|
Tayanchsoz va I bora lar
|
| bet | 9/12 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 88,84 Kb. | | #243298 |
Bog'liq TJA5.12- rasm. Radioizotopli sathoichagichning prinsipial sxemasi.
undan izolator bilan ajratilgan metall sim o ‘matilgan. Silindr devori elektr manbayining manfiy qutbiga, metall sim esa musbat qutbiga ulangan. Silindr inert gaz bilan toidirilgan boiganIi uchun hisoblagich zanjirida tok boimaydi. Hisoblagichga radioaktiv nur ta’sir etib, undagi inert gaz ionlanishi boshlangandagina hisoblagich 2 va qarshilik 4 zanjirida tok hosil boiadi. Bu tok miqdori inert gazning ionlanish darajasiga bogiiq boiadi. Gazning ionlanishi esa radioaktiv nurlanish manbayi bilan hisoblagich orasiga o ‘rnatilgan idish ichidagi suyuqlikning yoki sochiluvchi moddaning balandligiga bogiiq ravishda o ‘zgaradi. Idishdagi suyuqlik balandligi nur yoiIini toi 1 a berkitsa, rezistordan o‘tadigan tok nolga yaqin boiadi, nur yoii ochilishi bilan, ya’ni suyuqlik balandligi pasayishi bilan rezistor zanjirida tok orta boshlaydi. Idish ichidagi suyuqlik balandligi ana shu rezistordagi kuchlanish U miqdori bilan oicha1nadi. Buning uchun rezistordagi kuchlanish miqdori oldin elektron kuchaytirgich 5 yordamida kuchaytiriladi, so‘ngra esa oichash asbobi 6 ga uzatiladi.
Radioizotopli sathoicha 1 gichlar boshqa asboblarga nisbatan universaldir. Bu asboblar sath oichashni nazorat qilishni diskret va uzluksiz ravishda amalga oshiradi; ular ochiq va berk idishlardagi suyuq hamda sochiluvchan moddalar sathini oich1ash uchun ishlatilishi mumkin, oichanayot I gan muhit bilan asbob orasida hech qanday mexanik bogi I anish boimaganligi sababli agressiv suyuq va sochiluvchi moddalarning balandligini oich1ash mumkin. Asboblar ko‘rsatishining aniqligi va stabilligi muhit holatining (harorat, namlik, elektr o‘tkazuvchanlik, zichlik va boshqa fizik xossalarning) o‘zga- rishiga bogiiq emas. Barcha radioizotopli asboblarning umumiy kamchiligi radioaktiv nurlarning tirik organizmga zararli ta’siridir. Asboblarning xatoligi ±0,5—1% dan oshmaydi. Bular, asosan, boshqa turdagi asboblarni ishlatish mumkin boima 1 gan hollardagina qoilaniladi i .
$§. UL I TRATOVUSHLI VA RADIOTO‘LQINLI sSATHO‘LCHAGICHLAR
Hozirgi paytda sanoatda ultratovushli sathoichagichlar keng tarqal- moqda. Bu asboblar boshqa asboblarga nisbatan kontaktsizlik, yuqori aniqlik, kichik inersionlik, katta chegarada va agressiv suyuqliklarda
5.13-rasm. Ultrato I vushli sathoichagichning strukturaviy sxemasi.
ishlatilishi kabi bir qator muhim afzalliklarga ega. Ammo o ‘lchash sxemalarining murakkabligi, shuningdek, yetarli darajada ishonchli bo‘lmaganligi sababli, bu asboblar boshqa qurilmalardan foydalanish mumkin bo‘lmagandagina ishlatiladi.
Ultratovushli satho ‘lchagichlarning ishlash prinsipi suyuqlik, gaz (havo) chegarasidan tovush toiqinlarining qaytish prinsipiga asoslangan. Ultratovush impulsining havo va oichanayotIgan muhit (suyuqlik) chegarasi sirtidan qaytish kattaliklari akustik qarshilikning keskin farqi natijasida sodir bo‘ladi. 5 .1 3 -rasmda ultrato I vushli sathoichagiichning strukturaviy sxemasi ko‘rsatilgan.
Impuls ultratovushli tebranishlar generatori 1 dan nurlatgich 2 orqali sathi oichanayoItgan sig‘imga uzatiladi. Ultratovush toiqiinlar oichana- yotgan muhitda tarqaladi va suyuqlik-havo chegarasidan qaytadi. Qaytgan toiqi ' nlar muhitdan teskari yo‘nalishda o'tadi, nurlatgich 2 ga o‘xshash ultratovush tebranishlar qabul qilgichi 3 ga keladi, u yerdan ultratovushli impuls kuchaytirgich 4, vaqt oraligini hisoblaydigan qurilma 5 va oichash asbobi (potensiometr) 6 ga keladi.
Suyuqlik sathi oich1ash impulsining yuborilishi va qaytishi orasidagi t vaqt bo‘yicha aniqlanadi, ya’ni
bu yerda: /l./ —suyuqlik sathi; C — suyuqlikda ultratovushning tarqalish tezligi.
Vaqt oichagichda olinadigan akslangan (qaytgan) signalning kechikish vaqtiga mutanosib boigan o‘zgarmas kuchlanish shkalasi sath birliklarida darajalangan potensiometrga beriladi. Nurlatgich sifatida bariy titanat, pyezokvars, magnitostriksion elementlar ishlatiladi. Ko'pincha ultrato I vushli tebranishlarni yuboradigan va qabul qiladigan asbob sifatida bir qurilmadan foydalaniladi. Bu qurilma oich1ash jarayonining boshida nurlatgich vazifasini bajarib, impuls yuborilganidan so‘ng qabul qilgich sifatida ishlaydi.
Ultratovushli sathoichagichlar 45 mm dan bir necha o‘n metrgacha oichaIsh diapazoniga ega. Oichanayotgan muhit harorati —50 °C dan +200 °C gacha yetishi mumkin. Yoi qo'yiladigan asosiy xatolik + 2,5 %.
|
| |
