III. TERMODINAMIKANING BIRINCHI QONUNI
Ma‘ruza rejasi
3.1. Energiya va uning mavjud bo’lish shakllari.
3.2. Termodinamika fani.
3.3. Ichki energiya.
3.4. Termodinamikaning birinchi qonuni va asosiy tushunchalar.
3.5. Birinchi bosh qonunning matematik ifodasi.
Tayanch iboralar va tushunchalar
Termodinamika, jarayon, issiqlik, ish, energiya, sistema, gomogen sistema, geterogen sistema, izolyatsiyalangan sistema, izoxorik jarayon, izobarik jarayon, izotermik jarayon, adiabatik jarayon, termodinamikannig birinchi qonuni.
Adabiyotlar: 1, 2, 3.
3.1. ENERGIYA VA UNING MAVJUD BO’LISH
SHAKLLARI
Har qanday jismda molekula va atomlar to’xtovsiz harakatda bo’ladi. Ularning kinetik enegiyalari yig’indisi jismning issiqlik energiyasini tashkil etadi. Molekulalardagi yoki jismning kristall panjarasidagi o’zaro ta‘sirlashuv potentsial energiyasi uning kimyoviy energiya zapasidir. Umuman, sodda qilib aytganda, kinetik energiya – jismning harakatdagi ish bajarish energiyasi, deyish mumkin. Energiyaning bu ikki turi – kinetikaviy va potentsial energiya bir – biriga o’tib turishi mumkin. Masalan, biror jism yuqoriga ko’tarilganda uning kinetikaviy energiyasi kamayib, potentsial energiyasi ortadi. Bunda yerning tortish kuchiga qarshi ish bajarilgan sari, kinetikaviy energiya potentsial energiyaga aylana boradi.
Biz kundalik turmushda doim bir turdagi energiyaning boshqa turdagi enegiyaga aylanishiga duch kelamiz. Masalan, metall parmalanganda parma qiziydi – mexanik energiyaning bir qismi issiqlik energiyasiga aylanadi, elektr oqimi motorni haraqatga keltiradi. – elektr energiyasi mexanikaviy enegiyaga aylanadi va hokazolar. Ammo, bunday o’zgarishlarda, bir turdagi energiyaning qancha miqdori ikkinchi turdagi energiyaga aylanganini bila olmaymiz. Buni bilishda bizga termodinamika yordam beradi.
|
