16
Fikrlash jarayonini avtomatlashtirish masalasi ham sun'iy intellekt tushunchasi
bilan uzviy bog‘liqlikka ega. Mashinaning fikrlashi birmuncha g‘ayrioddiy
ko‘rinadigan g‘oyadir. Hozirgi kunda "intellektual"
deb nomalanadigan
mashinalarning, ya'ni, sun'iy intellekt "egalari"ning imkoniyatlari inson kabi fikrlash
darajasida emas. Ulardan olinadigan eng maksimum natija, hozirda murkkab, uzoq
vaqt talab qiluvchi va bir necha minglab xususiy va umumiy hollarni tahlil qilib
chiqishni taqozo etuvchi ilmiy farazlarni, asosan matematik teoremalarni va shunga
o‘xshash ho kazolarni muayyan shartlar asosida tezkorlik bilan tekshirib, natiajsini
ma'lum qilish bo‘lmoqda xolos. Ba'zan turli OAVlar orqali og‘iz ko‘pirtirib shov-
shuv qilinayotgan robot-androidlarning ham intellektual salohiyati aytaylik
o‘rtamiyona bilim darajasidagi o‘rta maktab bitiruvchisining bilim darajasichalik
emasdir. Shunga qaramay, shubhasiz, intellektual tizimlar hozirdayoq inson og‘irini
17
yengil qilishda, ma'nan mushkul va kuchli aqliy zo‘riqishni
talab qiluvchi ishlarni
osonlashtirish va eng muhimi havfsizlashtirishda ular yaqin yordamchimizga aylanib
bormoqda. Yorqin misol sifatida aeroportlarda parvozlarni muvofiqlashtirishga
xizmat qiluvchi axborot-tahlil tizimlarini keltirish mumkin. Ular, mavjud
meteorologik vaziyat, samolyotlarning yetib kelish va uchib ketish jadvali, masofa,
tezlik va shunga o‘xshash yuzlab parametrlarni umumlashtirgan holda,
umumiy
vaziyatni nazorat qiladi hamda, insonga - muhandisga eng maqbul rejim haqida
ma'lumotlarni taqdim etadi. Samolyotlarning o‘zidagi avtopilot imkoniyatini ham shu
qatorga qo‘shish mumkin. U parvoz davomida bemalol uchuvchini o‘rnini egallab,
ulkan laynerni boshqarib borishi mumkin. Bunday tizimlar odatda ekspert tizimlar
ham deyiladi. Lekin nima bo‘lganda ham, ular dasturchilar
tomonidan avvaldan
belgilangan va mashina xotirasiga yozuilgan muayyan algortim doirasida ishlaydi
xolos. Aytaylik, algoritmda ko‘zda tutilmagan favqulodda vaziyatlarda mustaqil
ijodiy (kreativ) noan'anaviy qaror qabul qila olmaydi. Baribir uchuvchi avtopilotdan
voz kechib, o‘z bilimi va tajribasiga tayanadi. Shunday ekan, hozirgi kundagi eng
yuksak nou-xau timsoli bo‘lgan eng mukammal intellektual mashinalarini ham inson
kabi ong va tafakkur darajasiga ega deb bo‘lmaydi. Ong va tafakkur esa intellektning
asosidir. Shunga ko‘ra, sun'iy intellekt atamasi, nazarimda biroz oshrib yuborilgandek
go‘yo. Zero, sun'iy
mulohaza yuritadigan, to‘g‘rirog‘i avtomatik tahlil qiladigan
mashinalar, balki tahlilni bizdan ko‘ra tezkorroq bajarar, balki ularning xato qilish
koeffitsiyenti biznikdan pastdir. Lekin ularda ijodiy yondoshuv, hissiyot,
hamda
avvaldan biror narsani ko‘zlab ish tutish hislati umuman mavjud emas. Ustiga ustak,
shunday sun'iy intellektni ham, siz bilan bizga o‘xshagan inson yaratgan!
Endi qiziq bir faktga e'tiboringizni qaratmoqchiman. Ma'lumki, har qanday
kompyuter, demakki, sun'iy intellektga ega mashina, ikkilik sanoq tizimi asosida
ishlaydi. Bu haqidan maktab informatika kursida yetralicha ma'lumot beriladi. Atiga
ikkita raqamdan iborat sanoq tizimida esa, muayyan algoritmalarni bajarishda o‘ziga
18
xos cheklov-chegaralar yuzaga keladi. Xossatan, haqiqiy sonlar bilan ishlashda, yoki
taqribiy hisoblashlarda ikkilik sanoq tizimi yaramaydigan vaziyatlar yuzaga keladi.
1991-yilda matematik olim Devid Stautmayer 18 ta
turli xildagi hisob-kitob
amaliyotlarni kompyuter dasturi yordamida bajarib, ularning barchasida natija
noto‘g‘ri chiqqanini, ya'ni, kompyuter (sun'iy intellekt) noto‘g‘ri ishlaganini isbotlab
berdi. Demak, sun'iy intellekt-kompyuter hamma masalani ham to‘g‘ri hal qila
olmasligining jiddiy ilmiy asosi bor ekan. Shu asosga ko‘ra, qo‘rqmay
aytish
mumkinki, sun'iy intellekt hali-beri tabiiy intellektga dov bera olmaydi. Uning ayrim
xususiy hollarda (asosoan matematikada) insondan o‘zib ketishi esa, tezkorlik xossasi
evaziga xolos... Fikrlaydigan mashina, yoki sun'iy intellekt esa, hozircha fantast
yozuvchilar, hamda entuziast dasturchilarning orzusi o‘laroq qolib ketmoqda. Balki
shu yaxshidir?!...
