2.6 Tahlilning konduktometrik usullari qo’llanilishi
Tahlilning konduktometrik uslublari sanoatda tuzli eritmalarning
kontsentratsiyasini tahliliy nazorat qilishda, yerusti
va yerosti suvlarning tuzli
tarkibi, suvning sifati va tozalashni nazorat qilish, oqova suvlarning
ifloslanganligini baholashda qo’llaniladi.
Tahlilning konduktometrik uslubi boshqa
tahliliy uslublar oldida
birmuncha afzalliklarga ega:
1) loyqalangan va bo’yalgan eritmalarda aniqlash ishlarini olib borish,
qolaversa, organik indikatorlarni qo’llashni chegaralovchi oksidlovchi va
qaytaruvchi moddalar bo’lgan hollarda ham aniqlash ishlarini olib borish;
2) Nafaqat to’yingan, balki 10
-4
mol/l miqdorda aralashtirilgan eritmalarni
ham tahlil qilish;
3)
nafaqat suvli, balki suvsiz, shuningdek aralashtirilgan suvli-organik
eritmalarda ham tadqiqot ishlarini olib borish;
4) turli-tuman tipdagi reaksiyalarni: tadqiq etilayotgan
eritmalarni elektr
o’tkazuvchanligini o’zgarishiga olib keladigan neytrallashtirish, cho’ktirish,
kompleks hosil qilish,
oksidlanish-qaytarilish, birikish, o’rin almashtirish,
sovunlanish va hokazolarda keng ko’lamda qo’llash;
5) odatda boshqa uslublarda aniqlash ishlarini
olib borishda xalaqit
beradigan aralashmalarni ajratib olish bilan bog’liq ortiqcha harakatlar bu usulda
kerak bolmay qoladi.
Odatda ushbu usullarni qo’llanish oldidan sozlash (kalibratsiya) egri
yoychizig’i (grafiki) tuzib olinadi. Daryo suvlari mineralizatsiyasi (ayniqsa tog’
va tog’oldi zonalarida) juda pastligi tufayli bunday chiziq odatda egri emas,
to’g’ri chiziqdan iborat bo’ladi. Bunday grafik har bir daryo yoki havza uchun
ayrim tuziladi. Masalan, kafedramizda olib borilgan tadqiqotlarda (Axrorova,
2019) Chirchiq daryosi uchun quyidagi grafik hisoblab topilgan (2.12 rasm).
Har bir havza/oqim uchun ushbu grafik
asosida approksimatsiya
tenglamasini osongina hisoblab chiqish mumkin. Masalan, keltirilgan rasmdagi
bog’liqlik uchun:
Y=1.1344x=170.67 (R
2
=0.93), (x = EC; Y = suv mineralizatsiyasi) ya’ni
ushbu tenglama asosidagi hisob/kitoblar yuqori aniqlikka ega bo’ladi.
2.12 rasm. Chirchiq daryosi suvi
mineralizatsiyasi
va elektr
o’tkazuvchanligining korrelyatsion bog’liqligi.
