• 3. Suniy neyronning tuzilishi va faollashuv funktsiyalari
  • Texnologiyalar asoslari va uni tadbiq etish sohalari




    Download 390,1 Kb.
    Pdf ko'rish
    bet3/4
    Sana14.02.2024
    Hajmi390,1 Kb.
    #156564
    1   2   3   4
    Bog'liq
    Maruza 1 Suniy intellekt va neyrotorli texnologiyalar asoslari va (1)

    Neyronlarning turlari 
    Neyronlarning har xil turlari mavjud 
    bo’lib, ularning funktsiyalariga ko'ra ularni 
    quyidagilarga ajratish mumkin: 
    • Sensor neyronlar 
    Ular bir nechta neyronli bo'lmagan impulslarga sezgir. Teri, mushaklar, bo'g'inlar 
    va ichki organlarda, masalan, bosim, harorat va og'riqni qayd etish uchun sezgir 
    neyronlar mavjud. 
    • motor neyronlar 
    Ular butun tanadagi mushak hujayralarini, shu jumladan yurak mushaklari, 
    diafragma, ichaklar va boshqa bezlarni rag'batlantirishga qodir. 
    • Interneyronlar 
    Ular sensorli neyronlar, motor neyronlari va boshqa interneyronlar o'rtasidagi 
    aloqalarni ta'minlaydi. 
    Har bir neyron elektr signallarining chegara qiymatiga ega, 
    ya’niy agar qiymat 
    undan pastroqda signal hujayra tanasiga uzatilmaydi va 
    qiymat yuqorida bo’lsa signal 
    uzatiladi. Ikkinchi holda, yangi hosil qilingan signal quyidagi neyron orqali o'tadi. 
    Shunday qilib, elektrokimyoviy jarayonlar kognitiv jarayonlarning bir qismidir va bu o'z 
    navbatida neyrofiziologiyaga ta'sir qiladi. Bunday jarayonlar orqali inson miyasi o'z 
    atrof-muhitining turli xil ma'lumotlar manbalarini yozib oladi, saqlaydi va o'rganadi. 
    Xulosa qilib aytganda, biologik neyron tashqi ma'lumotlarni oladi, ularni 
    birlashtiradi va nihoyat, odatda chiziqli bo'lmagan tarzda chiqishni qayta ishlaydi. Ko'p 
    neyronlardan tashkil topgan biologik tizimning asosiy xususiyatlari: 
    ▪ tashqi ma'lumotlarga moslashishga imkon beruvchi chiziqli bo'lmaganlik; 
    ▪ xato va nosozliklarga chidamlilik (fault and failure tolerance); 
    ▪ hatto qisman yoki noaniq ma'lumotlarni hisobga olish qobiliyati; 
    ▪ o'rganish qobiliyati; 
    ▪ umumlashtirish qobiliyati; 
    ▪ shovqin befarqligi, bu noaniq ma'lumotlar va o'lchash xatolaridan aniq 
    xulosalar chiqarish qobiliyati sifatida tushuniladi. 
    3. Sun'iy neyronning tuzilishi va faollashuv funktsiyalari 
    Biologik neyronning xatti-harakatlarini juda sodda tarzda imitatsiya qiluvchi 
    sintetik (sun'iy) neyron g'oyasi birinchi marta 1943 yilda taqdim etilgan. Sun'iy 
    neyronning ushbu kontseptsiyasida (2-rasm), bir qator kirishlar 
    i
    x
    har birining vazni 
    i
    w
    bilan ko'paytiriladi. 
    i
    i
    w x

    =


    ko’paytmasi 
    b
    faollashtirish uchun neyronning 
    chegara qiymati bilan taqqoslanadi va shuning uchun neyron faollashtirilgan yoki faol 
    faollashtirilmaganli aniqlanadi. Agar u faollashtirilsa, natijada 
    ( )
    (
    )
    i
    y
    y
    f

    =
    chiqadi. 
    Biologik neyron (8.2A-rasm) va sun'iy (8.2B-rasm) o'rtasida aniq o'xshashlik 
    mavjud. Biologik neyron 
    i
    x
    intensivligi va sinaptik quvvati 
    i
    w
    vaznining turli signallarini 
    oladi va 
    b
    faollashuvi uchun chegara qiymatiga ega (8.2A-rasm). Sun'iy neyronda 
    tugunlar orasidagi bog'lanishlar akson va dendritlarni taqlid qiladi, ulanish vaznlari 



    sinapslarni simulyatsiya qiladi va faollashtirish uchun chegara qiymati xuddi shunday 
    operatsiyaga ega (8.2B-rasm). 
    8.2-rasm. Biologik neyron (A) va sun'iy neyron (B) o'rtasidagi o'xshashliklar 
    Sun'iy neyron nisbiy ahamiyatga ega (vazn) 
    i
    w
    bo'lgan ko'plab 
    i
    x
    kirishlarini 
    oladi, buning natijasida umumiy kirish 
    i
    i
    w x

    =


    bo'ladi. Agar bu umumiy kirish 
    x
    neyronning faollashtirish chegarasi qiymatidan katta bo'lsa, u holda sun'iy neyron 
    faollashadi va 
    ( )
    (
    )
    i
    y
    y
    f

    =
    funktsiyasi bo'lgan chiqish 
    i
    y
    boshqa neyronga yoki 
    muhitga uzatiladi. Ketma-ket hisob-kitoblarda sun'iy neyron 
    i
    w
    vaznlarini shunday 
    o
    ’zgartiradi, agar bu ma'lum bo'lsa, hisoblangan chiqish 
    i
    y
    maqsadli 
    Y
    chiqishiga 
    yaqinlashadi. Agar 
    Y
    noma'lum bo'lsa, 
    i
    y
    qiymatlari (ketma-ket hisoblangan) juda 
    yaqin bo'lganda va xatolik ba'zi bir maqsad qiymati bilan solishtirganda kichik bo'lsa, 
    ketma-ket hisob-kitoblar tugatiladi. Shunday qilib, sun'iy neyronning asosiy elementi 
    ketma-ket hisob-kitoblar davomida har bir vazn 
    i
    w
    -ni istalgan yoki kutilgan 
    Y
    chiqish 
    va hisoblangan haqiqiy chiqish 
    i
    y
    o'rtasidagi farq oldindan belgilangan qiymatdan past 
    bo'lguncha sozlashdan iborat. Bunday yondashuvda dastlabki parametrlarni tanlashga 
    aniq bog'liqlik mavjud. 

    Download 390,1 Kb.
    1   2   3   4




    Download 390,1 Kb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Texnologiyalar asoslari va uni tadbiq etish sohalari

    Download 390,1 Kb.
    Pdf ko'rish