Ilmiy kategoriyalar
(ilmiy tushunchalar)
M a x s u s -a lo h id a iqtisodiy tizim sharoitida am al qiladi.
O r a l i q - j a m i y a t
taraqqiyotining
alohida bosqichlarida
m avjud bo'ladi.
U m u m iy -ja m iy a t taraqqiyotining bosqichlarida
amal qiladi.
Iqtisodiy kategoriyalar amal qilish davriga ko'ra quyidagi
guruhlarga ajratiladi:
Iq tis o d iy v o q e lik n in g ilm iy ifo d a si b o 'lib , iq tis o d iy h o d isa va
jarayonlarning tub m ohiyatini aks ettiradi. Masalan, talab, taklif,
baho, raqobat, bozor, pul va h.k.
5-§. Iqtisodiy tahlil uslubi va usullari
Ilm iy bilish
u su lla ri
T a h lil v a s in te z
u su li
D ia le k tik
u su l
Ilm iy
a b s tra k s iy a
Iqtisodiy tahlil uslubi
- bu ilm iy bilishga yondashish yo'llari, tam oyillari,
qonun-qoidalari va aniq hadislar tizimi.
Tahlil - bu o'rg a n ila yo tga n
voq e a-h o d isa la rn i
alohida qism larga ajratib, sintez esa ularni yaxlit
bir butun qilib birlashtirish orqali m ohiyatini ochib
berish.
M antiqiy tahlil paytida hodisa va jarayonlarning
ikkinchi darajali belgilari fikridan chetlashtirilib
ham da eng asosiy belgilarini
ajratib olish orqali
ularning m ohiyatini ochib berishga harakat qilish.
Iqtisodiyotga bir-biri bilan cham barchas bog'liq
va o'zaro aloqada bo'lgan turli bo'g'inlardan iborat
yaxlit bir tizim sifatida qarab, unda ro'y beradigan
ja r a y o n la r d o im iy o 'z g a r is h d a (o d d iy d a n
murakkablikka, quyidan yuqoriga) va rivojlanishda
deb hisoblaydi.
II
T arixiylik-iq tiso d iy hodisa va jarayonlarni tarixiy
rivojlanish davrlari nuqtai nazaridan m antiqiylik
esa ularning ichki qonuniy bog'lanishlari orqali
tahlil qilish.
A m a lg a o s h irilis h i lo zim b o 'lg a n iq tis o d iy
c h o r a - ta d b ir la r n i
s in o v
ta riq a s id a
iqtisodiyotning alohida bo'g'inlarida qo'llash
Bu usul islohotlarni amalga oshirish, iqtisodiyot
inqiroz va turg'unliklarga
uchragan davrlarda
alohida m uhim ahamiyatga ega
Iq tiso d iy h o d isa la r m iq do riy o 'lch a m g a ega
bo'lganligi sababli ularni tahlil qilishda m atem atik
am allardan keng foydalaniladi. Statistik u s u l-
s ta tis tik ku z a tis h , ta n la s h ,
a lo h id a b e lg ila ri
b o 'y ic h a g u ru h la r g a a jr a tis h va o 'r ta c h a
m iqdorlar chiqarish kabilarni o'z ichiga oladi.
O 'zgaruvchi m iq do rla r o 'rta sid a g i b o g 'liqlikni
ko'rgazm ali qilib tasvirlaydi.__________________
P o zitiv usul vo q e a -h o d is a la rn i re a l h a yo td a
qanday bo'lsa shu holicha aks ettirish, norm ativ
usul esa u larning h a q iqatda q a n d a y b o 'lish i
k e r a k lig i to 'g 'r is id a g i k is h ila r n in g fik r -
m ulohazalari.
Iqtisodiy tahlilda «boshqa sharoitlar o'zgarm ay
q o lg a n d a » y o k i « b o s h q a o m illa r t a 's ir
q ilm a g a n d a » , d e g a n fa ra z d a n fo y d a la n ib ,
ya g o n a o m il ta 's irid a iq tis o d iy h o d is a n in g
m ohiyatini ochishga harakat qilinadi.
Turlari
Download
