Bog'liq T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor
2-§. Narx turlari va ularning m azm uni Narx turlari
Datatsion
narxlar
Ta’riflar
Nufuzli narxlar
Ulgurji narxlar
Xarid
narxlari
Chakana
narxlar
Damping narxlar
I. Iqtisodiy mazmuniga ko'ra
Davlat byudjeti hisobidan arzonlashtirilgan
narxlardir.
Aholining yuqori daromad oluvchi qatlami
xarid qiladigan nufuzli (obro'-talab) tovarlarga
belgilanadi.
Turli xil xizmatlar (telefon,
transport, kommunal va h.k.) bahosi sifatida
chiqadi.
Bu narxlar davlat buyurtmasi bo'yicha ishlab
chiqarilgan tovarlarga belgilanadi. Ay rim
hollarda bunday narxlarga muayyan ustama
va imtiyozlar bo'lishi ko'zda tutiladi.
Bu tovarlar bevosita iste’molchilarga
sotiladigan narxlardir. Chakana narxo'z
tarkibiga tovarning ulgurji narxi, hamda
chakana savdo tashkilotlari xarajatlari va
foydasini oladi.
Bunday narxlarda ishlab chiqaruvchilar
bozordagi mavqeini mustahkamlash va
raqiblarini siqib chiqarishda foydalanadi. U
bozorga «suqilib kirish» narxi deb ham
ataladi.
Bu narxlarda tovarlar katta partiyalarda,
ktarasiga sotiladi. U tarkiban ishlab
chiqarish xarajatlari hamda ulgurji-savdo
tashkilotlari xarajatlari va foydasini o‘z ichiga
oladi.
152
II. Tartibga solinishi darajasiga ko'ra
III . Amal qilish doirasi (bozor ko‘lami)ga ko'ra
Muayyan hududiy bozorlarda uning doirasida
• amal qiluvchi omillar ta’sirida shakllanadi.
Shartnoma
narxlari
Erkin
narxlar
Qat’iy belgilangan
narxlar
Milliy
narxlar
Jahon
narxlari
Tartibga
solinadigan
narxlar
Hududiy
(mintaqaviy)
narxlar
Talab va taklif ta’siri ostida vujudga
keladigan bozor narxlaridir.
Ishlab chiqaruvchi va iste’molchi tomonidan
shartnomada qayd qilingan narxlardir.
Ma’muriy tarzda belgilanib, bozor kuchlari
ta’sir koTsatmaydi va muayyan davr
davomida doimiy bo'lib qoladi.
Alohida mamlakatlar doirasida o'rtacha
ijtimoiy sarf-xarajatlar, milliy bozordagi talab
va taklif ta’sirida shakllanadi.
Muayyan tovarlami ishlab chiqarishga
ketgan baynalminal xarajatlarni, tovarlaming
jahon andozasi talablariga mos kelishi
darajasini hamda xalqaro bozordagi talab va
taklif nisbatini o'zida aks ettiradi.
Ayrim tovarlarga davlat narxlaming yuqori
(iste’molchi manfaatini ko'zlab) va quyi
(ishlab chiqaruvchi manfaatini ko'zlab)
chegarasini belgilaganda hamda moliyaviy
va kreditli dastaklardan foydalanib, narxga
ta’sir ko'rsatganda o'z o'rniga ega bo’ladi.
153
Bir tovarning turli davrda narxlaridagi o'zgarishlarni joriy va qiyosiy
narxlar aks ettiradi.
