O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR
VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI
“TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALAR ” FAKULTETI
1
– BOSQICH “TT 13-23”- GURUH TALABASINING
“
DINSHUNOSLIK
”
FANIDAN TAYYORLAGAN
Mustaqil ishi №2
Bajardi:
D.Majidov
Qabul qildi:
D.Mamatqulova
QARSHI 2023
Reja:
1. Din, dinshunoslik, din falsafasi, teologiya, teosofiya, xudojo'ylik, diniy
e'tiqod, aqida, ilohiyot tushunchalarining mohiyati.
2. Dinshunoslikning fan sifatida shakllanishi, predmeti,funksiyalari,
kategoriyalari.
3.
Dinlarni tadqiq etish metodologiyasi: tipologik, qiyosiy,
tarkibiy-funksional, genetik tahlil.
4.Qiyosiy dinshunosliklikning metodlari.
5.
Yahudiylik ta'limoti, an'ana va marosimlari.
6.
Konfutsiylik ta'limotida ijtimoiy-axloqiy masalalar.
7.
Zardushtiylikning teologik tizimi va diniy marosimlari.
Din (arabcha: نيد — „eʼtiqod“, „ishonch“, „itoat“) jamoat tomonidan
shifrlangan qadimiy yozuvlar, mifologiya va rituallarga qatʼiy amal qilingan
holda bajariluvchi harakatlar toʻplamidir[1]; shuningdek, shaxsiy e’tiqod
hamda mistik kechinmalardan iborat boʻlishi ham mumkin. „Din“ atamasi
ham jamoat eʼtiqodiga oid shaxsiy amaliyotlarni, ham guruh tomonidan
bajariluvchi rituallarga qoʻllanadi.
Dinshunoslik - dinlar tarixi, ular bilan bog'liq jarayonlar, dinning inson
hayotining turli jabhalari bilan o‘zaro ta’sirlashuvini o‘rganuvchi fan.
Dinshunoslik barcha ijtimoiy fanlar qatori ham o‘zining o‘rganish obyektiga ega.
U dinning paydo bo‘lishi, ijtimoiy mohiyati va jamiyatdagi rolini tadqiq qilish
bilan birga diniy e’tiqodlarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi, ularning jamiyat
taraqqiyotidagi evolyutsiyasini ilmiy jihatdan o‘rganadi.
Din falsafasi- tafakkur shakllaridan bo‘lgan tushunchalar matn va maqsad
mohiyatidan kelib chiqib, turlicha mazmun kasb etishi, keng va tor ma’nolarda
qo‘llanilishi mumkin. “Din falsafasi” tushunchasi haqida ham shunday deyish
mumkin. Xususan, keng ma’noda u din haqidagi falsafiy qarashlarni anglatadi.
Bunday talqinda din falsafasi falsafa kabi qadimiy ildizlarga ega bo‘lib, asrlar
davomida din, uning mohiyati, inson va jamiyat hayotidagi o‘rni haqida
shakllangan xilma-xil falsafiy qarashlar, yondashuvlar va ta’limotlarni qamrab
oladi. Tor ma’noda esa, din falsafasi falsafiy usullar va tushunchalar apparatini
ishga solgan holda dinni o‘ziga xos ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida o‘rganuvchi
mustaqil fanni anglatadi.
Teologiya (yun. theos — xudo va ...logiya) — xudoning mohiyati va irodasi
haqidagi diniy talimotlar majmui. Xudo shaxsan oʻzini vahiy orqali kishilarga
maʼlum qiladi degan konsepsiyaga asoslanadi. Muqaddas kitoblar va
muqaddaslashtirilgan yozuvlar Teologiyaning asosiy manbalari hisoblanadi.
Teologiya turli diniy oʻquv yurtlari — seminariyalar, akademiyalar, madrasalar
va boshqalarda oʻqitiladi. Teologiya tushunchasi avvalo iudaizm va xristianlikka
nisbatan qoʻllangan. Teologiya islomda ilohiyot, kalom atamalari bilan ham
ataladi.
Teosofiya (yun. theos — xudo va sophia — donishmandlik, bilim) — keng
maʼnoda — eng zoʻr ilohiy sirlarni ochishga daʼvo qiluvchi har qanday diniy
taʼlimot. Shaklsiz, yagona, hamma narsani qamrab oluvchi xudo haqidagi,
barcha narsalarning ilohiy mohiyati haqidagi tasavvurlar T.ning nazariy asosini
tashkil etadi. Gʻayritabiiy va narigi dunyodagi kuchlar bilan bevosita aloqa
bogʻlash mumkinligini tan olish T.ni spiritizm va okkultizma olib boradi. Tor
maʼnoda — rus yozuvchisi Ye.P. Blavatskaya (1831—91) va uning
tarafdorlarining liniy taʼlimoti boʻlib, unda buddizm va boshqa sharq
taʼlimotlaridagi mistika okkultizm va noortodoksal xristianlik elementlari bilan
qoʻshilib ketgan.
Eʼtiqod — dunyoqarash shaxs, jamoa, guruh va jamiyat aʼzolarini maʼlum bir
gʻoya, taʼlimot, yoki dinga qatʼiy ishonish asosida uni haq deb bilib, shu taʼlimot
toʻgʻrisidagi tasavvur va bilimlarni tashkil qiladi. Inson shu gʻoyani yoki dinni
oʻzining faoliyat dasturi deb hisoblaydi.
Aqida (arab.) — dindorlar uchun majburiy hisoblangan, shak keltirmasdan,
muhokama yuritmasdan eʼtiqod qilinishi lozim boʻlgan diniy talablar.
Islom aqidalarining asosi Qur’onda berilgan, hadislardagi koʻrsatmalar negizida
ishlab chiqilib, tartibga solingan.
Islomning sunniylik va shialik yoʻnalishi ilohiyotida eʼtirof etiladigan aqidalar
yoki imon talablari
Sunniylik 7 ta:
Allohning yagonaligiga
Farishtalarga borligiga
Muqaddas bitiklarga
Paygʻambarlarga
Oxiratga
Taqdirga
Inson qazo qilganidan soʻng qayta tirilishiga ishonish
Ilohiyot (arab. — xudo toʻgʻrisidagi taʼlimot) — diniy aqidalar va ular haqidagi
ilohiy koʻrsatmalarni oʻz ichiga olgan asosiy diniy taʼlimot. Islomda Ilohiyat ilk
shakllanish davridan boshlab kalom deb nom olgan.
Din insoniyat ma’naviy hayotining tarkibiy qismidir. O’zbekiston Respublikasida
ziyolilar oldiga ma’naviy barkamol insonni shakllantirish vazifasi qo’yilgan bir
paytda din masalasini chetlab o’tish mumkin emas. Mazkur masalani hal
etishda ilgarigi dinga agressiv hujum etish uslubining salohiyatsizligi hammaga
ochiq-oydin. Lekin keyingi paytda paydo bo’lgan diniy bo’lmagan masalalarni
diniy deb atash, har qanday, hatto bir-biriga zid bo’lgan, fikrlarni tahlil
qilmasdan turib maqtash uslubi ham o’zini oqlamaydi. Demak, ushbu masalaga
prinsipial, professional, ilmiy yondashuv darkordir.
O’zbekiston Rossiya imperiyasi va Sovet Ittifoqi tarkibida bo’lgan va jahon
hamjamiyatidan ajratilib yashagan bir davrda, G’arbda XIX asrning o’rtalarida
vujudga kelgan dinshunoslik fani ancha yo’l bosib o’tib, ko’plab ilmiy natijalarga
erishdi. Mustaqillik yillarida O’zbekiston tadqiqotchilari bu yangi soha bilan
yaqindan tanishib, mutaxassis-kadrlarni tarbiyalay boshladilar.
Din - e’tiqod hamdir, bu esa har bir kishining shaxsiy ishi. Lekin shaxsni har
qanday missioner tashkilotlar ixtiyoriga ham tashlab qo’yib bo’lmaydi. Ozod
jamiyatda har bir inson o’z shaxsiy munosabatini belgilab olishi uchun unga har
tomonlama, boy, xolis-ilmiy axborot zarur. Bunday axborot ko’p qirrali
bo’lmog’i, birovning g’arazli sharhisiz asl matnlar shaklida bo’lsa maqsadga
muvofiqdir. Eskirgan ma’lumotlar asosida mutaxassis bo’lmagan mualliflar
tomonidan yozilgan asarlar hozirgi zamon axborot erkinligi va uning etib kelishi
oson bo’lgan sharoitlarda o’quvchilarning ko’z o’ngida mazkur mualliflarning
obro’sizlanishiga yoki o’quvchini noto’g’ri tasavvurga ega bo’lib qolishiga olib
keladi.
Din va Qonun o’zaro munosabatlarini yaxshi bilish demokratik jamiyat
poydevorini mustahkamlaydi. O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi va
«Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi
Qonuni turli diniy jamoa a’zolarining huquqlari, majburiyatlari haqida to’la
ma’lumot beradi. O’quvchilarda qonunga hurmat hissini, o’zininggina emas,
boshqalarning ham diniy his-tuyg’ularini hurmat qilish, tushunishga harakat
qilish, o’z shaxsiy fikrlarini boshqa kishilarga tazyiq bilan o’tkazish g’ayriqonuniy
xatti-harakat ekanligi, jamoat joylarida diniy masalalarda zo’ravonlik,
tajovuzkorlikka yo’l qo’ymaslik dunyoqarashini shakllantiradi.
O’zbekiston Respublikasi jahon hamjamiyatiga kirib borayotgan bir sharoitda
uning fuqarolari turli konfessiyalar vakillari bilan muloqot etishning yuksak
madaniyatiga ega bo’lishi
Mustaqillik yillarida yurtimizda та ’naviyatni yuksaltirish, vijdon
rkinligini ta ’minlash, dinlararo bag'rikenglik tamoyilini hayotga
,itbiq etish borasida ulkan ishlar amalga oshirildi. Buyuk
(ijdodlarimizyaratgan boy diniy-falsafiy merosni, jahon diniy falsafasi
isatlarini о ‘rganish va targ'ib qilish keng yo'lga qo'yildi.
Talabalarga dinshunoslik asoslari, dunyo dinlari tarixi, jahon dinlari
alsafasini o ‘qitish ilmiy dunyoqarashni shakllantirish, diniy hisuyg'ularga
hurmat ruhida tarbiyalashda muhim omil bo‘lib hizmat
jilmoqda. Din falsafasi fani yuzasian tuzilgan mazkur о ‘quv-uslbiy
majmuaning muhim jihatlari shundaki, birinchidan, mavzular
voritilishida dinning genizisi, tarixiy sharoitda din sifatida
*hakllanishi, rivojlanishi va qaror topishining о 'ziga xos tomonlariga
: tibor qaratish; ikkinchidan, о ‘quv fani sifatida SHarq va G ‘arb
urhunchidan, buddaviylik, xristianlik falsafasi va kalom falsafasi
о ‘nalishlarining о ‘ziga xos xususiyatlarini sharhlash lozim.
Mazkur о ‘quv-uslbiy majmua imkon qadar ushbu sohadagi
!>archa та ’lumot va bilimlarni о ‘zagiga qamrab olib, talabalar uchun
tin haqidagi falsafiy manba va bilimlarni о ‘rganish; ularni nazariy
jihatdan tadqiq etish, bu jarayonning natijalarini umumlashtirish
•mkonini beradi. Mazkur о ‘quv-uslbiy majmua din falsafasi fanining
lasturi to ‘rt bo ‘limini qamrab olib, hozirgi holatida “Din
alsafasining shakllanishi va rivojlanishining asosiy yo ‘nalishlari ”,
Din falsafasining nazariy-falsafiy masalalari” nomli bo ‘limlarning 9
ta mavzuni o ‘z ichiga oladi. Dasturda belgilangan “Monotiestik
linlar falsafasi”, ‘‘Din falsafasi va jamiyatdagi ijtimoiy-falsafiy
jarayonlar” deb nomlangan uchinchi bo'lim va to'rtinchi bo'limlar 2-
kursda o'qitilishi rejalshtirilgan. Mazkur o'quv-uslbiy majmua
lalabalarda diniy-falsafiy ongni shakllantirish bilan nazariy va amaliy
hilimlar orqali ilmiy-falsafiy dunyoqarashni shakllantirishga xizmat
(jiladigan bir qator tarkibiy qismlar- ma'ruzalar matni, nazorat
4ivollari, test topshiriqlarini o ‘z iichiga olgan.. Mazkur o'quv-uslbiy
■najmuada dinning falsafiy mohiyati, ibtidoiy, milliy va jahon dinlari
la ’limotining shakllanishida vujudga kelgan falsafiy qarashlarga
fualluqli bilimlar о ‘rganiladi. Shuningdek, talaba dinlar falsafasining
itsosiy tushunchalari bo‘lgan xudo, payg'ambarlar, inson, taqdir,
oxirat, iymon va boshqa murakkab tushunchalar, diniy-falsafiy
nqimlar va ularning ta ’limotlarini tushunishi lozim bo ‘ladi.
Yahudiylik ta’limoti Xudo tomonidan Musoga nozil qilingan O‘n amrga rioya
etishga asoslanadi. Ularning e’tiqodiga ko‘ra, O‘n amr Muso payg‘ambarga
Sinay (Tur) tog‘ida ikki marta tushirilgan.
Muso O‘n amrni olmoqda Моисей десять заповедей принимает..
Muso O‘n amrni
olmoqda.
Yahudiylikda aytilishicha, Muso o‘z qavmining qo‘lda yasalgan buzoqqa
sig‘inayotganini ko‘rib, bundan g‘azab lanib ketadi va Xudoning amrlari yozilgan
lavhalarni sindirib tashlaydi, shundan keyin Xudo quyi dagi O‘n amrni qayta
tushirgan.
Dunyoni yaratgan, yakka-yu yagona Yahvedan boshqa iloh yo‘qligiga imon
keltirish.
Yahvedan boshqaga ibodat qilmaslik.
Xudoning nomini bo‘lar-bo‘lmasga tilga olavermaslik.
Shanba kunini muqaddas bilish va shu kuni dam olish.
Ota-onani hurmat qilish.
Qotillik qilmaslik.
Zino qilmaslik.
O‘g‘rilik qilmaslik.
O‘z yaqinlari (yahudiylar) haqqiga yolg‘on guvohlik bermaslik.
O‘z yaqinlari uyiga, ayoliga, quliga, hayvonlariga, umuman, unga tegishli
bo‘lgan narsalarga ko‘z olaytirmaslik.
Mazkur amrlar yahudiylarning muqaddas manbasi hisoblangan Tavrot (Tora)
kitobida keltirilgan.
Musoga tegishli bo‘lgan besh kitobni o‘z ichiga oladi:
«Borliq» yoki «Ibtido»;
«Chiqish»;3) «Levit»;
«Sonlar»; Eron podsho hi
«Ikkinchi qonun». Kir II tomonidan
TARIXGA NAZAR
Eron podshohi Kir II tomonidan Bobil egallangach, yahudiylarning ancha qismi
Kan’onga qaytib, podshohning roziligi bilan ikkinchi marta o‘z davlatlarini qayta
tiklashga erishdilar. Muhojirlikda qolgan yahudiylarning bir qismi esa Sharqqa,
xususan, Markaziy Osiyoga ko‘chib o‘tdi.
Yahudiylikda ibodat tong, peshin va shom paytida qilinadigan kundalik hamda
shanba kuni sinagogada bo‘lib o‘tadigan haftalik ibodat shakllariga bo‘linadi.
Haftalik ibodat (Shabat-Sabt) juma kuni Quyoshning botishi bilan boshlanadi va
shanba kuni nihoyasiga yetadi.
Shanba kuni olov yoqish, ishlash, hatto transportdan foydalanish ham
taqiqlanadi. Yahudiylik ta’limotiga ko‘ra, Xudo olamni olti kunda yaratib,
yettinchi kuni dam olgan. Shuning uchun ham, yahudiylar haftaning yettinchi
kuni — shanbani dam olish va ibodatga
bag‘ishlaydilar.
Sinagoga (yun. «jamlanish»; ibr. — «beyt kneset» — «jamlanish uyi»)da
ibodatlar kamida o‘nta balog‘atga yetgan erkak kishi to‘planganda o‘tkaziladi.
«Tavrot»da jannat «Adan» nomi bilan atalib, uning sifatlari bayon qilingan.
Yahudiylikda ibodat — «avoda she-ba-lev» ibroniycha «Qalb xizmati» degan
ma’noni anglatadi.
Ibodat vaqtidagi eng muhim lahza va uning asosiy shartlaridan biri «Tavrot»
o‘ramalarining tugunlar ichidan chiqarilishi va ruhoniy tomonidan baland
ovozda o‘qilishidir. Yahudiylarda faqatgina sinagogada emas, uyda ham ibodat
qilinadi.
Uylarda kirish eshigining yuqorisida «mezuza» deb nomlangan, uzun bir quvur
ichiga o‘rama holida qo‘yilgan «Tavrot» jumlalari yozilgan bo‘ladi. Uyga kirish
va chiqishda yahudiylar «mezuza»ga qo‘l tekkizib, barmoqlarini o‘padilar.
Yahudiylar «mezuza» ularni yovuz ruhlar yomonligidan saqlaydi, deb e’tiqod
qiladilar. Uyda olib boriladigan ibodat vaqtida bosh kiyim kiyilib, yelkaga esa
chakmon (tales) tashlanadi. Duolarning eng muhimi sanalgan 16 tasi tik turgan
holda aytiladi. Boshqalarini o‘qiyotganda tiz cho‘kish, vujudni tebratib turish
kabi harakatlar qilinadi.
Sinagogalarda, albatta, uch unsur joy olishi shart. Bu Aron Kodesh, Ner Tamid
va Bimadir. Quddusga yo‘nalgan muqaddas sandiq (shkaf) — Aron Kodesh
ichida «Tavrot» tumorlari saqlanuvchi maxsus joy bo‘lib, u masjiddagi
«mehrob»ga o‘xshash vazifani bajaradi va kirish eshigining to‘g‘risida bo‘ladi.
Ner Tamid — (ibr. «abadiy shamchiroq») sinagogada «Tavrot» solingan sandiq
ro‘parasida joylashgan bo‘lib, doimo yonib turuvchi shamchiroqdir.
Singogalarda Ner Tamid Menorani eslatib turuvchi ramz sifatida qo‘yiladi.
Bima (yoki teva, almemar) esa — sinagoganing markazida joylashgan «Tavrot»
o‘qiladigan minbardir
Qadimgi Xitoyning buyuk donishmandi, bundan 2500 yil avval yashagan va ijod
qilgan Konfutsiy "konfutsiychilik " deb ataluvchi axloqiy-siyosiy bilimlar
ta'limotini ishlab chiqqan. Bu ta'limotning mazmun-mohiyatini insonning tabiiy
axloq-odobini takomillashtirilish, davlatni boshqarish haqida ma'lumotlar
berilgan. Konfutsiy ta'limotida hukmdor va quyi qatlam vakillari o'rtasidagi
munosabatlar, jamiyatdagi tinchlik va osoyishtalik, nafosatshunoslik qoidalari
haqida ma'lumotlar berilgan.
Konfutsiy uchun eng muhimi bu insonning axloqi va tarbiyasi, bunda quyidagi
beshta tushuncha alohida o'rin tutadi: t (Ren) insonga bo'lgan muhabbat, S (Yi)
ma'suliyat, ^L (Li) xulq-atvor me'yorlari, ^ (Zhi) bilimlar, {{ (Xin) ishonch.
Bundan tashqari ezgu fazilatlarga kattalarga hurmat ehtirom # ( xiao ) ham
kiritiladi. Shuni alohida ta'kidlash kerakki, yuqorida keltirilgan ezgulik
tushunchalarining tarjimalari shartli ravishda amalga oshirilgan bo'lib, bu
tushunchalarning har biri juda keng ma'noga ega bo'lgan.
"Besh ezgulik tushunchalar" ning mohiyati quyidagilardan tashkil topgan:
t Ren "Insonga bo'lgan muhabbat", "Insonparvarlik" ma'nosini beradi. Inson
xulq-atvor me'yorlari va axloqiy yuksalishlarini ifodalab beradi, ya'ni bunda
ko'ngilchanlik, qa'tiyat, kamtarlik, oliyjanoblik, odamlarga nisbatan muhabbat,
haqiqatgo'ylik, ochiq ko'ngilllik kabi hislatlar aks ettiriladi. Muallif tomonidan
bu ko'rinishlardagi shaxslarga misol tariqasida afsonaviy hukmdorlar - Yao,
Shun va Yuy kabilar ko'rsatiladi. Konfutsiy tomonidan insonning ahloqiy
takomillashishga harakat qilishi kerakligi ta'kidlab o'tiladi. Odamning barcha
ezgu xususiyatlarini u " ren " asosida kelib chiqqan deb ko'rsatadi, bu
tushuncha asosida jamiyatdagi munosabatlar shakllantirilishi ta'kidlanadi.
Konfutsiy fikricha, inson o'zini o'zi yaratadi, ya'ni hayoti davomidagi barcha
qarorlari uning o'ziga bog'liq. Bunda uning boshqa insonlarga bo'lgan
munosabati ham inobatga olinadi.
S Yi "Ma'suliyat". Insonga bo'lgan oily muhabbat (t ren) hayotda ma'suliyat
hissi (S yi ) orqali moddiylashadi. "Yi" tushunchasining o'zi esa ko'p ma'nolarga
ega. Bu tushuncha orqali insonning ma'naviy holati belgilanadi. Bu insonnig
haqiqat izlashiga va o'z ota-onasiga nisbatan haqiqatgo'y bo'lishi, ular bergan
tarbiyalariga minnatdor bo'lishi orqali namoyon bo'ladi. Boshqa insonlarga
nisbatan uni mehrli bo'lishi inobatga olinib, uning xudbinligiga qarshi
kurashishiga da'vat etadi.
Annotatsiya: Zardushtiylik tadqiqotlariga bag'ishlangan "Zardushtiylik urf-odat
an'ana va marosimlar" nomli asari taniqli avestashunos olima Meri Boysning
1979-yilda nashr qilingan. Meri Boys o'zining ushbu kitobida zardushtiylik dini
vujudga kelgandan to hozirgi kungacha bo'lgan davrini zardushtiy jamoalarining
urf-odat an'ana va marosimlarini yoritib berishga harakat qiladi.
Kalit so'zlar: Zardush, Avesto, Meri Boys, adolat va urf-odat.
Meri Boys kitobining birinchi bobida mavzularni batafsil yoritishga harakat
qiladi. Kitobning ikkinchi bobida esa mavzu doirasida yuzaga kelgan
muammolarni kerakli ma'lumotlar bilan to'ldirishga harakat qiladi. Ushbu
kitobda zardushtiylik diniga oid eng ko'p ishlatiladigan atamalar ham berilgan.
Bundan tashqari zardushtiylik hududiy taqsimotga ega bo'lganligi sababli, usbu
asarda zardushtiylik ta'siri doiralari saqlanib qolgan hududlar to'g'risida aniq
tasavvur paydo bo'lishi uchun mo'ljallangan ikkita xarita ilova qilingan.34
Ushbu xaritalarda aytib o'tilgan har bir shahar yoki arxeologik joylarni hozirgi
kunda topish mushkul, lekin ularning joylashgan manzillarini aniq aytish
mumkin. Qadimgi eronlikarning dini zardushtiylik deb atalgan, keyinchalik
islom dini yoyilishi natijasida Hindistonga ko'chib o'tgan. Bu din eronliklar
orasida parsizm deb atalgan. Qadimgi eronliklarning ajdodlari oriylarning yarim
ko'chmanchi qabilalari bo'lgan. Miloddan avvalgi 2-ming yillikning o'rtalarida
ular shimol orqali harakatlanib, Eronning tog'li hududlariga kelib joylashganlar.
Oriylar ikki ilohga: Adolat va tartibni o'rnatuvchi Ahura va tabiat bilan
chambarchas bog'liq devlarga sig'inishgan.35 Qadimgi eronliklar orasida olov
ibodat vaqtida xudolar va odamlar o'rtasidagi vositachi va hammani
poklaydigan kuch sifatida ulug'langan. Qurbonliklar vaqtida ular mast qiluvchi
Xaoma ichimligini iste'mol qilishgan. Qadimgi eronliklar dunyoni yettita
hududga bo'lingan deb hisoblashgan. Ularning eng kattasi yerning markazida
joylashgan va unda odamlar yashaydi deb tasavvur qilishgan. Eronliklar
Zardushtni payg'ambar deb hisoblashgan. U miloddan avvalgi VII asrda
yashagan ruhoniylar sinfiga mansub oilada dunyoga kelgan. Ba'zi tarixchilar uni
tarixiy shaxs deb hisoblashsalar ba'zi olimlar uni afsonaviy shaxs deb
hisoblaydilar. Hozirgi kunda Zardusht afsonaviy yoki tarixiy shaxs ekanligi
borasida turli xil fikrlar mavjud. Ba'zi ma'lumotlarga ko'ra Zardusht skif
qabilasidan chiqqan deb taxmin qilinadi. Zardusht o'zini 40 yoshida payg'ambar
deb e'lon qilgan. Keyinchalik Zardushtning shaxsiyati mifalogiyali obrazlar va
g'ayritabiy fazilatlar bilan ifodalangan. Zardusht insoniyat tarixida insonlarning
bu dunyo hayotiga yarasha narigi dunyodagi taqdiri ham bo'lajagi haqidagi
ta'limotni yaratgan. Bu ta'limot asosida har bir inson o'lgandan so'ng o'z
qilmishiga yarasha mukofot yoki jazo topish g'oyasi yotadi
Xulosa :
Men Majidov Dõstumuhammad mavzulardan shuni tshundim ki Din dunyo,
inson, mavjudotlarning kelib chiqishi, insonning yashashdan maqsadi kabi
savollarga javob beradi. Dunyoviy ilm nuqtai nazarid din kishilik jamiyati tarixiy
taraqqiyotining maʼlum bosqichida paydo boʻlgan ijtimoiy ong shakllaridan biri.
Bu dunyoqarash jamiyatning maʼlum tarixiy davr va sharoitlaridagi talablari,
ehtiyojlari asosida shakllanadi. Har qanday jamiyatda din maʼlum ijtimoiy,
maʼnaviy va ruhiy vazifalarni bajaradi. Uning ijtimoiy hayotga taʼsiri kuchlidir.
Har bir din dindorlarini oʻz taʼlimoti doirasida saklashga harakat qiladi, oʻz
qavmlari uchun tasalli beruvchi, ovutuvchilik vazifasini oʻtaydi. Dinlar oʻz
marosim va bayramlarining qavmlari tomonidan qatiy tartibga amal qilgan
holda bajarilishini shart qilib qoʻyadi, shuningdek, oʻz qavmlarining birligini,
jamiyat va shaxsning oʻzaro aloqada boʻlishini taʼminlashga intiladi. Din insonga
yashashdan maqsad, hayot mazmuni, bu dunyo va u dunyo masalalariga oʻz
munosabatini bildirib turadi. U umuminsoniy axloq meʼyorlarini oʻziga
singdirib, xulq-atvor qoidasiga aylantiradi.
Foydalanilgan manbalar:
uz.wikipedia.org
| 