To - yil oxirigatugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari;
Srt - somonning reja qiymati;
D - donning miqdori (ts.);
Chdm - chiqitning donga aylantirilgan miqdori (ts.).
0 ‘znabatida:
C h x F
C M d m = ---------------------------------------,
100 % bu yerda: Ch - don chiqiti miqdori (ts.); F -chiqitdan don chiqish foizi.
Misol. Kuzgi bug'cloy hosili yig'ishtirib va tozalab olingandan keyin 1000 s don, 200 s don chiqiti va 600 s somon olingan, deylik. Ushbu xosilni yetishtirish va xirmonda tozalash uchun 13600000 so'm sarflangan. Somonning me ’yoriy xarajatlar qiymati 600000 so'mni tashkil etadi. I s somonning tannarxi esa - (600000:600) 1000 so'm ni tashkil etdi. U holda don va don chiqitiga tegishli xarajatlar 13000000 (13600000-600000) so ‘mga teng. Don chiqiti (chori)ni donga o ‘tk a z is h f o iz i- 50 % desak, u holda donga aylantirilgan chiqit miqdori 100 ts (200*50 % ),ja m i shartli don miqdori esa 1100 s (1000+100) ga teng. 1 s shartli donning tannarxi 11818 so'mni (13000000 : 1100) tashkil etadi. Somon kabi jo ‘xoripoya bargi, g‘o‘zapoya, kungaboqar tupguli, karam
bargi, shox-shabba (tut) va boshqa yordamchi mahsulotlaming tannarxi
ushbu mahsulotlami yig‘ishtirish, presslash, tashish, g‘aramlash va
tayyorlashga oid boshqa ishlar xarajatlari asosida belgilangan me’yorlar
bo‘yicha ularga sarflangan xarajatlardan kelib chiqib aniqlanadi.
Poliz ekinlari. Poliz ekinlari bo‘yicha xarajatlar umumiy holda olib
borilganda ulaming ayrim turlari bo‘yicha 1 se. hosilning tannarxi o‘stirish va
hosilni yig‘ ishtirishga taalluqli barcha xarajatlami mahsulot massasiga
taqsimlab aniqlanadi. Bunda xarajatlar ayrim ekinlarga mahsulot
realizatsiyasidan tushgan daromadga mutanosib taqsimlanadi. Chunonchi,
sabzavotchilik sohasida alohida mahsulot turiga to‘g‘ri keladigan haqiqiy
xarajatlar (Mx) har bir mahsulot sotish qiymatini jami sabzavotlami sotishdan
olingan sof tushumdagi hissasiga (Sx) qarab quyidagicha aniqlanadi:
X j x S x
M x = ------------------------------------ ,
1 0 0
