• 4 Kattalik birliklarini va o‘lchamlarni belgilash va yozish qoidalari
  • Termiz davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish asoslari




    Download 3,07 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet145/206
    Sana09.10.2024
    Hajmi3,07 Mb.
    #274299
    1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   206
    Bog'liq
    Termiz davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish va se

    o‘lchamsiz kattalik 
    deyiladi. Bu 
    kattalik bir nomdagi kattaliklarning nisbati bilan aniqlanadigan nisbiy (masalan, 
    dielektrik o‘tkazuvchanlik), logarifmik (masalan, elektr quvvati va 
    kuchlanishining logarifmik nisbati) bo‘lishi mumkin. 
    O‘lchamliklarning nazariyasi odatda hosil qilingan ifoda (formula)larni 
    tezdan tekshirish uchun juda qo‘l keladi. Ba’zan esa bu tekshiruv noma’lum 
    bo‘lgan kattaliklarni topish imkonini beradi. 
     
    3 Xalqaro birliklar tizimi 
    1960 yili o‘lchov va og‘irliklarning XI Bosh konferensiyasi Xalqaro 
    birliklar tizimini qabul qilgan bo‘lib, mamlakatimizda buni SI (SI - Systeme 
    international) xalqaro tizimi deb yuritiladi. Keyingi Bosh konferensiyalarda SI 
    tizimiga bir qator o‘zgartirishlar kiritilgan bo‘lib, hozirgi holati va birliklarga 
    qo‘shimchalar va ko‘paytirgichlar haqidagi ma’lumotlar 1- va 2-jadvallarda 
    keltirilgan. 
    4 Kattalik birliklarini va o‘lchamlarni belgilash va yozish qoidalari 
    Kattaliklarning birliklarini belgilash va yozish borasida standartlar asosida 
    meyorlangan tartib va qoidalar mavjud. Bu qoidalar va tartiblar GOST 8.417-
    81da atroflicha yoritilgan. 
    1-jadval 
    Kattalik 
    Birlik 
    Nomi 
    O‘lchamligi 
    Nomi 
    Belgisi 
    Ta’rifi 
    Uzunlik 
    L
    metr 

    Metr bu yorug‘lik 1/299792458 svaqt 
    oralig‘ida vakuumda bosib o‘tadigan 
    masofa
    Massa 

    kilo-
    gramm 
    kg 
    Kilogramm bu massa birligi bo‘lib 
    xalqaro 
    kilogramm-prototipining 
    massasiga teng
    Vaqt 

    sekund 

    Sekundbuseziy - 133 atomi asosiy 
    holatining ikki o‘ta nozik sathlari 
    orasidagi bir-biriga o‘tishiga muvofiq 
    keladigan nurlanishning 9 192 631 770 
    davridir 


    170 
    Elektr toki 
    (elektr 
    tokining 
    kuchi) 

    amper 

    Amper bu vakuumda bir-biridan 1 m 
    oraliqda joylashgan, cheksiz uzun, o‘ta 
    kichik dumaloq ko‘ndalang kesimli ikki 
    parallel to‘g‘ri chiziqli o‘tkazgichlardan 
    tok o‘tganda o‘tkazgichning har1 m 
    uzunligida 2

    10
    -7
    N ga teng o‘zaro ta’sir 
    kuchini hosil qila oladigan o‘zgarmas tok 
    kuchi 
    Termodinami
    k harorat 
    θ 
    kelvin 

    Kelvin bu termodinamik harorat birligi 
    bo‘lib, usuvning uchlanma nuqtasi 
    termodinamik 
    haroratning 
    1/273,16 
    qismiga teng 
    Modda 
    mikdori 

    mol 
    mol 
    Mol bu massasi 0,012 kg bo‘lgan uglerod 
    – 12 da qancha atom bo‘lsa, uz tarkibiga 
    shuncha elementlarini olgan tizimning 
    modda miqdoridir. Molni tadbiq etishda 
    elementlari guruhlangan bo‘lishi lozim va 
    ular atom, molekula, ion, elektron va 
    boshqa zarrachalar guruhlaridan iborat 
    bo‘lishi mumkin 
    Yorug‘lik 
    kuchi 

    kandela 
    cd 
    Kandela bu berilgan yo‘nalishda 540-
    10Hz 
    chastotali 
    monoxramatik 
    nurlanishni 
    tarqatuvchi 
    va 
    shu 
    yo‘nalishda energetik yorug‘lik kuchi 
    1/683 
    W/sr
    ni tashkil etuvchi manbaning 
    yorug‘lik kuchidir
    1. Kelvin temperaturasidan (belgisi T) tashqari t=T-To ifoda bilan 
    aniqlanuvchi Selsiy temperaturasi (belgisi t) qo‘llaniladi, bu yerda ta’rifi 
    bo‘yicha T=273,15 K. Kelvin temperaturasi kelvinlar bilan Selsiy temperaturasi - 
    Selsiy graduslari bilan ifodalanadi(xalqaro va o‘zbekcha belgisi °S). O‘lchovi 
    bo‘yicha Selsiy gradusi kelvinga teng. Selsiy gradusi bu «kelvin» nomi o‘rniga 
    ishlatiladigan maxsus nom. 
    2. Kelvin temperaturalarining ayirmasi yoki oralig‘i kelvinlar bilan 
    ifodalanadi. Selsiy temperaturalarining ayirmasi yoki oralig‘i kelvinlar bilan 
    ham, Selsiy graduslari bilan ham ifodalashga ruxsat etiladi. 
    3. Xalqaro amaliy temperatura
    belgisini 1990 yilgi xalqaro temperatura shkalasida 
    ifodalash uchun, agar uni termodinamik temperaturadan farqlash lozim bo‘lsa, unda 
    termodinamik temperatura belgisiga «90» indeksi qo‘shib yoziladi (masalan, 
    T
    90
    yoki 
    t
    90
    )

    Download 3,07 Mb.
    1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   206




    Download 3,07 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Termiz davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish asoslari

    Download 3,07 Mb.
    Pdf ko'rish