bu esa o‘z navbatida belgilarning o‘rta qiymatiga bo‘ladigan
ta’sirini bartaraf etadi.
3.3 - jadval
Oxirgi impuls ishorasi
toq
juft
Nusbat (+)
- - - R N - - N
Manfiy (- )
- - - N P - - P
3.4 - jadval
Ikkilamchi kodni HDB – 3 kodiga aylantirish tamoyili
Ikkilamchi
kod
NDV – 3
kodi
Ketma – ketlikni tanlash sharti
0000
000 V
Agar avvalgi V simvolidan oldin V
simvolining toq soni bo‘lgan holda
V00 V
Agar avvalgi V simvolidan oldin B
simvolini juft soni bo‘lgan holda
000V ko‘rinishidagi kombinasiya, agar oldingi V belgidan keyin toq
sondagi V belgilar paydo bo‘lsa, VOOV kombinasiya esa, agar oldingi V
belgidan keyin juft sondagi V belgilar paydo bo‘lsa ishlatiladi.
Ammo HDB- 3 kodining raqamli yig‘indisi V belgilarni kiritish
oqibatida AMI li kodga nisbatan katta bo‘lib 2(+1/2) yoki (- 1/2) ni tashkil
etishi mumkin. Shunday qilib, HDB- 3 kodi ishlatilganda liniyaviy
signalda birlik belgilarni yuzaga kelish ehtimolligining o‘zgarish diapazoni
sezilarli darajada qisqaradi, u 0,25
shu bilan birga AMI li kodda tasodifiy ketma- ketlikda birlik belgining
paydo bo‘lishi ehtimolligi amalda nolgacha kamayishi mumkin.
3.4- jadvalidagi V orqali qutbi avvalgi V simvolli qutbini
takrorlaydigan simvol belgilanadi. 4 ta noldan iborat ketma – ketlik liniya
kodining ikkita har xil ketma – ketligi bilan almashtiriladi. Bu liniya
signalini har xil joyida paydo bo‘ladigan V simvollar ketma – ketligi
galma – gal qutbi o‘zgarishi uchun qilinadi. Bunga o‘xshash simvollarning
o‘rta qiymatiga ta’sirini yo‘q qiladi. Lekin V simvoli kiritilganligi uchun
95
NDV – 3 kodining raqamli yig‘indisi ChPI kodiga qaraganda ko‘payadi va
2 (- 1/2) yoki 1/2 tarkibida bo‘lishi mumkin.
NDV – 3 kodida liniyadan uzatilayotgan raqamli signalda hosil
bo‘layotgan tasodifiy xatolarni tekshirish mumkin. Kompensasiya
bo‘lmagan V buzishlarni tekshirish yo‘li bilan buni amalga oshirsa bo‘ladi.
Liniyaviy kodni ikkilamchi kodga aylantirilayotganda tasodifiy xatolar
raqamli trakt oxirida qo‘shimcha xatolarga olib keladi. Misol uchun
liniyaviy koddagi ketma – ketlik V
+
OV
–
V
+
da 3 simvolda xatolikka
yo‘l qo‘yildi ( 0 ga almashib qoldi), bundan V
+
OOV
+
ketma – ketlik
hosil bo‘ladi. Buni «dekoder V
+
OO V deb tushunadi va bu ketma –
ketlikni 0000 bilan almashtiradi. Shunday qilib, bitta xato o‘rnida 3 ta xato
hosil bo‘ldi. Xatolar soni 2 martda oshishi ham mumkin. Ba’zi bir paytda
xatoni ko‘paytirmaslik va xatoni yo‘qotish ham mumkin. Aylantirish
usuliga qarab, liniyaviy kodni xatoni dekoderlash jarayonida dekoder
ko‘paytirish koeffisiyentining o‘rta qiymati 1,18 dan 1,26 gacha bo‘lishi
mumkin.
3.5- jadval
Ikkilamchi kodni PST kodiga almashtirish
Ikkilamchi kod
PST
kod
Ketma – ketlikni tanlash sharti
00
- +
-
01
+ 0
Agar oldingi juftlik 01 yoki 10 – 0 yoki
0 – orqali ko‘rsatilgan bo‘lsa
- 0
-
10
0 -
Agar oldingi juftlik 01 yoki 10 + 0 yoki
0 + ko‘rinishda bo‘lsa
0 +
Agar oldingi 0 1 yoki 10 - 0 yoki 0 –
bo‘lsa
11
+ -
-
NDV – 3 kodiga yaqin yana bitta liniyaviy kodning ko‘rinishi bor. Bu
AQSh da ishlatiladigan Z B SO6 (Bipolarwith Sik Zeto Sitbstition)
kodidir. Bu kodda ketma – ket 6 tadan ortiq nol bo‘lishi mumkin emas.
Har bir 7 ta noldan iborat kombinasiya liniyaviy kodning ikkita ketma –
ketligidan bittasi bilan almashtiriladi. Bunda ham xuddi NDV – 3 kodiga
o‘xshash V simvolini kiritish yo‘li bilan kodning o‘zgarmas tarkibini
kompensasiya qilish yo‘li bilan shart bajariladi.
96
Kod PST (Paired Selected Ternary) – juft selektiv uchlamchi kod
ham ikkilamchi koddagi uzun ketma – ketligidagi nollarni yo‘qotish
xususiyatiga ega. Bu kodni qurilish tamoyili ikkilamchi koddagi juft
simvolni uchlamchi koddagi juft simvoli bilan almashtirishga asoslangan
PST kodi keltirilgan (3.5 – jadval).
| 