Iqtisodiyotning
asosiy
muammosini hal
qilish yoMlari
iqtisodiy resurslar miqdorini
ko'paytirish
resurslar unumdorligini oshirish
• resurslardan foydalanishning
turli xil muqobil variantlaridan
eng
sam aralisini tanlash
resurslarni samarali
uyg'unlashtirish
jam iyat ehtiyojlarini cheklash
2-§. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi
Iqtisodiy bilimlarning paydo bo'lishi
• Milloddan aw algi davrdagi qadimgi Misr, Hindiston, Xitoy,
Yunoniston, Rim va Sharq mutaffakirlari (Xammurapi, Manu,
Konfutsiy, Ksenifont, Platon, Aristotel, Varran, M.Katon,
Kollumela va boshqalar)ning iqtisodiy qarashlari. Ular
m ehnat
taqsim oti, yaratilgan m ahsulot taqsim lanishi,
boylikning vujudga kelishi, x o 'ja lik yuritish qoidalari,
mehnatni tashkil qilish, yerga mulkchilik masalalariga o‘z
yondashuvlarini bayon qiladi.
5
• Milloddan keying! dastlabki ming yillikdagi iqtisodiy qarashlar.
Bu davrda iqtisodiy bilim larning
rivojlanishida m uqaddas
kitoblar («Qur'on», «Hadis») hamda 0 ‘rta Osiyo va Sharqning
buyuk allomalari qarashlari alohida o‘rin tutgan.
Ular inson ehtiyojlari (Farobiy), darom adlar va xarajatlar
muvozanati (Ibn Sino), pulning kelib chiqish sabablari (Abu
Rayhon Beruniy), ja m iya td a g i m ehnatning roli,
m oddiy
ne’matlarning xususiyatlari, pul va uning vazifalari (Yusuf Xos
Hojib) jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishi, davlat moliyasi,
soliqlarni belgilash tartibi (A. Navoiy), insonlarning ishlab
chiqarish
faoliyati, mehnat va uning jamiyatdagi roli, tovar
qiymati va iste’mol qiymati, ayriboshlash jarayoni,
tarixiy-
ijtimoiy taraqqiyot prinsiplari (Ibn Xoldun) kabi masalalarga o'z
munosabatlahni bildirishgan.
Iq tis o d iy o t n a z a riy a s i k o 'p g in a m a m la k a tla rd a m illiy
bozorlarning qaror topishi va jahon bozorining vujudga kelishi
sharoitida (XVI-XVII asr) iqtisodiy bilim va qarashlarning yaxlit
tizimi sifatida «siyosiy iqtisod» nomi bilan mustaqil fan sifatida
shakllana boshladi.
«Siyosiy iqtisod» grekcha so'zdan olingan bo'lib, «politikos» -
ijtimoiy, «oykos» - uy, uy hjaligi, «nomos» - qonun degan
ma'noni anglatadi. Fransuz iqtisodchisi Antuan Monkreten
(1575-1621y.) birinchi marta «Siyosi iqtisod trakti» (1615 y.)
asarida bu fanni ilmiy jihatdan asosladi va u 300 yildan ortiq
vaqtdavomida shu nom bilan rivojlandi.
6
«Iqtisodiyot nazariyasi» fan sifatida shakllanish jarayonida vujudga
kelgan asosiy g'oyaviy oqimlar.
Merkantelizm
-
jamiyatning boyligi puldan, oltindan iborat bo'lib,
u savdoda, «asosan tashqi savdoda paydo bladi va ko'payadi»,
deb tushuntiradi. Merkantelizm - italyancha «mercante» so'zidan
olingan bo'lib, «savdogar» ma’nosini anglatadi.
Bu o q im n in g n a m o n d a la ri: V il S ta ffo rd , Tom as M en, A ntu a n
Monkreten, Jon Lou, C aspar Skaruffi va boshqalar.
Fiziokratlar
- jamiyatning boyligi qishloq xo'jaligida vujudga keladi
degan g'oyani ilgari suradilar. Bu ta ’limotning
asoschisi Fransua
Kene (1694-1774 y.y.) hisoblanadi.
Download
