.H iso b d o r sh axsga b e r ilg a n b o ‘nak su m m a sin i k a p ita l

- qiymatidan qat’i nazar o ‘stirishdagi va boquvdagi mollar gumhiga 
kiritiladigan mollar (parrandalar, quyonlar, asalarilar, qimmatbaho mo‘ynali 
hayvonlar, qo‘riqchi itlar vaboshqa shu kabi hayvonlar);
- to‘liq amortizatsiyalangan asosiy vositalar;
- belgilangan tartiblarga ko‘ra konservatsiya qilingan asosiy vositalar;
- kutubxona fondi;
- muzey eksponatlari va boshqalar.
Qishloq xo‘jaligi korxonalarining boshqa asosiy vositalari umumbelgilangan 
tartibda, shuningdek hisob siyosatida ko‘rsatilgan tartiblarga ko‘ra 
amortizatsiyalanadi. Chunonchi, qishloq xo‘jaligi korxonalarida yillik 
amortizatsiyabino vainshootlar bo‘yicha yillik 5 foiz, qishloq xo‘jaliktexnikasi 
va asbob-uskunalari, ofis mebeli vaj ihozlari, yuk tashish mashinalari, avtobuslar 
bo‘yicha 15 foiz, kompyutyer texnikasi, yengil avtomobillar vayo‘llarda 
ishlatiladigan avtotraktor texnikasi bo‘yicha 20 foiz, suv chiqarish nasoslari, 
elektrdvigatellar, generatorlar, truboprovodlar bo‘yicha 8 foiz miqdorida 
hisoblanadi. Demak, qishloq xo‘jaligi korxonalarida ushbu asosiy vositalari 
bo‘yicha eskirishni hisoblash me’yorlari va tartibi barcha boshqa tarmoqlar 
uchun belgilangan tartibgato‘liqo‘xshaydi. Biroq, ishehi hayvonlar, ko‘pyillik 
o‘simliklar kabi asosiy vositalar bo‘yicha eskirishni hisoblash masalasida turli 
munozalar tug‘diradigan, shuningdek o‘zigaxos yondashishlami talab qiladigan 
asosiy vositalar hisoblanadi.
Respublikamiz Soliq kodeksiga muvofiq ishehi hayvonlar va ko‘p yillik 
o‘simliklar yiliga 10 foiz me‘yorida amortizatsiya qilinadigan asosiy vositalar 
guruhiga kiradi. Lekin, ushbu asosiy vositalaming foydali xizmat muddatini 
aynan o‘n yil qilib belgilash juda ham nisbiydir. Odatda, ishehi hayvonlar 
o‘n yil ham xizmat qilmasliklari yoki undan bir necha bor ko‘p muddatda 
xizmat qilishlari mumkin. Ko‘p yillik o‘simliklaming qariyb yarim asr, 
hattoki bir asrgacha hosil beradigan turlarining borligi ham sir emas. Shu 
bois ham ishehi hayvonlar va ko‘p yillik o‘simliklar bo‘yicha amortizatsiya 
hisoblash bo‘yicha belgilangan muddatlami eng kam xizmat muddati 
sifatida e‘tirof etilishi maqsadga muvofiqdir.
Chorva mollarini, odatda, bir vaqtning o‘zida ham ishehi hayvonlar 
ham mahsuldor hayvonlar hisoblanadi. Masalan, otyoki tuyani yuk tashish 
bo‘yicha ishehi hayvon, nasl yoki mahsulot (go‘sht, sut) berishiga ko‘ra 
mahsuldor hayvon, deb atash mumkin. Shu bois ham, qishloq xo‘jaligi 
korxonalarida ishehi hayvonlar bo‘yicha amortizatsiya hisobini to‘g‘ri

yuritishning muhim shartlaridan biri bo‘lib ushbu guruhga kiruvchi 
hayvonlaming tarkibi va ro‘yxatini aniq belgilash hisoblanadi.
Ko‘p yillik o‘simliklar ham ekilganligidan hosil bennaydi. Ular, odatda, 2- 
3 yildaii keyin hosilga kiradi. Shu bois ham, ushbu asosiy vositalar bo‘yicha 
amortizatsiyani ulami parvarishlash boshlangandan keyin qaysi muddatdan 
boshlab hisoblanish vaqtini aniq belgilash muhim masalalardan biri hisoblanadi.
Qishloq xo‘jaligi korxonalarida, boshqa tarmoqlardan farqli oiaroq, 
ko‘pchilik asosiy vositalar, ayniqsa traktorlar, pritseplar, suv quvurlari va 
nasoslari, generatorlar, yuk tashish mashinalari, ishchi hayvonlar hisobot 
davri davomidaham chorvachilik, ham dehqonchilik sohalarigaxizmat 
ko‘rsatishi mumkin. Traktorlar, pritseplar va yuk tashish transportlari ishlab 
chiqarish sohalaridan tashqari yyetishtirilgan mahsulotlami xaridorlarga 
yuklab jo ‘natish va sotishga ham xizmatlami ko‘rsatadilar. Bu xususiyat 
buxgalteriya hisobida asosiy vositalar bo‘yicha hisoblangan eskirish 
summalarini mos ravishdagi sohalar, bu sohalardayetishtirilgan qishloq 
xo‘jaligi mahsulotlari xarajatlari hamda sotishga doirxarajatlar o‘rtasida 
taqsimlab chiqish zaruriyatini tug‘diradi.
Asosiy vositalar bo‘yicha hisoblangan eskirish summalarini taqsimlash 
va ular hisobini tegishli schotlarga olib borish quyidagi ketma-ketlikda 
amalgaoshiriladi.

Download 15,8 Mb.