1.1.2. Ta’limda axborot – kommunikasiya texnologiyalari
Hozirgi kunda har bir tashkilot, o‘quv muassasasi, firma va ishlab
chiqarishning barcha sohalarida zamonaviy axborot-kommunikasiya
texnologiyalari unumli qo‘llanilib kelinmoqda. Ta’limni axborot
14
texnologiyalarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi, mana shu sababli barchamiz
“yangi pedagogik texnologiyalar” atamasini ishlata boshladik. Bir misol,
shaxsiy kompyuter ta’limning imkoniyatlarini butunlay o‘zgartirib
yubordi. Internet leptoplar ta’lim tizimiga yangi pedagogik
texnologiyalarni tatbiq etish bo‘yicha yanada kattaroq imkoniyatlar
yaratib berdi. Respublikamizda ta’lim tizimini isloh qilish birinchi
navbatda ta’lim va tarbiya tizimiga ilg‘or axborot texnologiyalarning
tatbiq etish bilan bog‘liq.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi PF-
5847- sonli «O‘zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030 yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida» gi, 2018 yil 19
fevraldagi
PF-5349-sonli
«Axborot
texnologiyalari
va
kommunikatsiyalari sohasini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida» gi va 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947- sonli «O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi
to‘g‘risida» gi Farmonlari; 2018 yil 5 iyundagi PQ-3775-sonli «Oliy
ta'lim muassasalarida ta'lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda
amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini
ta'minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» gi va 2017
yil 20 apreldagi PQ-2909-sonli «Oliy ta'lim tizimini yanada
rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» gi Qarorlari hamda boshqa
normativ-huquqiy
hujjatlarda
belgilangan
vazifalarning
amalga
oshirilishi va hayotga tatbiq etilishida tarmoq texnologiyalarining o’rni
be’qiyosdir.
O`quv jarayonida qo`yidagi AKT ishlatiladi: elektron pochta, vizual
multimedia, masofaviy ta'lim, bulut (cloud) texnologiyalar, elektron
kalendar, telekonferentsiya, videokonferentsiya, on line ijtimoiy
muloqotlar (telegramm, chat) va boshqalar.
Ta’limda zamonaviy axborot - kommunikatsiya texnologiyalarini
keng joriy etilishi:
- fan sohalarini axborotlashtirishni;
- o`quv faoliyatni intellektuallashtirishni;
- integratsiya jarayonlarini chuqurlashtirishni;
- ta’lim tizimi infratuzilmasi va uni boshqarish mexanizmlarini
takomillashtirishga olib keladi.
Pedagogik ta’lim jarayonlarini zamonaviy axborot texnologiyalari
asosida samarali tashkil etish:
15
- masofaviy o`quv kurslarini va elektron adabiyotlarni yaratuvchi
jamoaga pedagoglar, kompyuter dasturchilar, tegishli mutaxassislarning
birlashuvini;
- pedagoglar o`rtasida vazifalarning taqsimlanishini;
- ta’lim jarayonini tashkil qilishni takomillashtirish va pedagogik
faoliyatning samaradorligini monitoring etishni taqozo etadi.
Zamonaviy axborot texnologiyalarining ta’lim jarayonlariga joriy
etilishi:
- talabaga kasbiy bilimlarni egallashiga;
- o`rganilayotgan hodisa va jarayonlarni modellashtirish orqali fan
sohasini chuqur o`zlashtirilishiga;
- o`quv faoliyatining xilma-xil tashkil etilishi hisobiga talabaning
mustaqil faoliyati sohasining kengayishiga;
- interaktiv muloqot imkoniyatlarining joriy etilishi asosida o`qitish
jarayonini individuallashtirish va differentsiyalashtirishga;
- sun’iy intellekt tizimi imkoniyatlaridan foydalanish orqali
talabaning o`quv materiallarini o`zlashtirish strategiyasini egallashiga;
- axborot jamiyati a’zosi sifatida unda axborot madaniyatining
shakllanishiga;
- o`rganilayotgan jarayon va hodisalarni kompyuter texnologiyalari
vositasida taqdim etish, talabalarda fan asoslariga qiziqishni va faollikni
oshirishga olib kelishi bilan muhim ahamiyat kasb etadi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarning yangiligi va o‘ziga
xosligi insoniyat rivojlanishi nuqtai nazaridan ular deyarli insoniyat
faoliyati barcha sohalariga kirib borishi, ulardan cheklanmagan joylar va
maqsadlarda foydalanish mumkinligidan iborat. Shu kabi axborot-
kommunikasiya texnologiyalari uch yo‘nalishda ilgari bo‘lmagan juda
katta samara bilan insoniyat rivojlanishi jarayonidagi to‘siqlarni yengib
o‘tish imkon beradi:
1) Bilimlarni egallash yo‘lidagi to‘siqlarni yengish. Axborotlardan
foydalanish natijasida ta’lim olish yo‘lidagi inson imkoniyatlarini
shakllantirish uchun katta ahamiyatga ega. Agar ta’lim kognitiv
ko‘nikmalarini rivojlantirishga olib kelsa, axborotlar bilimlar to‘plash
jarayonining mazmunli jihatini ta’minlash uchun kerak b’ladi. Internet
va “Butun jahon tarmog‘i” barcha ijtimoiy qatlamdagi insonlar uchun
birdek axborot izlash kanali bo‘lib xizmat qiladi.
2) Ijtimoiy hayotda ishtirok etish yo‘lidagi to‘siqlarni yo‘qotadi.
Internet tarmog‘i orqali butun dunyo bilan aloqa qilish imkoniyati oxirgi
16
yillarda ko‘plab global fuqarolik tashabbuslarini tarqatishga imkon
berdi. Misol uchun, ta’lim tizimida qayta aloqani ta’minlash harakati.
3) Iqtisodiy imkoniyatlarini kengaytirish yo‘lidagi to‘siqlarni
yo‘qotadi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va ular bilan bog‘liq
sohalar hamda ta’lim tizimi eng jadal rivojlanayotgan sektorlar
hisoblanadi. Yangi axborot texnologiyalari axborotlar va aloqadan
foydalanish imkoniyatini keskin kengaytiradi. Elektron pochta, elektron
kutubxonalar – saytlar ta’lim tizimi uchun cheksiz imkoniyatlar beradi,
har qanday chegaralarni yo‘qotadi, dunyoning har qanday nuqtasidan
o‘quv va ilmiy axborotlarni olish imkonini yaratadi.
Axborot-tarbiyaviy
faoliyat.
Ta’lim
muammosini
globalizasiyalashtirish – seminarlar o‘tkazishdan tortib terrorizm va
diniy ekstremizim mohiyatini ochib berishgacha – elektron tarmoqlar
axborot-tarbiyaviy imkoniyatlarini ahamiyatini oshiradi. Yangi axborot
texnologiyalari fan va ta’limni to‘plangan bilimlarni yetkazish, ularni
to‘ldirish va qayta baholash kabi yanada yaqin va samarali kanallari
bilan bog‘lashga imkon beradi. Bugungi kunda fan – bu ta’lim tizimini
rivojlantirish asosiy, ustun turuvchi vositasidir. Bu har doim ham
bo‘lmagan, ilg‘or axborot texnologiyasi ta’lim tizimida fanning
ahamiyatini o‘zgartirdi. Jamiyat faqat fanning o‘zi rivojlanishi bilan
emas, balki ta’lim va o‘qitish tizimi bilan ham bog‘liq yangi ilmiy
tuzilishni yaratadi. Ta’limning kelajagi. Hozirgi kunda Internetda
taxminan 2,5 mlrd noyob barcha foydalanadigan veb-sahifalar mavjud
bo‘lib har kuni ular qatoriga yana 7,3 mln yangilari qo‘shilmoqda.
Bugungi kunda Internetga simsiz ulanishni ta’minlovchi, shu
jumladan, mobil telefonlar soni Internetga ulanadigan shaxsiy
kompyuterlar sonidan ortib ketdi. Hozirgi kunda elektron savdo
jahondagi hajmi 233 mlrd. dollarni tashkil etadi. foydalanuvchilar soni
ko‘payib borishi bilan axborot texnologiyalari faqat inson tasavvuri
imkoniyatlari bilangina chegaralanadi. Barkamol, har tomoonlama
rivojlangan shaxsni tarbiyalash muammosi ta’lim tizimidan yosh
avloddan faqat milliy madaniyat yutuqlarini emas, balki umuminsoniy
dunyo madaniyati yutuqlarini ham egallab olishga intilishni
shakllantirishni talab etadi. Barkamol shaxsni tarbiyalash g‘oyasi milliy
mustaqillikning ustuvor g‘oyalaridan biri hisoblanadi.
Ta’lim sifatini, ma’naviy-g‘oyaviy tarbiyasi darajasini oshirish
vazifasi hisoblanadi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish
so‘zsiz yangi axborot texnologiyalariga asoslanishi zarur. Ta’lim
tizimini rag‘batlantirmay turib, fuqarolik jamiyatini qurib bo‘lmaydi.
17
Ta’lim tizimi yopiq nuqtai nazarlar, qarashlar statik tizimi emas, bir
uzluksiz jarayondan iborat bo‘lishi kerak. Mustaqil Respublikamizning
rivojlanishini kafolatlash uchun ta’lim tizimi dinamik, mukammal
bo‘lishi kerak.
Hozirgi
paytda
kompyuter
tarmoqlari
davrida
yangi
texnologiyalarni yaratish va tarqatish xususiyatlari o‘zgarmoqda hamda
bu quyidagi yo‘nalishlarda sodir bo‘lmoqda: birinchidan, yuksak
raqobatchilik hukm surishi bilan ajralib turadigan zamonaviy global
bozorda ko‘nikmalar har qachongidan ham katta ahamiyatga ega.
Texnologiyalarni uzatish va tarqatish juda murakkab jarayon.
Ikkinchidan, texnologiyalar qimmatliligini tan olinishini aks ettiruvchi
yangi global normalarni ishlab chiqish ham katta ahamiyatga ega
bo‘lmoqda.
Deyarli barcha mamlakatlar tomonidan ma’qullangan yangi
qoidalari intellektual xususiylikni himoya qilish rejimlarini barcha yerda
kuchaytirmoqda. Uchinchidan, butun dunyoda ilmiy tadqiqotlar va
tajriba-konstruktorlik loyihalashtirish sektorida xususiy sektor yetakchi
rol o‘ynaydi. Bu sektorda yangi texnologiyalarni ishlab chiqish uchun
zarur moliyaviy mablag‘lar, bilimlar va kadrlar katta qismi jamlangan.
To‘rtinchidan, eng yuksak malakali texnik mutaxassislarni ish bilan
ta’minlovchi global mehnat bozori shakllanadi. Beshinchidan, yangi
kompaniyalar, ilmiy – tadqiqotchilik laboratoriyalari va moliya-
lashtiruvchilar hamda korporasiyalar yangi texnologiyalar ishlab
chiqarish global markazlariga birlashmoqdalar. Buning natijasida
olimlar, moliyalashtiruvchilar va tadbirkorlarning o‘zaro zarur
aloqalarini ta’minlovchi yangi dinamik muhit yuzaga kelmoqda.
Bunday markazlarda turli mamlakatlardan eng yaxshi olimlar va
tashabbuskor-tadbirkorlar faoliyat yuritmoqdalar, bu investorlarni jalb
etish uchun katta imkoniyatlar yaratmoqda. Investorlar ham bu ishlarga
qiziqish bilan qaramoqdalar.
| 