31
Terrorizm ikki xil toifada namoyon bo’lishi mumkin. Birinchisi yakka tartibda
amalga oshiriladigan, ikkinchisi esa guruh bo’lib amalga oshiriladigan terrorizm.
Siyosatshunoslikda davlat terrorizmi tushunchasi ham qo’llaniladi. Bunga diktatorlik
va totalitar rejimlarning repressiyalari misol bo’la oladi.
Terrorizm davlat xavfsizligini ta’minlash bilan bevosita bog’liqdir.
Ushbu
hodisa ijtimoiy, etnik, diniy radikalizm va ekstremizmni ifodalashning eng yomon
usuli bo’lib, bunday harakatni amalga oshiradigan kishilar guruhi o’z maqsadlariga
erishish uchun hech narsadan qaytmaydilar.
Xalqaro miqyosda terrorizm daxshatli epidemiya sifatida tarqalib bormoqda.
Terrorizm ayniqsa XX asrning 60-yillaridan kuchayib boshladi. Bu davrda dunyoning
bir qancha mintaqalarida turli terroristik tashkilotlar va guruhlar faolligi oshib bordi.
Ba’zi manbalarga ko’ra, dunyoda 500 dan ortiq yashirin terroristik tashkilotlar
mavjud. 1968 – 1980 yillar davomida ular tomonidan 7000 mingga yaqin terroristik
harakatlar amalga oshirilgan. Terrorizm miqyoslari butun dunyoda kengayib
bormoqda: agar 80-yillarda 500 dan 800 tagacha katta terroristik harakatlar amalga
oshirilgan bo’lsa, 90 – yillarda 900 va undan ortiq harakatlar amalga oshirildi.
Rossiyalik siyosatchi D.V. Olshanskiy
29
terrorizmning to’rtta, 4-rasmda
keltirilgan turlarini ajratib ko’rsatadi.
Siyosiy terrorizm –
siyosiy arboblarga, ular o’tkazayotgan siyosatga,
hukumatlarga ta’sir o’tkazish maqsadida amalga oshiriladigan harakatlar.
Axborot sohasida terrorizm – jamiyat a’zolarining ruhiyatiga, xulq-atvoriga
ta’sir ko’rsatish.
Iqtisodiy sohadagi terrorizm – terroristlarning iqtisodiy manfaatga erishish
maqsadida raqiblariga, aholining turli qatlamlari va guruhlariga, davlatlar va ularning
boshliqlariga ta’sir o’tkazishi.
Ijtimoiy
terrorizm – jinoyatchilik
miqyoslarining kengayishi, kriminal
vaziyatning keskinlashuvi, umumiy ijtimoiy beqarorlikning vujudga kelishi.
Xalqaro tashkilotlar va olimlar terrorizmning kelib chiqish sabablariga alohida
e’tibor qaratib keladilar. Bunday sabablarni aniqlash terrorizmga qarshi kurash
choralarini ishlab chiqish va takomillashtirishda asosiy e’tibor qaratiladigan
muammolardan biri bo’lib hisoblanadi.
BMTning 1990-yilda Gavanada bo’lib o’tgan jinoyatchilikni oldini olish va
ularga nisbatan munosabat masalalariga bag’ishlangan VIII Xalqaro kongressida
terrorizmning quyidagi asosiy sabablari ko’rsatib o’tilgan:
qashshoqlik, ishsizlik,
savodsizlik, uy-joyning yetishmasligi, ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimining
takomillashmaganligi, kelajakka ishonchning yo’qligi, aholining marginallashuvi
(lot.Marginalis so’zidan – ijtimoiy hayotning eng past qatlamidagilar – daydilar,
qashshoqlar), ijtimoiy tengsizlikning kuchayishi, oilaviy va ijtimoiy aloqalarning
susayishi,
tarbiyadagi nuqsonlar, migratsiyaning salbiy oqibatlari, madaniy o’ziga
xoslikni
yo’qotish, madaniy-ma’naviy hordiq chiqaradigan maskanlarning
yetishmasligi, ommaviy axborot vositalari tomonidan zo’ravonlik, tengsizlikni
kuchayishiga olib kelishi mumkin bo’lgan g’oya va qarashlarni tarqatish.
29
Internet ma’lumoti
32
Globallashuv davrida terrorizm shunday bir hodisaga aylandiki, unga qarshi
kurashishda butun jahon hamjamiyati ishtirok etishi kerak. Faqat shundagina
kurashning samaradorligiga erishish mumkin. Terrorizmga qarshi kuchlarni
birlashtirish zaruriyati uning transmilliy xarakterga ega ekanligi
kabi xususiyati bilan
belgilanadi. SHu bilan birga xalqaro terrorizm bilan kurash bo’yicha davlatlarning
o’zaro hamkorligini tartibga solish bir qator universal va mintaqaviy
xalqaro
konvensiyalarning predmeti sifatida belgilangan. Terrorizmga qarshilik ko’rsatish
bo’yicha Jeneva Konvensiyasi (1937-y), Terroristik aktlarni oldini olish va jazolash
to’g’risidagi Vashington Konvensiyasi (1971-y.), Terrorizmga yo’l qo’ymaslik
bo’yicha Yevropa Konvensiyasi (1977-y) shular jumlasidandir.
Hozirga kelib dunyo hamjamiyatida terrorizmga qarshi kurash borasida
ma’lum tajriba orttirilgan:
- XX asrning 70 – yillari o’rtalaridan boshlab, BMTning jinoyatchilikni oldini
olish va u bilan kurash bo’yicha Qo’mitasining har bir sessiyasida u yoki bu darajada
umuman terrorizm va shu jumladan xalqaro terrorizm masalalari ko’rib chiqilgan;
- 1970 – yillardan boshlab, BMT o’ndan ortiq antiterroristik hujjatlar qabul
qildi;
- funksiyalari to’liq yoki qisman terrorizmga qarshi kurash bo’lgan xalqaro
tuzilmalar tashkil etilgan va ular faoliyat olib bormoqda (masalan, INTERPOL,
yeVROPOL, MDHning Antiterrorga qarshi markazi va b.);
- arab davlatlari Ligasining ichki ishlar vazirlari Kengashining 13 – sessiyasida
terrorizmga qarshi kurashda “Xulq-atvor Kodeksi” loyihasi qabul qilindi. Unga ko’ra
terrorchilik harakatlarini rejalashtirish va amalga oshirish uchun mamlakat hududidan
joy berish, terroristik tashkilotlarga moliyaviy, moddiy va boshqa yordam berish
taqiqlanadi.
