“Talqin va tadqiqotlar” ilmiy-uslubiy jurnali
№16
8
ENERGETIKA TIZIMI VA ATROF-MUHIT EKOLOGIYASI
MUAMMOLARI
G.Y.Gadoyeva
NavDPI Kimyo ta`limy o`nalishi talabasi
Ilmiy rahbar: prof.
D.A.Karimova
https://doi.org/10.5281/zenodo.7498304
Mamlakatlar
iqtisodiyotida
asosiy
va
tayanch
tarmoqlardan
biri
elektroenergetikadir. Fan-texnika rivojlangan davrda xalq xo‘jaligi
barcha
tarmoqlarining elektrlashtirilishi va avtomatlashtirilishi elektroenergetika tamog‘iga
bo‘lgan ehtiyojni yanada oshirdi.
Elektr energiyasi ishlab chiqarish manbalariga ko‘ra energetika sanoati uch
turga bo‘linadi:
issiqlik, gidro va atom energetika tarmoqlaridir. Mamlakatimiz
energetika tizimining umumiy quvvati 11,3 million kilovatt bo‘lgan 37 ta issiqlik va
gidravlik elektr stansiyalaridan iborat. O‘zbekistonda ishlab
chiqarilayotgan ekektr
energiyagining 85 foizini IES lar beradi. Aksariyat IES larda elektr energiya va
issiqlik energiyasi (bug‘) ishlab chiqariladi. Bunday IES larni TES (IEM)
issiqlik
elektr markazlari deyiladi. Issiqlik energiyasini 20 kilometrdan uzoq masofaga
uzatish qiyinligi uchun TES lar foydalanuvchilarga yaqin joylarda shaharlarda, yirik
zavodlar yaqinida quriladi. Ularda elektr energiya ishlab
chiqarish vaqtida isigan
suvni ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun yuboriladi. O‘zbekiston tog‘ daryolari
gidroresurslarga boy bo‘lib, GES lar, gidrouzellar (suv taqsimlagich), ekektr energiya
ishlab
chiqarish, xo‘jaliklarni suv bilan ta’minlash, baliqchilikni rivojlantirish
masalalarini kompleks hal qiladi.
Elektr quvvatidan xalq xo‘jaligi tarmoqlarida foydalanish
balansida sanoat va
qurilish yetakchi o‘rinni egallaydi. Ular butun energiyaning salkam 60 foizini
iste’mol qiladi. Qishloq xo‘jaligida ishlatilayotgan elektr energiya 20 foizdan ortiq.
Mamlakatimiz yagona energiya tizimiga ega bo‘lib, u Markaziy Osiyo mamlakatlari
bilan ham bog‘langan. Bu tizim tashqariga elektr energiyani eksport qilish imkonini
beradi. Zarur hollarda elektr energiya olish ham mumkin bo‘ladi. Eng muhimi yangi
energiya tizimida barcha turdagi elektr stansiyalar o‘zaro bog‘langan bo‘ladi, issiqlik
va suv elektr stansiyalariningmavsum davomida ishlab turishi tartibga solib boriladi.
Elektr energiya
hosil qilishda AES lar, shamol, to‘lqin, qalqish, geotermal,
quyosh elektr stansiyalarining ham ahamiyati katta. Ammo bizning mamlakatimizda
ularning ahamiyati uncha katta emas. Respublikamiz
bitmas-tuganmas quyosh
energiyasiga boy. Undan foydalanishda yirik ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda.
Shulardan eng yirigi Parkent tumanida joylashgan Markaziy Osiyoda yagona bo‘lgan
“Fizika-Quyosh” inshootidir.
