192
1
-LABORATORIYA ISHI
MAVZU:
SINOV YO‘LI BILAN OLINGAN NATIJALARNI BAHOLASH
USULI.
Ishdan maqsad:
Sinov yo‘li bilan olingan natijalarni baholash usulini o’rganisah
to’g’risida ko’nikma va
malakalarni shakillantirish
Nazariy ma’lumotlar
Sinash vaqtida tahlil qilinayotgan to‘qimachilik materiallarining
xususiyatlarini o‘rganishda namuna olinadi va uning ko‘rsatkichlari namuna
ko‘rsatkichidan ishonchli ehtimolligida berilgan chegarada farq qilinishi
mumkin.
O‘lchash ehtimolligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
n
Х
X
i
ур
,
bu yerda: n- o‘lchashlar soni; X
i
- o‘lchashdagi natijalar.
Disperciya quyidagicha topiladi:
1
2
n
X
X
S
ур
i
в
.
O‘lchash natijalarining o‘rtacha darajali farqi quyidagiga teng:
1
2
n
X
X
S
ур
i
в
.
Kvadratik notekislik quyidagicha aniqlanadi:
ур
в
X
S
C
100
.
O‘lchash ishlarini o‘tkazayotgan vaqtda natijalar orasida farq hosil bo‘lishi
mumkin. SHuning uchun o‘lchash ishlarini ehtiyotkorlik va sekinlik bilan
o‘tkazgan taqdirda ular orasidagi farq kamroq bo‘lishi mumkin. Nonormal
ko‘rsatkichlarni aniqlash ishlari GOST 11002- 73 ga asosan olingan o‘rtacha
baholi qiymatlarning o‘sishi bo‘yicha tartibga solinadi.
n
i
X
X
X
X
X
...
...
3
2
1
,
bu yerda: X
1
- eng kichik ko‘rsatkich; X
n
- eng katta ko‘rsatkich.
Nonormal ko‘rsatkichlar mezoni quyidagi formula bilan aniqlanadi:
в
ур
n
n
S
X
X
U
,
bu yerda: U
n
- eng katta ko‘rsatkich mezoni.
S
X
X
U
ур
1
1
,
bu erda: U
1
- eng kichik ko‘rsatkich mezoni.
Ko‘rsatilgan 4- jadval bo‘yicha o‘lchovlar solishtiriladi.
193
4-jadval
n
3
4
5
6
8
10
12
16
18
20
1,15
1,46
1,67
1,82
2,03
2,18
2,29 2,41
2,50
2,56
Agar U
n
>
yoki U
1
>
bo‘lsa,
unda qiymatlari X
n
yoki X
1
0,95 ehtimollik
bilan Yuz berishi mumkin, ya’ni
bu qiymatlar nonormal, ularni hisobdan olib
tashlash kerak. Hamma to‘dadagi materiallar uchun yig‘ma tanlangan
xususiyatlar qo‘llaniladi. Yig‘ma xususiyatlarini qo‘llashda
hisoblangan barcha
to‘da materiallari ishonchlilik oralig‘ida kiritiladi. Ikki tomonlama ishonchlilik
oralig‘i X
o‘r
-a
v
dan X
o‘r
+a
v
gacha bo‘lib, berilgan ishonchlilik ehtimolligida aniq
bo‘lmagan ko‘rsatkich bo‘lishi mumkin. Ishonchlilik ehtimollik P
g
berilgan
ishonchlilik ehtimolligiga bog‘liq bo‘lgan haqiqiy qiymat oralig‘ida yotadi.
P{X
o‘r
-a
v
X
o‘r
X
o‘r
+a
v
}=P
g
Agar o‘lcham
=1-P
g
ga teng bo‘lsa, ahamiyatli
qiymatning chegarasi
deyiladi. O‘lcham ab ishonchlilik xatosi yoki bosh ko‘rsatkichli tanlashdagi
qayta tiklanish xatoligidir.
X
g
=X
o‘r
a
v
Bu yerda to‘dadagi ko‘rsatkichning o‘rtacha qiymatlari statik qayta
ishlanganda to‘qimachilik materiallarining tuzilish
ehtimolligi quyidagicha
olinadi: izlanayotgan ish uchun 0,9-0,95; mashina jarayonlarida bajarilgan ishlar
uchun 0,95-0,98; mahsulotning sifatini tekshirish uchun esa 0,95- 0,99.
Doimiy ishonchlilik xatoligi quyidagi formula yordamida topiladi.
n
S
t
А
в
в
,
bu erda: t - styudent koeffitsiyenti bo‘lib, ishonchlilik ehtimoli va sinov
soniga (tanlash hajmiga) bog‘liqdir. Ishonchlilik ehtimolligi uchun P
g
=0,95
uchun Styudent koeffitsiyenti quyidagi 5 - jadvalda ko‘rsatilgan.
5-jadval
n
3
4
5
6
7
8
9
10
20
30
40
100
t
4.303 3.182 2.78 2.57 2.45 2.36 2.31
2.26
2.09 2.04
2.02
1.98
RM- 30 uzish mashinasida ipning uzilish mustahkamligini
aniqlash ishlari
10 marta qaytarib olib boriladi. Olingan natijalar quyidagi 6-jadvalga yoziladi.
Mustahkamligi bo‘yicha Yuqoridagi formulalar yordamida o‘rtacha darajali farq,
kvadratik notekislik hisoblanadi va mustahkamlikning eng kichik va eng qo‘pol
xatoligi aniqlanadi. Agar bu qiymatlardan qo‘pol xatolarni olib tashlansa, unda
o‘rtacha qiymat, o‘rtacha darajali farq va qolgan qiymatlar uchun yangi
notekislik koeffitsiyenti hisoblanadi. 6-jadvaldan
Styudent koeffitsiyentining
o‘lchamlarini qo‘llab, o‘rtacha qiymatga nisbatan doimiy ishonchlilik xatoligi
hisoblanadi.
194
6-jadval
T/r
Mustahkamligi
R (N)
P
i
-P
o‘r
(P
i
-P
o‘r
)
2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
P
i
(P
i
-P
o‘r
)
2
Hisobot, sinov ishlaridagi olingan iplarning natijalari va yig‘ma tanlangan
qiymatlarni hisoblash xususiyatlari, o‘rtacha qiymatga nisbatan doimiy va qo‘pol
xatoligini aniqlash bo‘yicha asosiy ma’lumotlardan tashkil topishi kerak.
