|
Talabalarda raqamli texnologiyalarga oid kompetentlikni rivojlantirishning ijtimoiy-pedagogik xususiyatlari
|
| bet | 3/3 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 29,37 Kb. | | #236427 |
Mulohaza: Talabalar raqamli vositalardan foydalanishda kuchli va zaif tomonlarini aniqlashlari hamda ta’lim tajribalari haqida fikr yuritishlari mumkin.
Mustaqil ish talabalar uchun raqamli kompetensiyalarni rivojlantirishning ajoyib usuli hisoblanadi. Talabalar mustaqil ishlaganda, o‘zlari uchun eng mos keladigan raqamli vositalar va resurslarni tanlash erkinligiga ega. Bu ularga turli texnologiyalarni o‘rganish hamda shaxsiylashtirilgan va ehtiyojlariga moslashtirilgan tarzda raqamli ko‘nikmalarini rivojlantirish imkonini beradi. Mustaqil ishlashni rag‘batlantirishning usullaridan biri talabalarga topshiriqlarini bajarishda foydalanishi mumkin bo‘lgan raqamli resurslar va vositalar ro‘yxatini taqdim etishdir. Bunga onlayn tadqiqot ma’lumotlar bazalari, ta’lim dasturlari va raqamli darsliklarni keltirish mumkin. Talabalarga ushbu manbalardan foydalanish imkoniyatini berish orqali ularda turli xil vositalarni o‘rganish, sinab ko‘rish hamda samarali ishlatish ko‘nikmalarini shakllantirish mumkin. Mustaqil ishlarni rivojlantirishning yana bir usuli - talabalarga raqamli vositalar va resurslardan foydalanishni talab qiladigan loyihalarni bajarish topshirig’ini berishdir. Masalan, talabalardan PowerPoint yoki Prezi yordamida multimedia taqdimotini yaratishni yoki Google Sites yordamida raqamli portfel yaratishni so‘rash mumkin. Talabalarga ushbu turdagi topshiriqlarni berish - ularni raqamli kompetentligini rivojlantirishga undash, shu bilan birga ularga o‘z bilimlarini ijodiy yo‘llar bilan namoyish qilish imkoniyatini beradi.
Umuman olganda, mustaqil ish orqali raqamli kompetensiyalarni rivojlantirish talabalarni bugungi raqamli dunyoda muvaffaqiyatga tayyorlashning ajoyib usuli hisoblanadi. Ularni mustaqil ravishda o‘rganishlari uchun zarur vositalar va resurslar bilan ta’minlash orqali, ularga XXI asrda muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalarni rivojlantirish imkoniyatini yaratadi.
“Oliy ta'lim muassasalari talabalarida raqamli texnologiyalarga oid kompetentlikni rivojlantirish modeli” deb nomlangan uchunchi bobi talabalarda raqamli kompetentlikni rivojlantirishda lokal-modulli va pedagogik ta’lim texnologiyalaridan foydalanish, talabalarda raqamli kompetentlikni rivojlantirishning metodik modeli, talabalarning raqamli texnologiyalarga oid kompetentligini rivojlantirish darajalarini aniqlash me’zonlariga qaratilgan.
Raqamli vositalar va texnologiyalarni mashg‘ulotlarga integratsiyalash talabalarning raqamli kompetentligini rivojlantirishning samarali usuli bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek, talabalarga kodlash va ma’lumotlarni tahlil qilish kabi maxsus ko‘nikmalarni shakllantirishda ta’lim dasturlari va ilovalardan foydalanish katta ahamiyatga ega. O‘qituvchilar interfaol doskalar, planshetlar va boshqa qurilmalardan foydalangan holda talabalarni qiziqtirishi va ularni interaktiv tarzda o‘rganishlariga yordam berishi mumkin. Raqamli vositalar va texnologiyalar bilan ishlashda o‘qituvchilar tomonidan talabalarga aniq ko‘rsatmalar berish, talabalar ishi bo‘yicha fikr-mulohazalarni taqdim etish va yuzaga keladigan har qanday texnik muammolarni hal qilish bo‘icha yo‘l-yo‘riq ko‘rsatish juda muhimdir.
Mahalliy texnologiya (lokal-modulli) – bu o‘quv jarayonining alohida qismlari texnologiyasi (konsepsiyani shakllantirish, individual shaxsiy fazilatlarni tarbiyalash, dars texnologiyasi, yangi bilimlar, takrorlash va materiallarni nazorat qilish texnologiyasi, mustaqil ish texnologiyasi va boshqalar) bo‘lib, muayyan didaktik va o‘quv vazifalarini hal qilish uchun xizmat qiladi. Lokal-modul texnologiyasi mahalliy ishlab chiqilgan modullar yoki maxsus ehtiyojlarni qondirish uchun mo‘ljallangan dasturiy ta’minotdan foydalanishni anglatadi. Ushbu modullar mahalliy kontekstni va foydalanuvchilarning ehtiyojlarini tushunadigan mahalliy ishlab chiquvchilar tomonidan yaratiladi u tayyor dasturiy ta’minotdan farq qiladi, chunki u foydalanuvchilarning o‘ziga xos ehtiyojlarini qondirish uchun moslashtirilgandir.
Oliy ta’lim muassasalari talabalarining raqamli kompetentligini rivojlantirishda, ularning bilim olish tajribasini va o‘qitish samaradorligini oshirishda lokal-modul texnologiyalaridan foydalanish juda muhimdir. Ushbu texnologiyalar moslashuvchan va foydalanish uchun qulay bo‘lib, ularni turli ta’lim sharoitlarida qo‘llash mumkin.
Lokal-modulli texnologiyalarning quyidagi turlaridan foydalanish samaralidir:
Ta'limni boshqarish tizimlari (LMS): bular talabalarga ta’lim kurslari va materiallarini boshqarish hamda taqdim etish uchun foydalaniladigan dasturiy ilovalardir. LMS o‘qituvchilar uchun kurs mazmunini yaratish va almashish, talabalar taraqqiyotini kuzatish hamda ular bilan muloqot qilish uchun platformani taqdim etadi.
Lecture Capture Systems: ushbu tizimlar o‘qituvchilarga o‘z ma’ruzalarini yozib olish va ularni onlayn tarzda talabalarga taqdim etish imkonini beradi. Ma’ruzalarni yozib olish tizimlari, ayniqsa, darsni o‘tkazib yuborgan yoki ma’ruzada o‘tilgan materialni ko‘rib chiqmoqchi bo‘lgan talabalar uchun foydalidir.
Interfaol doskalar: bu raqamli doskalar boʻlib, oʻqituvchilarga maʼruzalar vaqtida interfaol kontent yaratish va koʻrsatish imkonini beradi. Interfaol doskalardan multimediali kontentni ko‘rsatish, taqdimotlarga izoh qo‘shish, talabalarni hamkorlikdagi faoliyatga jalb qilishni amalga oshiradi.
Mobil ta’lim texnologiyalari: bular smartfon va planshetlar kabi mobil qurilmalarda o‘rganish imkonini beruvchi texnologiyalardir. Mobil ta’lim texnologiyalari mobil ilovalar, mobil veb-saytlar va mobil o‘quv platformalarini o‘z ichiga oladi.
Virtual va kengaytirilgan ryeallik: bu texnologiyalar real muhitni taqlid qilish yoki raqamli elementlarni qo‘shish orqali chuqur o‘rganish tajribasini yaratadi. Virtual va kengaytirilgan ryeallik muhandislik, arxitektura kabi fanlarni o‘qitishda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu keltirilgan lokal-modulli texnologiyalarni quyidagi usullarda qo‘llash mumkin, jumladan:
Onlayn ta’lim: lokal-modulli texnologiyalar onlayn kurslarni yaratish va o‘tkazish uchun qo‘llaniladi, bu talabalarga o‘z tezligida hamda istalgan joydan o‘rganish imkonini beradi.
Aralashtirilgan ta’lim: lokal-modulli texnologiyalar onlayn o‘qitish bilan an’anaviy sinfdagi ta’limni uyg‘unlashtirishda foydalaniladi. Aralashtirilgan ta’lim o‘qituvchilarga talabalar uchun ko‘proq shaxsiylashtirilgan ta’lim tajribasini yaratishga imkon beradi.
Hamkorlikda o‘qitish: talabalar o‘rtasida hamkorlikda o‘rganishni soddalashtirish uchun mahalliy modul texnologiyalaridan foydalaniladi. Hamkorlikdagi o‘quv faoliyati onlayn yoki sinfda interfaol doska va boshqa texnologiyalar yordamida o‘tkazilishi mumkin. Baholash va fikr-mulohaza: mahalliy modul texnologiyalari baholashlarni yaratish va boshqarish, talabalarga fikr-mulohaza bildirish hamda ularning muvaffaqiyatini kuzatish uchun qo‘llaniladi. LMS va boshqa texnologiyalardan foydalanish baholash jarayonini avtomatlashtirish hamda talabalarga zudlik bilan fikr- mulohaza bildirish uchun samarali hioblanadi.
O‘qituvchilar o‘z mashg‘ulotlariga mahalliy texnologiyalarni integratsiyalash va talabalarning raqamli kompetentligini rivojlantirish uchun:
Scratch – bu bepul dasturlash tili bo‘lib, unda talabalar interaktiv hikoyalar, o‘yinlar va animatsiyalar yaratishlari mumkin. Ushbu dastur talabalarning ijodiy qobiliyatini va kognitiv fikrlashini rivojlantirish uchun zamonaviy vosita bo‘lib xizmat qiladi;
Kahoot! – bu o‘yinga asoslangan o‘quv platformasi bo‘lib, bundan foydalanib turli onlayn viktorinalar, so‘rovlar va muhokamalar yaratish imkonini beradi. Shu bilan birga u talabalarning mavzuni tushunishlarini baholashning qiziqarli va interfaol usulidir;
Padlet – bu onlayn e’lonlar taxtasi bo‘lib, unda talabalar matn, tasvir, video va boshqa ommaviy axborot vositalaridan foydalangan holda hamkorlik qilishlari va fikrlarini almashishlari mumkin. Ushbu muhit ta’lim oluvchilarning muloqot va hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun pedagogik vosita bo‘lib xizmat qiladi;
Google Classroom – bu ochiq foydalanishga mo‘ljallagan veb-platforma bo‘lib, o‘qituvchilarga onlayn mashg‘ulotlarni loyihalash va boshqarish, topshiriqlarni belgilash, haholash hamda talabalar bilan muloqot qilish imkonini beradi;
Canva–bu talabalarga plakatlar, infografikalar va boshqa vizual kontent yaratish imkonini beruvchi grafik dizayn platforma hisoblanadi. Canva talabalarning dizayn ko‘nikmalarini va vizual aloqani rivojlantirish uchun qulay vosita bo‘lib xizmat qiladi kabi elektron platformalar va dasturlardan foydalanishlari mumkin:
Tavsiya etilayotgan vositalar yordamida oliy ta’lim muassaslarida mashg‘ulotlarni samarali tashkil etishga va talabalarning mustaqil ta’limini takomillashtirishga erishiladi. Bu kabi vositalar yordamida talabalarning raqamli kompetensiyalarini hayotga moslash muhim sanaldi.
Xorijiy olimlar tomonidan taqdim etilgan, har biri raqamli ta’lim muhiti (Redecker & Punie, 2017) hujjatida aniqlangan ma’lum bir kompetensiya bilan bog‘liq bo‘lgan 22 ta element, quyidagi o‘lchovlarga bo‘linadi (1-jadvalga qarang).
Ushbu jadvalda keltirilgan o‘lchovlar asosida o‘qituvchilar raqamli ta’limdan foydalanishi uchun: axborot va ma’lumotlar savodxonligi – raqamli kompetensiyalari: ma’lumotlarni, axborot va raqamli kontentni ko‘rib chiqish, qidirish va filtrlash; ma’lumotlar, axborot va raqamli kontentni baholash hamda boshqarish; muloqot va hamkorlik–raqamli kompetensiyalari: raqamli texnologiyalar orqali o‘zaro ta’sir o‘tkazish; raqamli texnologiyalar orqali axborot va kontent almashish; resurslar va bilimlarni birgalikda qurish va yaratish uchun raqamli texnologiyalar asosida hamkorlik qilish; muloqot strategiyalarini muayyan auditoriyaga moslashtirish, raqamli muhitda madaniy va avlodlar xilma-xilligidan xabardorlik qilish; raqamli kontent yaratish–raqamli kompetensiyalari: turli formatlarda (masalan, matnli hujjatlar, grafikalar, tasvirlar, videolar, musiqalar) raqamli kontentni yaratish va tahrirlash; raqamli kontentni integratsiyalash va qayta ishlab chiqish; mualliflik huquqi va litsenziyalarga rioya qilish; xavfsizlik – raqamli kompetensiyalari: shaxsiy ma’lumotlar va maxfiylikni himoya qilish; jismoniy, ruhiy salomatlik va farovonlikni axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish natijasida yuzaga keladigan xavf-xatarlardan himoya qilish; muammoni hal qilish (insonni muammoli vaziyatlarni tushunish va hal qilish uchun kognitiv qayta ishlash bilan shug‘ullanish qobiliyati, ularni hal qilishning noaniq usuli bilan shug‘ullanish va o‘z intellektual qobiliyatlarini ishlatish uchun bunday vaziyatlarda qatnashishga tayyorligi, salohiyati); kreativlikni oshirish –raqamli kompetensiyalari: raqamli texnologiyalardan ijodiy foydalanish texnologiyalari (muammolarni tushunish va hal qilish uchun kognitiv ishlov berish bilan shug‘ullanish hamda raqamli kompetensiya bo‘shliqlarini aniqlash) bosqichlarga amal qilishi lozim.
Ta’limni tashkil etishda tamoyillarning ahamiyatini ham e’tiborga olish lozim. Xususan, talabalarining turli sohalarga yo‘naltirilganligini inobatga olgan holda ta’limning: mazmun: yuqori darajadagi fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish uchun ta’lim mazmuni, jumladan, fanlararo mavzularni chuqur tushunishni ta’minlash; o‘zaro bog'liqlik: ta’limning fanlararo xususiyatini va asosiy fanlar o‘rtasidagi aloqalarni tan olish; tanqidiy fikrlash: muammolarni aniqlash, tahlil qilish, baholash va xulosalar chiqarish uchun bilim va tajribani qo‘llash; xabardorlik: axborotni tanqidiy va malakali ravishda olish, baholash va boshqarish kabi tamoyillariga amal qilish maqsadga muvofiq. Shuningdek, talabalrning kasbiy yo‘naltirishda ham raqamli ta’limning ayrim tamoyillarini inobatga olish zarur. Jumladan:
Axborot xavfsizligi tamoyili: Internetning ochiqligi va shaxsiy daxlsizlik, so‘z erkinligi va axborotning erkin oqimi kabi asosiy qadriyatlarni saqlab qolgan holda ijtimoiy, ta’lim va huquqiy jihatlarni qamrab oluvchi kiberxavfsizlik strategiyalarini amalga oshirish.
To‘laqonlilik tamoyili: Ta’limning barcha ishtirokchilariga zaruriy ma’lumotlardan foydalanish imkoniyatini ta’minlash, faoliyat davomida ma’lumotlar qanday uzatilishini standartlashtiradigan samarali, yagona ma'lumotlar tizimini ishlab chiqish;
Ko‘rgazmalilik tamoyili: Shaffoflikni, boshqaruv jarayoni va ta’lim ishtirokchilari muhim omil ekanligi, jumladan, resurslarni taqsimlash va talabalar yutuqlari haqida aniq hisobot berib borishni ta’minlash;
Erkin boshqarish tamoyili: Tezkor va xabardor qarorlar qabul qilish jarayonlarini, samarali o‘rganish davrlarini va takomillashtirishni ta’minlash uchun o‘z-o‘zini tartibga solish va moslashuvchanlikni rag‘batlantirish;
Moslashuvchanlik tamoyili: Dinamik muhitga moslasha oladigan, yangi muammolar va imkoniyatlarga tez moslashish imkonini beruvchi tezkor yondashuvlarini qo‘llash;
Kompyuter kо‘magi tamoyili: O‘quv jarayoniga kompyuter yordamini integratsiyalash, o‘quv materiallarini tuzish va talabalar o‘rtasida raqamli kompetentsiyani rivojlantiruvchi o‘quv amaliyotlarini tashkil etish.
Tadqiqot doirasida texnik yo‘nalishi talabalarida raqamli texnologiyalarga oid kompetentlikni rivojlantirish modeli ishlab chiqildi.
Tavsiya etilayotgan modelda raqamli-pedagogik faoliyat funksiyalari, yondashuv turlari, kasbiy – pedagogik ijodkorlikni rivojlantirish metodik asoslari, baholash me’zonlari va natijalar monitoringi yoritilgan bo’lib, natijada texnik yo’nalishi talabalarida raqamli texnologiyalarga oid kompetentlikni rivojlantirishga erishiladi.
Olib borilgan tadqiqot tahliliga ko‘ra, keltirilgan bosqichlar bilan birga onlayn va aralash ta’lim muhitlari samaradorligini hamda raqamli o‘quv muhitida o‘quv jarayonining kognitiv, hissiy va ijtimoiy jihatlari bo‘yicha talabalarning natijalarini o‘lchash muhim ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun talabalarning natijalarini o‘lchashning me’zonlarini ishlab chiqish lozim. Talabalarda raqamli kompetentlikni rivojlantirish me’zonlarini aniqlash, odatda keng qamrovli va yaxlit yondashuvni o‘z ichiga oladi. Jarayon aniq formulalarga tayanmaydi, balki bir qator mulohazalar va omillarni o‘z ichiga oladi. Me’zonlarni aniqlashda: raqamli savodxonlik ko‘nikmalari, texnik malaka, axborot va ma’lumotlarni boshqarish, muloqot va hamkorlik, tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish, raqamli axloq va fuqarolik, ijodkorlik va innovatsiyalar kabi ba’zi asosiy elementlarni e’tiborga olish kerak.
Talabalarda raqamli kompetentlikni rivojlantirish me’zonlarini taqdim etadigan bir nechta nazariy va amaliy dasturlar mavjud: DigComp: Yevropa Komissiyasi tomonidan ishlab chiqilgan DigComp tizimi butun Yevropa bo‘ylab raqamli kompetentsiya uchun umumiy ma’lumotnomani taqdim etadi. U raqamli kompetentsiyani besh yo‘nalishda belgilaydi. Talabalar uchun ISTE standartlari: Xalqaro Taʼlim Texnologiyalari Jamiyati (ISTE) talabalar uchun raqamli dunyoda rivojlanishida zarur boʻlgan koʻnikma va bilimlarni belgilaydigan standartlarni ishlab chiqqan. Standartlar vakolatli talabalar, raqamli fuqarolar, bilim konstruktorlari, innovatsion dizaynerlar, hisoblash bo‘yicha mutaxassislar, ijodiy kommunikatorlar va global hamkorlar kabi sohalarni qamrab oladi. Talabalar uchun NETS: Xalqaro Taʼlim Texnologiyalari Jamiyati (ISTE) tomonidan ishlab chiqilgan Talabalar uchun Milliy Taʼlim Texnologiyalari Standartlari (NETS) taʼlimda texnologiyadan samarali foydalanish boʻyicha yoʻriqnomalarni taʼminlovchi bir qator standartlarni belgilaydi. Standartlar ijodkorlik va innovatsiyalar, aloqa va hamkorlik, tadqiqot va axborot ravonligi hamda raqamli fuqarolik kabi sohalarni qamrab oladi. YUNESKOning o‘qituvchilar uchun axborot-kommunikatsiya texnologiyalari kompetensiyalari asosi: bu asos o‘qituvchilar uchun maxsus bo‘lsa-da, u talabalarning raqamli kompetensiyalarini rivojlantirish me’zonlari haqida ham tushuncha beradi. XXI asr taʼlimi uchun hamkorlik (P21) asosi: P21 asosi talabalarning XXI asrda muvaffaqiyatga erishishi uchun muhim koʻnikmalarni, jumladan raqamli savodxonlik, axborot savodxonligi va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari koʻnikmalariga katta eʼtiborni belgilaydi. U tanqidiy fikrlash, muammolarni hal qilish, muloqot, hamkorlik, ijodkorlik va innovatsiyalarga qaratilgan. Umumiy asosiy davlat standartlari (CCSS): Garchi u raqamli kompetensiyaga alohida e’tibor qaratilmagan bo‘lsada, raqamli kompetensiyani rivojlantirish bilan bilvosita bog‘liq bo‘lgan ingliz tili va matematika kabi sohalarda o‘rganish standartlari to‘plamini taqdim etadi.
Oliy taʼlimda raqamli kompetentlikni rivojlantirish me’zonlari aniq kontekst va maqsadlarga qarab farq qilishi mumkin. Biroq, bu yerda ko‘rib chiqilishi mumkin bo‘lgan ba’zi umumiy me’zonlar mavjud: ya’ni, texnologik ko‘nikmalar va savodxonlik; axborot savodxonligi; raqamli aloqa va hamkorlik; raqamli kontentni yaratish; onlayn tadqiqot va tanqidiy fikrlash; ma’lumotlar savodxonligi va tahlili; raqamli fuqarolik va axloq; moslashuvchanlik hamda raqamli texnologiyalar integratsiyasi.
Bu me’zonlar oliy ta’lim muassasasi talabalarining raqamli kompetentligini baholash va rivojlantirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Ular talabalarni raqamli davrda zarur raqamli ko‘nikmalar va bilimlarga ega bo‘lishiga qaratilgan o‘quv dasturlari, o‘quv amaliyotlari va baholash strategiyalari uchun asos yaratadi.
Pedagogik diagnostikadan unumli foydalangan holda har bir natijaning baholash me’zonlari bo‘lishi, talabalarning bilim olish ko‘rsatkichlarini aniqlashga yordam beradi.
Yuqorida sanab o‘tilgan me’zonlardan kelib chiqib, oliy ta’lim muassasalari professor-o‘qituvchilariga raqamli savodxonlikni o‘z o‘quv dasturlari va o‘qitish usullariga kiritish hamda talabalarda raqamli ko‘nikma va malakalarni
rivojlantirishga undaydigan texnologiyaga asoslangan o‘quv vositalari, amaliy topshiriqlar va interfaol tadbirlardan foydalanish tavsiya etiladi.
“Oliy texnik ta'lim muassasalari talabalarida raqamli texnologiyalarga oid kompetentlikni rivojlantirishning samaradorligi” deb nomlangan to‘rtinchi bobida pedagogik tajriba-sinov ishlarini tashkil etish metodlari, oliy ta’lim muassasalari talabalarida raqamli kompetentlikni rivojlantirishga doir tajriba-sinov ishlari mazmuni, tashkil etish, o‘tkazish bosqichlari va natijalari keltirilgan.
Shuningdek, tajriba-sinov o‘tkaziladigan ta’lim muassasalari obyekt sifatida belgilandi. Tajriba-sinov ishlarini o‘tkazishda oliy ta’lim muassasalarining informatika o‘qitish metodikasi hamda matematika va informatika ta’lim yo‘nalishlari talabalari jalb etilib, ular tajriba va nazorat guruhlariga ajratildi. Shuningdek, mazkur bosqichda tajriba-sinov sifatida tanlab olingan oliy ta’lim muassasalarining “Pedagogik dasturiy vositalar” va “Kasbiy faoliyatda axborot texnologiyalari” fanlarini o‘qitish holati tahlil etildi hamda talabalar va professor- o‘qituvchilar bilan suhbatlar va anketa-so‘rovlar o‘tkazildi. Tajriba-sinov ishining shakllantiruvchi bosqichi 2021-2022-o‘quv yilida amalga oshirildi. Ushbu bosqichda tajriba-sinovga jalb etiladigan talabalarning o‘quv natijalarini baholash me’zonlari ishlab chiqildi (2-jadvalga qarang).
Shuningdek, ushbu bosqichda “Pedagogik dasturiy vositalar” va “Kasbiy faoliyatda axborot texnologiyalari” fanlari bо‘yicha tanlangan materiallar oliy ta’lim muassasalari talabalarida raqamli kompetentlikni rivojlantirishning metodik asosini takomillashtirishda foydalanib, о‘rgatish metodlari mashg‘ulot va mashg‘ulotdan tashqari vaqtda sinab kо‘rildi. Talabalarning tajriba boshi va oxiridagi ko‘rsatkichlari quyidagi jadvalda keltirilgan .
Pedagogik tajriba-sinov ishlarining umumlashtiruvchi bosqichi 2022-2023-o‘quv yilida o‘tkazilib, tadqiqot doirasida oliy ta’lim muassasalari talabalari raqamli kompetensiyasini rivojlantirishning metodik asosini takomillashtirish uchun ishlab chiqilgan me’zonlar asosida tajriba va nazorat guruhidagi respondentlarning bilimi baholanib, ularning natijalari matematik- statistik tahlil qilindi. Olib borilgan matematik-statistik tahlilda statistik ko‘rsatkichlarning o‘rta qiymati, tanlanma dispersiya, variasiya ko‘rsatkichlari, Styudentning tanlanma me’zoni, Styudent me’zoni asosida erkinlik darajasi, Pirsonning muvofiqlik me’zoni va ishonchli chetlanishlari quyidagi jadvalda aks ettirildi.
Olib borilgan izlanishlar tahliliga ko‘ra, yo’nalishi talabalarining raqamli texnologiyalarga oid kompetentligini rivojlantirishning metodik asoslarini takomillashtirish zarurati mavjudligi ma’lum bo‘ldi. Bu zaruratni paydo bo‘lishi global tarmoqning imkoniyatlarining oshirilishi, ijtimoiy tarmoqlarning faollashuvi va kompyuterning amaliy dasturlarini takomillashishi bilan izohlanadi;
Talabalarning raqamli kompetensiyasini rivojlantirishda axboriy-kognitiv, shaxsiy-qadriyatga yо‘naltirilgan, hissiy-emotsional, faoliyatli-ijodiy komponentlari muhim ahamiyat kasb etadi;
Tadqiqot tahlilida talabalarni raqamli kompetentligini rivojlantirishning kompetentli, faoliyatli va kreativ kabi yondashuvlarning mazmun, o‘zaro bog‘liqlik, tanqidiy fikrlash, xabardorlik tamoyillari bilan kontekstual-integral produktuvligi raqamli ta’lim va xavfsiz raqamli axborot korrelyatsiyasi barqarorligini hisobga olish muhim sanaladi;
Talabalarning raqamli kompetentligini rivojlantirishning uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash, moslashtirish, o‘zlashtirish, takomillashtirish, refleksiya bosqichlarida faoliyat mazmunini hamda raqamli ta’lim davrida talabalarning muvaffaqiyatga erishishlarini diagnostik apparati kasbiy-pedagogik yо‘nalganlik darajasini takomillashtirish ahamiyatli hisoblanadi;
Oliy ta’lim muassasalarida lokal-modul texnologiyasi talabalarning raqamli kompetentligini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi;
O‘qituvchilar o‘z darslariga mahalliy texnologiyalarni integratsiyalash va talabalarning raqamli kompetentligini rivojlantirish uchun turli xil elektron platformalar va Scratch, Kahoot, Padlet, Google Classroom, Canva kabi dasturlardan foydalanishlari mumkinligi ilmiy asoslandi. Shuning uchun ushbu dasturlar mashg‘ulotlarni loyihalshda zamonaviy pedagogik dasturi vosita bo‘lib xizmat qiladi;
Globallashuv sharoitida texnik oliy ta’lim muassasasi talabalarida axborot xavfsizligini ta’minlash va raqamli kompetentlikni rivojlantirishning metodik tizimida SAMR, TPACK modellarini qo‘llash lozim;
Oliy texnik ta’lim yo‘nalishi talabalarini raqamli kompetentligini rivojlantirish jarayonida tо‘laqonlilik, kо‘rgazmalilik, erkin boshqarish, moslashuvchanlik, kompyuter kо‘magi kabi tamoyillariga tayanib kasbiy faoliyatda vizual loyihalashtirishning tarkibiy tuzilmasi va funksional talablar uyg‘unligini ta’minlash maqsadga muvofiq sanaladi;
Tadqiqot doirasida ishlab chiqilgan baholash me’zonlari oliy ta’lim muassasalari talabalarining raqamli kompetentligiini baholash va rivojlantirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Tadqiqot doirasida ilgari surilgan farazni to‘g‘riligini aniqlash maqsadida o‘tkazilgan matematik-statistik tahliliga ko‘ra tajriba guruhining ko‘rsatkichi nazorat guruhiga nisbatan 16,2 % ga oshganligi isbotlandi. Shu bois ilgari surilgan metodikani oliy ta’lim muassalari ta’lim va tarbiya jarayoniga keng ko‘lamda tadbiq etilishi lozim.
Ilgari surilgan g‘oya asosida olib borilgan tajriba-sinov ishlarining natijalari shuni koʻrsatdiki, oliy ta’lim muassasalari oʻquv jarayonida o‘qituvchi- talaba xamkorligini joriy qilgan holda raqamli kompetensiyalarni auditoriya va auditoriyadan tashqarida qoʻllash talabalarning kasbiy tayyorgarlik sifati va samaradorligini oshirishga muayyan darajada xizmat qiladi.
Oliy ta’lim muassaslarida fanlarni o‘qitish samaradorligini oshirishda va talabalarning mustaqil ta’limini samarali tashkil etishda xorijiy axborot-ta’lim muhitlaridan, ta’lim portallaridan va ta’limga oid veb-saytlardan foydalanish tavsiya etiladi. Ushbu muhitlar yordamida talabalarning raqamli texnologiyalarga oid so‘nggi yutuqlardan xabordor bo‘lishiga va mustaqil o‘quv faoliyatini takomillashtirishga erishiladi;
Talabalarning raqamli texnologiyalarga oid kompetentligini rivojlantirish uchun didaktik ta’minot sifatida sun’iy intellekt tizimli o‘quv vositalarini ishlab chiqish lozim. Bunda talabalar virtual muhitda mustqil ta’lim olishga va o‘zini-o‘zi baholashga va kasbiy fanlarga oid ijodiy qobiliyatini oshirishga hamda kompetentligini rivojlantirishga erishiladi;
Talabalarning raqamli texnologiyalarga oid kompetentligini rivojlantirishda virtual muhitlardan, bulutli texnologiyalardan va mobil ta’limdan foydalanish mexanizmlarini takomillashtirish kerak, chunki ushbu vositalar bugungi ta’lim va tarbiya jarayoni uchun zamonaviy texnologiya bo‘lib xizmat qiladi.
|
| |
