• 21.11- §. AVTOMATLASHTIRISH TIZIMLARINING TEXNIK-IQTISODIY SAMARADORLIGI
  • - §. AVTOMATLASHTIRISH TIZIMLARINING




    Download 3,27 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet47/75
    Sana13.05.2024
    Hajmi3,27 Mb.
    #230141
    1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   75
    Bog'liq
    zp6Vzds4FdXKYeEqe9TPL1EXuvanELsf1Mh24SpG

    21.11- §. AVTOMATLASHTIRISH TIZIMLARINING
    TEXNIK-IQTISODIY SAMARADORLIGI
    Texnologik obyektlarni avtom atlashtirish ularning texnik-iqtisodiy 
    ko‘rsatkichlarini 3—5 % ga orttirib, maqsadga qaratilgan mahsulotni olishda 
    ko‘p m ehnat talab qilishlik darajasini ancha kamaytirishga (30—40% ga) 
    olib keladi.
    Ikkinchi tom ondan, uni amalga oshirish uchun qo‘shimcha kapital 
    m ablag‘lar talab qilinadi. M asalan, kimyoviy va unga yaqin sanoat 
    tarm oqlarida avtom atlashtirishga ketadigan xarajatlar TOB qurilmalari 
    tannarxining 35 % ini tashkil etadi.
    A vtom atik tizim lar (AT) ni joriy qilish sam aradorligining asosiy 
    ko‘rsatkichi — ularning o ‘zini qoplay olish m uddati hisoblanadi:
    T = ( К + A) / E,
    (21.18)
    bu yerda: 
    T
     
    — o ‘zini qoplash muddati, yil; 
    К

    AT ni joriy qilish uchun 
    sarflanadigan kapital mablag‘lar (harajatlar), so‘m; 
    A
    joriy qilingan avto­
    matlashtirish qurilmalari tannarxidan ajratilgan amortizatsiya toiovlari, so‘m; 
    E

    shartli — yillik iqtisodiy samara, so‘m/yil.
    Iqtisodiy samara avtomatlashtirish b o ‘yicha aniqlanadi:
    E = (S { — S 2) /P ,
    (21.19)
    bu yerda: 
    S{, S2 

    maqsadga qaratilgan mahsulot birligining avtomatlashtirishdan 
    oldingi va keyingi tannarxi, so‘m; 
    P
    — maqsadga qaratilgan mahsulotning 
    avtomatlashtirishdan keyin yillik ishlab chiqarish.
    Kimyo korxonalari mahsuloti tannarxining asosiy bandi (50—80 %) 
    xom ashyo tannarxi ekanini hisobga olib, asosiy e ’tiborni maqsadga 
    qaratilgan mahsulot birligiga to ‘g‘ri keladigan xomashyo solishtirma sarfini 
    pasaytiruvchi avtomatlashtirish vositalarini joriy qilishga qaratish zarur.
    0 ‘zini qoplash m uddatining teskari kattaligi iqtisodiy samaradorlik 
    koeffitsiyenti 
    E
    hisoblanadi:
    E
    = 1 
    / Т = (S{ - S 2) ■
    P /(K + A)
    (21.20)
    K eltirilgan form ulalar b o ‘yicha aniqlangan sam aradorlik k o ‘rsat- 
    k ich in in g qiym atlari norm ativ qiym atlar bilan taqqoslanadi va natijaga 
    asoslanib, 
    AT ni joriy qilishning 
    maqsadga muvofiqligi haqida xulosa


    chiqariladi. Kimyoviy korxonalarda AT ning o ‘zini qoplashining normadagi 
    muddati taxm inan uch yilni tashkil etadi.
    Iqtisodiy samaradorlikning AT ni joriy qilishga ketadigan kapital 
    xarajatlarga bog‘liqligi 21.19-rasmda keltirilgan.
    Bog‘lanishni tahUl qilish shuni ko‘rsatdiki, birinchi bosqichda 
    (K0
    — 
    Kt)
    iqtisodiy vositalar majmuasiga ozgina xarajatlar qilinganda, iqtisodiy 
    samaradorlik 
    S {
    tannarxning ortishi va oddiy boshqarish funksiyalarining 
    (nazorat, signalizatsiya va hokazo) avtomatlashtirilishining samaradorligi 
    ju d a kichik b o ‘lganidan iqtisodiy sam aradorlik m anfiydir. K apital 
    mablag‘larning m a’lum qiymatidan boshlab 
    ( Kt)
    boshqarish vazifalari va 
    masalalarini kengaytirish AT ning samaradorligini keskin o ‘sishiga olib 
    keladi, dem ak yanada takom illashgan texnik vositalar m ajm uasidan 
    foydalanish hisobiga iqtisodiy samarani ham oshiradi. Takomillashtirishning 
    bu bosqichida AT eng katta samara beradi. Bu bosqich uzoq davom etmaydi. 
    U kapital harajatlaming 
    K2
    qiymatigacha davom etadi. Kapital xarajatlarning 
    b u n d an keyingi ortishi (
    K2 — K
    3) AT ni jo riy qilishning iqtisodiy 
    samaradorligini bunchalik keskin oshirmaydi, kapital xarajatlarning m a’lum 
    qiym atidan boshlab ( ^ 3), boshqarishning vazifalarini bun d an keyingi 
    kengaytirish juda oz darajada samara beradi, natijada tizim ning iqtisodiy 
    samaradorligi tusha boshlaydi. Bu boshqaruvning funksiyalari va vazifa- 
    larining takrorlanishi, xodimlarga beriladigan texnologik axborotning haddan 
    tashqari ko‘pligi, AT ning murakkabligi, demak ishonchsizligi, boshqarish 
    funksiyalarini avtomatlashtirish bilan tushuntiriladi, ularni fan va texnika 
    rivojining erishilgan darajasida texnik personalga qoldirish maqsadga muvo- 
    fiqdir. 
    K4
    qiym atdan boshlab, texnik vositalar m ajm uasini m urak- 
    kablashtirish, ko‘rsatilgan sabablarga ko‘ra, iqtisodiy sam araning manfiy 
    qiymatiga olib keladi.
    Bog‘lanishni tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, har bir BTO uchun eng 
    ko‘p iqtisodiy samara beradigan AT tanlab olish mum kin. Bunda kapital 
    harajatlar 
    K3
    ni tashkil etadi.
    TAYANCH S O ‘Z VA IBO RALAR
    Texnik loyiha; ishchi hujjat; ishchi chizma; prinsipial elektrik sxema; 
    prinsipial pnevmatik sxema.
    N a zo ra t savollari
    1. Avtomatlashtirishni loyihalashning vazifalari nimalardan iborat?
    2. Avtomatlashtirish tizimlarini loyihalash bosqichlarini bayon eting.
    3. Ishchi chizma nima?
    4. Texnologik obyektlami avtomatlashtirish darajasi qanday aniqlanadi?
    5. Prinsipial elektr sxema deganda nima tushuniladi?
    6
    . Prinsipial pnevmatik sxema deganda nima tushuniladi?
    7. TJABT ni yaratish prinsiplari haqida so‘zlab bering.
    8
    . TJABT ni ishlab chiqish bosqichlari va pog‘onalari haqida nimalami bilasiz?


    9. Texnik topshiriq, texnik loyiha, ishchi hujjatlar deganda nima tushuniladi?
    10. Moslashuvchi avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish nima?
    11. Avtomatik loyihalash tizimlari haqida nimalarni bilasiz?
    12. ALT ni ta ’minlash vositalari nimalardan iborat?
    13. Avtomatlashtirish tizimlarining ishonchliligi nima?

    Download 3,27 Mb.
    1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   75




    Download 3,27 Mb.
    Pdf ko'rish