|
Step conferenceBog'liq STEP..YARIMOTKAZGICHLARDA ELEKTR TOKI (1) STEP CONFERENCE
2
ko'tarilishi bilan ortib boradi (masalan, temperatura 1 K ga ortganda
yarimo'tkazgichlarning solishtirma o'tkazuvchanligi 16-17
marta ortadi);
yarimo'tkazgichlarning elektr o'tkazuvchanligida erkin elektronlardan tashqari
atom bilan bog'langan elektronlar ham ishtirok etadi (ba'zi hollarda bog'langan
elektronlar asosiy rol o'ynaydi); sof yarimo'tkazgichlarga ozmiqdorda qo'shilma
kiritib, uning o'tkazuvchanligini keskin o'zgartirish mumkin (masalan, 0,01%
qo'shilma kiritilganda yarimo'tkazgichlarning o'tkazuvchanligi 10000 marta ortib
ketadi). Past tralarda yarimo'tkazgichlarning solishtirma qarshiligi juda katta
bo'ladi va amalda ular izolyator hisoblanadi, lekin temperatura ortishi bilan ularda
zaryad tashuvchilarning konsentratsiyasi keskin ortadi. Masalan, sof kremniyda
20° trada erkin elektronlar konsentratsiyasi ~1017m~3bo'lsa. 700° da 1024
m"3gacha, ya'ni million martadan ko'proq ortadi. Yarimo'tkazgichlarda erkin
elektronlar konsentratsiyasining traga bunday keskin bog'likligi o'tkazuvchanlik
elektronlari issiqlik harakati ta'sirida hosil bo'lishini ko'rsatadi. Yarimo'tkazgich
kristallda atomlar valent elektronlari yordamida o'zaro bog'langan. Atomlarning
issiqlik tebranishlari vaqtida issiqlik energiyasi valent elektronlar orasida notekis
taqsimlanadi. Ayrim elektronlar o'z atomi bilan bog'lanishni uzib, kristallda erkin
ko'chib yurish imkonini beradigan yetarli miqdordagi issiqlik energiyasiga ega
bo'lib qolishi va erkin elektronlarga aylanishi mumkin. Tashqi elektr maydon
bo'lmaganda bu erkin elektronlar tartibsiz harakat qiladi. Elektr maydon ta'sirida
esa
maydonga
qarshi
yo'nalishda
tartiblangan
harakatga
kelib,
Yarimo'tkazgichlarda tok hosil qiladi. Erkin elektronlar yuzaga keltirgan
o'tkazuvchanlik elektron yoki p tip o'tkazuvchanlik deb ataladi. Bog'langan
elektronning o'z atomini "tashlab ketishi" atomning elektr neytralligini buzadi.
unda "ketib qolgan" elektron zaryadiga miqdoran teng musbat zaryad - teshik
vujudga keladi. Tashqi elektr maydon bo'lmaganda elektronlar ham, teshiklar ham
tartibsiz harakatlanadi, tashqi maydon bo'lganda esa elektronlar maydonga qarshi,
teshiklar maydon bo'ylab ko'chadi. Teshiklarning ko'chishi bilan bogliq
|
| |
