84
zarur. Signalning shakllari kodning belgilariga
qattiq ulanishi majburiy
emas. Nisbiy kodlashning qoidalari keng tarqalgan, bunda bitta kodning
belgisi shakllarning navbatma- navbatligi bilan tasvirlanadi, ikkinchisi esa
oldingi elementning shakli bilan tasvirlanadi.
Signalning shaklini tanlash
bevosita quyidagilarni aniqlaydi: energetik spektrni (egallanadigan
chastotalar yo‘lagini), sinxronlash signalini ajratish imkonini, chastotalar
yo‘lagi birligi hisobidan uzatish tezligini (solishtirma uzatish tezligi).
Aloqa liniyalari bo‘yicha uzatish uchun mo‘ljallangan
raqamli
signallarning shakllari, liniyaviy kodlar (LK) degan nomni olgan. LK
ma’lumotlarni noldan boshlanuvchi birlamchi chastotalar yo‘lagida
modulyasiyasiz uzatish uchun ishlatiladi. Boshqacha aytganda,
oddiy
ikkilik ketma- ketlikdan iborat bo‘lgan va shakllantirilgan uzatish
tizimining raqamli kodlari, aloqa liniyasiga
uzatishdan avval liniyaviy
koderga muvofiq ravishda o‘zgartirishlarga uchraydi.
Raqamli signalni uzatish uchun mo‘ljallangan liniya traktining
kirishida ikkilamchi signalni raqamli liniya signaliga aylantirgich
qo‘yiladi. Chiqishiga esa uni teskarisini bajaruvchi qurilma o‘rnatiladi.
Liniya signalining turini tanlash dastavval uzatish
uchun ishlatiladigan
liniya turiga bog‘liq bo‘ladi. Bundan tashqari regeneratorlardan o‘tish,
regeneratorlarni boshqarishni ham ko‘zda tutilgan bo‘lishi kerak. Liniya
trakti regenerasiya uchastkalariga bo‘linadi. Ular traktning asosiy
zvenolari hisoblanadi va ularni bog‘liq bo‘lmagan holda ko‘rish mumkin.
Raqamli tizimlarda ishlatiladigan raqamli
signal izoxron hisoblanadi,
bu uni simvollari T
τ
davr bilan davriy paydo bo‘lishini bildiradi. Bu
signalni quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin.
)
(
)
(
)
(
nT
t
S
a
t
S
n
l
k
n
(3.7)
Bu yerda:
n
- simvolning tartib raqami;
)
(
k
a
-
simvollarning k qiymati;
N
N
k
,
1
– kod daraja soni;
)
(
t
S
l
- raqamli axborotni analogli olib boruvchisi.
Bu formulani quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin:
)
(
)
(
)
(
0
0
T
n
n
l
k
n
l
k
nT
t
S
a
t
S
a
t
S
(3.8)
85
Birinchi qism t ixtiyoriy vaqt daqiqasi ko‘rilgan simvol bo‘lib
hisoblanadi, ikkinchi qismi esa shu ko‘rilayotgan simvolga alohida
simvollari ta’sirini aniqlaydi. Bu qism simvollardan,
0
n
uchun keladigan
simvollardan hosil bo‘ladi.
Ikkilangan kod uchun
)
(
k
a
ikkita qiymat qabul qiladi:
0
)
0
(
a
va
1
)
1
(
a
,
ko‘proq ishlatiladigan uchlamchi liniya kodi uchun
2
1
)
1
(
