2V+D=144 Kbit/s bo‘lishi mumkin. Bunda V ikkita axborot kanal va umumiy
bo‘lgan D signal kanal xizmat ko‘rsatadi.
Stansiyalararo signalizatsiya, ya’ni Netvork - to – Networq Interface (NNI)
interfeysida signalizatsiyaga misol bo‘lib, ikkita ajratilgan kanal bo‘yicha
signalizatsiyasi 2AKS, “6 dan 2” kodli ko‘p chastotali signalizatsiyasi, 7 sonli
signalizatsiya tizimi UKS va boshqalar hisoblanadi. Kanallar kommutatsiyasi bilan
tarmoqda ulash o‘rnatishga misol rasmda soddalashtirib ko‘rsatilgan.
Stansiyalararo signalizatsiya tarmog‘dagi bir necha tugun va stansiyalarni
ulash uchun kerak bo‘ladi. Bunda bitta ulashni tashkil etishda ko‘pincha
turli
signalizatsiya tizimlari ishlatiladi. CHaqiriqqa xizmat ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan
signalizatsiya axboroti xalqaro vamilliy tarmoqlarning turli tugunlar va stansiyalari
o‘rtasida yuzlab signalizatsiya axborotlarini uzatadi. Umumiy holda stansiyalararo
signalizatsiya ulanishni tasvirlab berishning quyidagi aspektlari bilan bog‘langan:
birinchidan, stansiya telefon nomerni, yoki juda bo‘lmaganda kerakli qismini qabul
qilishi lozim, shu nomer yordamida yoki ulash o‘tishi kerak bo‘lgan kommutatsiya
tugunlari va stansiyalari zanjiridan keyingi ATS ga adres axborotini o‘tkazadi;
ikkinchidan stansiya uchun kerakli aloqa kanalini tanlash kerak va zanjirdagi keyingi
stansiyaga aynan qanday kanalni tanlagan xabarlashi kerak; uchinchidan stansiyalar
davriy ravishda, bu ishlatilayotgan aloqa kanalini tekshirib turishi va nihoyat
to‘rtinchidan aloqa tugashi bilan kanalni bo‘shatish kerak. Barcha bosqichlarda
stansiyaning (tugunlarning) ishini qo‘llab turish uchun ular o‘rtasida mos axborot
almashuvi zarur bo‘ladi. Bu almashinuv stansiyalararo signalizatsiya
deyiladi.
Zamonaviy stansiyalararo bayonnomalari oddiy signalizatsiya tizimidan
hanuzgacha mamlakatimiz umumiy foydalanishdagi telefon tarmog‘larida (UFTT)
samarali ishlab kelmokdalar.
Stansiyalararo signalizatsiya tizimining evolyusiyasida quyidagi uchta
bosqichni ajratish mumkin:
- impulsli signalizatsiya;
- ko‘p chastotali signalizatsiya;
- umumkanal signalizatsiya.
Stansiyalararo signalizatsiya evolyusiyasining
oxirgi uchinchi bosqichi
kommutatsiya tuguni dasturiy boshqarish kiritilishi bilan bir vaqtda boshlandi.
Elektr signallari ketma–ketligidan tashkil topgan signalizatsiya, ko‘p sonli
telefon kanallariga tegishli bo‘lgan ma’lumotlarning maxsus kanali bo‘yicha uzatish
bayonnomasiga aylandi, xususan olganda shundan “umum kanal signalizatsiyasi”
nomi yuzaga keldi. 7- sonli umumkanal signalizatsiya tizimi, XX-asrning
telekommunikatsiya o‘n yilligida to‘la ravishda o‘sha istiqloldagi o‘zgarishlarga
mos kelar edi. Ularga ISDN tarmog‘ining yuzaga kelishi, intellektual tarmoqning
xizmatlarini kiritish, mobil aloqa xizmatlari va xokazolar kiradi. YUqorida
aytilganlarga
asoslanib, quyidagi ta-riflarni berish mumkin.
Signalizatsiya - bu
tarmoq elementlari o‘rtasida xizmat axboroti bilan almashinuv bo‘lib, uning asosida
tarmoq o‘zining abonentlariga ko‘rsatadigan xizmatlariga ishlatiladigan ulanishlarni
yaratish, kuzatish va buzishni ta’minlaydi. SHu bilan ta’kidlash kerakki, kanallar
kommutatsiyasi tarmog‘ida (xususan telefon tarmog‘i shunday tarmoqdir) ulash
tashkil etishda ishtirok etgan tarmoq resurslari, aloqa xizmatidan foydalanishning
hamma vaqtida ularga biriktirilib qo‘yiladi va boshqa ulanishlarda ishlatilishi
mumkin emas. Kanallar kommutatsiyali tarmoqlar uchun signalizatsiya tizimlarini
ko‘rib chiqamiz. Ma’lumotlarni uzatish 70- yillar boshida paydo bo‘lgan edi va
bunda “sukunat” davrlari bilan aralashib ketadigan qisqa paketlar ko‘rinishida
foydalanuvchilarga axborot uzatiladi. Bitta axborot oqimining paketlari orasidagi
pauzalarni boshqa axborot oqimlarining paketlarini uzatish uchun ishlatish mumkin
bo‘lganligi sababli, aynan bitta tarmoq resurslarini, biror bir bitta oqimni mavjud
bo‘lishi davrida, faqat unga berib qo‘yish zaruriyati yo‘q. Demak, aloqa xizmatlari
uchun tarmoq «fizik» deb atalgan ulanishni yaratishni shart emas. Bunday tarmoq
sifatida internet tarmog‘ini keltirish mumkin. Uning im-koniyatining IP- telefoniya
texnologiyasida ishlatilgan aloqa tarmoqlarida signalizatsiya
tizimining ishlatish
tamoyillari, shu tarmoqdagi tugunlar va stansiyalarda, chaqiriqqa xizmat
ko‘rsatishning kommutatsiya va boshqarish tamoyillariga, hamda stansiyalararo
ulovchi, liniyalarni tashkil etuvchi texnik vositalarga bog‘liq.
Dastur bilan boshqaruvchi raqamli ATS lar paydo bo‘lgunligiga qadar, barcha
signallar nutq uzatilgan trakt bo‘yicha uzatilar edi. Bu usul ichki yo‘lakli
signalizatsiya deb yuritiladi (in-band). Telefonkanali bo‘yicha o‘zgarmas tok, tonal
chastotalar toki ko‘rinishida signallar uzatilishi mumkin. Stansiyalararo ulash
liniyalar rivojlangan sari, ASK bo‘yicha
signalizatsiya usuli tarqaldi, so‘zlashuv
kanali bilan his etish, bu usulning inglizcha Channel associated signaling (CAS)
nomi bilan yaxshi aks ettirilgan.
Ajratilgan signalli kanallar bo‘lib, IKM traktining 16 vaqt kanalidagi ma’lum
bitlar yoki 3825 Gs va boshqa chastotali so‘zlashuv sektoridan tashqaridagi
ajratilgan chastota kanali bo‘lishi mumkin. Lekin, istalgan variantda xam
signalizatsiyaning so‘zlashuv kanali bilan bevosita bog‘liq bunday ishlatishi,
stansiyalararo ulash liniyalarni ishlatish samaradorligi etarlicha bo‘lmaydi.
CHaqiriq tushganda kerakli kanallar so‘zlashuv bosh-languncha, oldindan barcha
tarmoq bo‘yicha band qilinadi. So‘zlashuvdan oldin
bu kanallar orqali nomer
raqamlarini uzatish va chaqirilayotgan abonentga chaqiriq signali uzatiladi. SHu
bilan birga turli baholarga ko‘ra, chaqiruvlarning 20 – 35 % abonent bandligi,
tarmoqning o‘ta zichlanishi yoki abonent chaqiruvga javob bermasligi tufayli
so‘zlashuv bilan tugamaydi. SHunday qilib, foydali axborotni uzatish uchun
ishlatilishi mumkin bo‘lgan kanal-lar, shu jumladan,
tugallanmagan ulanishlarda
ham signalizatsiya uchun band etiladi.
Telefoniya va telegrafiya bo‘yicha xalqaro maslahat qo‘mitasi (SSITT –
Commite Consultatif International Telegraphigue of Telephone), hozirgi elektr
aloqa xalqaro ittifoqi telekommunikatsiyani standartlash sektori (ITU-T –
International Telecommunications Union Standardization Sector) turli yillarda bir
necha xil stansiyalararo signalizatsiya tizimlari uchun standartlar ish-lab chiqdi.
Ularning har biriga o‘zining tartib raqami berilgan 1 dan 5 gacha nomerli tizimlar
SAS tamoyili bo‘yicha, 6 va 7 sonli tizimlar esa CCS ta-moyili bo‘yicha tuzilgan.
1÷5 tizimlarda signallarni liniyaviy va registrliga ajratish mavjud. Ularni uzatish
uchun esa, 300÷3400 Gs diapozonidagi chastota yoki diapozondan katta, lekin 4000
Gs kichik chastotalar ishlatiladi. YUqorida qayd etilgan signalizatsiya tizimlarini
ko‘rib chiqamiz.
