Gazning
1
hajmdan
2
gacha kengayishida bajarilgan to‘la ishni (3 -
rasm) quyidagicha ifodalash mumkin.
)
(
1
2
1
2
p
pd
(13)
Yuqoridagi ifodadan ko‘rinib turibdiki, yopiq termodinamik tizimda gazning
kengayishi hisobiga bajarilgan ish bosim bilan hajm o‘zgarishining ko‘paytmasiga
teng. Termodinamik tizimning bajargan ishi musbat yoki manfiy ishorali bo‘lishi
mumkin. Masalan, gaz tashqi kuchlar ta’siridan siqilsa, ya’ni porshen chap
tomonga qarab harakatlansa, unda bajarilgan ish manfiy (d
<0), aksincha
kengaygan gaz porshenni o‘ng
tomonga qarab harakatlantirsa, unda tizim (gaz)
ning bajargan ishi musbat (d
>0) ishorali bo‘ladi.
Tashqi bosim kuchlariga qarshi bajariladigan, tizim hajmining o‘zgarishiga
bog‘liq bo‘lgan ish
1
kengayish ishi deb yuritiladi. Kengayish ishini tizim
atrofdagi muhit ustida bajaradi.
Shuni qayd qilib o‘tish lozimki, tashqi bosim kuchlariga qarshi kengayish
ishi
jism hajmi
o‘zgargandagina (va tashqi bosim nolga teng bo‘lmaganida)
bajariladi.
2-rasm.
3-rasm
Bundan keyin biz asosan muvozanatdagi jarayonlarni ko‘rib chiqamiz, ular
uchun p=p
m
tenglik to‘g‘ridir. Tizim kengayish ishining (13) tenglama bilan
aniqlanadigan kattaligini p –diagramma yordamida hisoblash qulay. Tizim
hajmi o‘zgarish jarayonining shu diagrammada tasvirlanishini ko‘rib chiqamiz (3-
rasm).
Tizim hajmi
1
dan v
2
gacha o‘zgaradi. Hajm o‘zgaradigan jarayonda tizim
o‘tadigan holatlar nuqta A va B lar orasidagi jarayon egri chizig‘ida joylashadi.
Tizimning kengayish ishi p – diagrammada jarayon egri chizig‘i
ostidagi yuza
bilan tasvirlanishi (13) tenglamadan ko‘rinib turibdi.
Tizim
1
hajmga ega bo‘lgan holatdan
2
holatgacha kengayganda tizim
bajaradigan
ishning
kattaligi
bu
holatlarning
parametrlarigagina emas, balki, kengayish jarayonining
qanday yo‘l bilan amalga oshirilayotganligiga ham bog‘liq.
Haqiqatan ham (4)-rasmda tasvirlangan p – diagrammadan
ko‘rinib turibdiki, kengayish jarayoni qaysi yo‘ldan (A, B,
yoki C dan) borishiga qarab integralning
kattaligi turlicha
bo‘ladi.
pdv
v
v
2
1
Shunday qilib kengayish ishi jarayonning funktsiyasidir.
