O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL – XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI FARG‘ONA FILIALI
“Dasturiy injiniring va Raqamli texnalogiyalar”
fakulteti
“Dasturiy injiniring” yo`nalishi
Kompyuter tarmoqlari fanidan
Bajardi: 652-21 guruh talabasi
Farxidinova Dildora
Qabul qilingan:
Fergana 2023
1.1-TOPSHIRIQ
1. Quyidagi savollarga javob yozing:
1.1 Kompyuter tarmog‘i nima?
1.2 Tarmoq topologiyalari haqida.
1.3 Tizimli shina nima?
JAVOBLAR:
1.1 Kompyuter tarmog‘i nima?
Kompyuter tarmoqi, kompyuter va boshqa qurilmalar orasidagi axborot
almashishni ta'minlaydigan tizimdir. Bu tizim, axborotlarni o‘tkazish, qabul qilish
va saqlash uchun foydalaniladigan protokollar, interfeyslar va qurilmalardan iborat
bo‘ladi.
Kompyuter tarmoqi, lokal tarmoq (Local Area Network, LAN) yoki global
tarmoq (Wide Area Network, WAN) shaklida bo‘lishi mumkin. LAN, bir xonadon
yoki bir xususiy hududdagi kompyuterlarni bog‘lash uchun ishlatiladi. Uy, ofis
yoki boshqa muhitlarda kompyuterlarning o‘zaro bog‘lanishini ta'minlaydi. WAN
esa katta geografiyadagi kompyuterlarni bog‘lash uchun foydalaniladi. Internet,
eng mashhur WAN tarmoqidir.
Kompyuter tarmoqi, Ethernet, Wi-Fi, Bluetooth va uyali telefonlar orqali
aloqani ta'minlaydigan protokollar va texnologiyalardan foydalanadi. Ushbu
tarmoq protokollari, ma'lumotlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘tkazish va qabul qilish,
ma'lumotlarni segmentlarga bo‘lish, xavfsizlikni ta'minlash va tarmoqdagi
qurilmalarga tizimni tuzatish imkoniyatini beradi.
Kompyuter tarmoqlari kompyuterlarning bir-biriga va boshqa qurilmalarga
bog‘lanishini o‘z ichiga oladi va ma'lumot almashish, ko‘chirish va uzatishni
ta'minlaydi. Bu tizimlar, katta ma'lumotlarni o‘tkazish, internetga kirish, fayllarni
ulashish, elektron pochta yuborish va qabul qilish, videolarni tomosha qilish va
boshqa ko‘plab axborot almashish imkoniyatlarini taqdim etadi.
1.2 Tarmoq topologiyalari haqida.
Tarmoq topologiyasi, bir kompyuter tarmog‘idagi kompyuterlarning va
qurilmalarining fizikaviy bog‘lanish shakllarini ifodalaydi. Tarmoq topologiyasi,
kompyuterlarning tarmoqda qanday tarzda bog‘lanishini va ma'lumotlarni
o‘tkazish yo‘lini aniqlaydi. Quyidagi asosiy tarmoq topologiyalari mavjud:
1. Bus topologiyasi: Bus topologiyasi, kompyuterlarni tenglaydi va ularning
barchasi bir tarmoq ustida joylashgan edi. Kompyuterlar o‘rtasida bir o‘tgan
kommunikatsiya lini bo‘ladi va ma'lumotlar bu lindan o‘tadigan signal orqali
o‘tkaziladi. Bunda, har bir kompyuter uchun o‘zaro bog‘lanishning o‘rniga
kommunikatsiya lini bilan bog‘langan qurilmalar (rezistorlar) ishlatiladi.
2. Star topologiyasi: Star topologiyasida, har bir kompyuter aloqa markaziga
(switch yoki hub) bog‘lanadi. Aloqa markazi, kompyuterlarni birlashtiradi va
ma'lumotlarni qayta taksimlash va o‘tkazish uchun foydalaniladi. Har bir
kompyuter aloqa markaziga aloqalanadi, u esa ma'lumotlarni kerakli qurilmaga
o‘tkazadi. Star topologiyasi o‘ziga xos xavfsizlik imkoniyatlariga ega, chunki bitta
kompyuter bo‘lmagan holda boshqa kompyuterlarga kirishning qiyin bo‘lishi
mumkin.
3. Ring topologiyasi: Ring topologiyasida, kompyuterlar o‘zaro yonli bog‘lanishda
joylashadi. Har bir kompyuterdan keyingi kompyuter bilan bog‘lanadi va so‘nggi
kompyuter birinchi kompyuterga bog‘lanadi. Ma'lumotlar ring (chiqindi) orqali
aylanadi va kerakli kompyuterga yetib boradi. Bu topologiyada, kompyuterlar
o‘rtasida ma'lumotlarni uzatish vaqti uzun bo‘lishi mumkin.
4. Mesh topologiyasi: Mesh topologiyasida, har bir kompyuter barcha boshqa
kompyuterlar bilan to‘la bog‘lanadi. Bunda, har bir kompyuter o‘zini boshqa
kompyuterlarga to‘la bog‘lash uchun aloqalangan bo‘ladi. Ushbu topologiyada,
kompyuterlar o‘rtasida yuqori darajada o‘zaro bog‘lanish va qo‘llab-quvvatlash
imkoniyati mavjud. Mesh topologiyasi esa qurilish va boshqaruvning qiyin bo‘lishi
va katta tarmoqlarda qurilishni to‘xtatishga olib kelishi mumkin.
Ushbu topologiyalar asosida tarmoqni o‘rganish va boshqarish osonlashadi.
Buningdek, boshqa topologiyalar ham mavjud, misol uchun Tree (daraxt)
topologiyasi, Hybrid (aralash) topologiya kabi. Har bir topologiya o‘z xususiyatlari
va foydalanish maqsadiga qarab tanlanadi.
1.3 Tizimli shina nima?
Tizimli shina (System Bus) kompyuter tizimida ma'lumotlarni o‘tkazib berish
uchun ishlatiladigan asosiy axborot almashuv kanalidir. Ushbu shina,
kompyuterning ichki komponentlari, masalan, mikroprotsessor, operativ xotira
(RAM), disk yoki boshqa qurilmalar o‘rtasidagi ma'lumot almashishni ta'minlash
uchun foydalaniladi.
Tizimli shina ma'lumotlarni bir turdan boshqa turiga o‘tkazish, o‘qish va
yozish imkoniyatini beradi. Ushbu shina, oddiy elektr uyumida joylashgan kabel
yoki tizimli pinni xilobchilari o‘rnatish orqali amalga oshiriladi.
Tizimli shina atrofida ma'lumotlar, manba va maqsadga qarab turlicha
tomonlarga taqsimlanadi:
1. Manba (Data Source): Tizimli shina orqali ma'lumotlar manba qismidan keladi.
Bu ma'lumotlar mikroprotsessor yoki boshqa qurilmalar tomonidan yuborilishi
mumkin.
2. Mavjudlik (Address): Tizimli shina orqali ma'lumotlar "mavjudlik" qismiga
yetib boradi. Bu qism, ma'lumotlarni o‘qish yoki yozish uchun kerakli manzilni
belgilaydi. Mikroprotsessor, RAM yoki boshqa qurilmalar tizimli shina orqali
mavjudlik manzilini aniqlab o‘qish yoki yozishni amalga oshiradi.
3. Ma'lumot (Data): Tizimli shina orqali ma'lumotlar o‘qish yoki yozish jarayonida
o‘tkaziladi. Bu jarayonda, ma'lumotlar tizimli shina orqali manba va mavjudlik
qismlaridan o‘tkaziladi.
Tizimli shina, kompyuter tizimining yuqori darajada birlashtirilgan tarkibiy
qismi bo‘lib, kompyuterda barcha komponentlarning hamkorligini ta'minlayadi.
Bunda ma'lumotlar, instruktsiyalar va boshqa axborotlar tizimli shina orqali
o‘tkaziladi va qurilmalar o‘rtasida ma'lumot almashish va boshqarishni amalga
oshiradi.
| 