Axborot-bu ma’lumot va xabarlar to’plami bo’lib mazmunan
yangilikga ega boladi.
Axborot texnologiyalari – axborotlarni yig’ish, saqlash, uzatish,
1-Rasm Qayta ishlash usuli va vositalari majmuidir.
Vikepediya uz
9
Bir qator axborotlarni an’anaviy qayta ishlash uchun ularni
tayyorlashning standart shakllari mavjud bo’lib, ularga bibliografiya,
statistik ma’lumotlar, referatlar kiradi. Ma’lumotlar bazasi axborot
tarkibiga statistik, matnli, grafik va ko’rinishli axborotlarni cheksiz ko’p
miqdorda va albatta, belgilangan ko’rinishlarda qabul qiladi. Bilimlar
bazasi esa yopiq tizimda mazkur mavzu bo’yicha qo’shimcha
axborotlarga ehtiyoj sezmagan holda va uning har bir elementi mantiq
jihatidan bog’langan boshqa elementlarga chiqa olish bo’yicha
axborotlashtirilgan tizimga ega bo’ladi.
Bunda ushbu bilimlar bazasiga kiritilmagan, ya’ni undan tashqi
elementlarga murojaat qilinishiga imkon bo’lmaydi. Bilimlar bazasining
birlamchi bibliografik o’xshashliklari sifatida turli ensiklopediyalar,
lug’atlar xizmat qiladi. Kompyuter yordamida turli ilmiy axborotlar,
o’quv materiallari, o’quv materiallari bo’yicha axborotlarni tavsiya
etishning boy imkoniyatlari, xususan ularga integrativ kurslarni kiritish,
fanning tarixi va metodologiyasi bilan tanishish, turli fanlar bo’yicha
ularning zamonaviy darajasiga oid bilimlar ta’lim mazmunini sezilarli
o’zgartirish va keskin boyitishga yordam beradi.
Uni faollashtirish va rivojlantirishda muhim omil bo’ladi.
Kompyuter vositalari yordamida mustaqil ta’limni tashkil etish nuqtai
nazaridan tahlil etadigan bo’lsak, uning interfaolligini, bevosita muloqot
yordamida o’quvchi o’quv rejasida ko’rsatilgan, istalagan fan sohasida
maxsus o’quv dasturlari yordamida bilim olish imkoniyatiga ega
ekanligini ta’kidlash mumkin. Kompyuter vositasi, o’quvchi yoxud
o’qituvchi murojaatlariga “javob” beradi, ular bilan “muloqot”ga
kirishadi.
10
Kompyuterli o’qitish metodikasining boshqa bir muhim xususiyati
u o’qitish jarayonining barcha bosqichlarida yangi o’quv materialini
tushuntirishda, qaytarishda, umumlashtirishda, o’quvchilarning fan
bo’yicha erishgan bilim, malaka va ko’nikmalarini tekshirishda yanada
yorqinroq namoyon bo’ladi.
Bunday jarayonda o’qituvchi kompyuterning o’quvchi uchun turli
vazifalarni, xususan o’qituvchilik, ishchi qurol, ta’lim ob’yekti o’zaro
muloqot
kabi
funksiyalarini
bajarishni
bilishi
kerak.
Bunda
o’qituvchining vazifasi dars jarayonida o’quvchilarni kompyuterdan
to’g’ri
foydalanishlarini
nazorat
qilishdan
iborat.
Kompyuter
texnologiyalari asosida o’qituvchi o’zining kasbiy mahoratini oshirish
uchun mustaqil faoliyatda quyidagi vazifalarni bajaradi:
1.O’quv jarayonini bir butun guruh sifatida tashkil etish.
2.O’quv jarayonida guruhlarni faollashtirish va muvofiqlashtirish, ish
joylarini taqsimlash, ko’rsatmalar berish.
3.O’quvchilarni individual kuzatish, individual yordam ko’rsatish, har
bir o’quvchi bilan individual muloqot olib borish.
4.Axborot muhitini tashkil etuvchilari (shaxsiy kompyuter, o’quv va
namoyish qurilmalarning har xil turlari, dasturiy vositalar va tizimlar,
o’quv metodik ko’rsatmalar va h.k.) ma’lum o’quv kursining mazmuni
bilan aniqlangan bog’liqlik asosida tashkil etish.
Kompyuter texnologiyasi asosida mustaqil ta’limni ta’minlashda
o’qituvchilar quyidagi tuzilmalar to’g’risida ma’lumotga ega bo’lishlari
kerak: − informatika va hisoblash texnikasining asosiy tushunchalarini
11
bilishi; − kompyuter texnikasining funksional imkoniyatalarini bilishi; −
zamonaviy operatsion tizimlarni bilishi va ularning asosiy buyruqlarini
o’zlashtirishi; − zamonaviy dasturiy vositalar va operatsion tuzilmalarni
bilishi va ularning vazifalarini o’zlashtirishi;
Kamida bitta matn muharriri bilan tanish bo’lishi; − algoritmlar, tillar
va dasturlashtirish haqida dastalabki tushunchalarga ega bo’lishi; −
amaliy dasturlashdan foydalanish to’g’risida dastlabki tajribaga ega
bo’lishi.
Ta’limni jadallashtirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish
o’quv jarayonining samaradorligini oshiradi. Buni quyidagi misollarda
ko’rish mumkin: - o’qituvchilar, ilmiy xodimlar jahonning salmoqli ilmiy,
metodik adabiyotlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo’ladilar; - uzoq
masofalarda joylashgan yetakchi ta’lim muassasalarining ilmiy
labaratoriyalari
bilan
tanishadilar;
−
turli
mavzularda
videokonferensiyalar tashkil qilish va amalga oshirishga erishadilar; −
oqituvchilarning o’zaro trening va seminarlari o’tkaziladi; − masofaviy
ta’lim, axborotlar almashinish va shunga o’xshash juda ko’p
imkoniyatlarga ega bo’ladilar.
Shunday qilib, zamonaviy axborot texnologiyalardan ta’lim
muassasalarida amalda tadbiq etish o’quv jarayonida zamonaviy o’qitish
metodlarini qo’llashda hamda o’qituvchi axborot mahoratini namoyish
etishda keng imkoniyatlar yaratadi. Innovatsion loyihalar asosida dars
o’tish davr talabi Innovatsiya inglizcha “innovation” - so’zidan olingan
bo’lib, “yangilik kiritish”, “yangilik” ma’nolarini anglatadi.
12
Hozirgi davr ta’lim tarqqiyoti yangi yo’nalish – innovatsion
axborotani yuzaga keltirdi
.
O’qituvchining innovatsion faoliyati tahlili
yangilik kiritishning samaradorligini belgilovchi muayyan me’yorlardan
foydalanishni talab qiladi. Bunday me’yorlarda yangilik, maqbullik,
yuqori natijalilik, ommaviy tajribalarda innovatsiyani ijodiy qo’llash
imkoniyatlari kiradi. Axborot yangilik o’z mohiyatiga ko’ra ommaviy
tajribalar mulki bo’lib qolishi lozim.
O’qituvchining innovatsion faoliyati o’z ichiga yangilikni tahlil qilish
va unga baho berish, kelgusidagi harakatlarning maqsadi va
konsepsiyasini shakllantirish, ushbu rejani amalga oshirish va tahrir qilish,
samaradorlikka baho berish kabilarni qamrab oladi. Innovatsion
faoliyatda eng muhimi o’qituvchining shaxsidir. O’qituvchi – novator,
sermahsul ijodiy shaxs bo’lishi, kreativlikni keng qamrovli qiziqish va
ichki dunyosi boy, axborot yangilikka o’ch bo’lishi lozim. Innovatsion
jarayonlarni, rivojlanish qonuniyatlarini, mexanizmlarini va amalga
oshirish texnologiyalarini o’rganish o’quv jarayonini zamonaviy axborota
hamda psixologiya fanlari yutuqlari asosida jahon standartlari darajasida
tashkil etish imkonini beradi. O’qitishning interfaol usullari va uning
nazariy asoslari.
Ta’lim metodlari va ularning turlari. O‘qitishdan ko‘zlanadigan
maqsad bu davlat ta’lim standartlarida belgilangan bilim va
ko‘nikmalarini o‘quvchiga yetkazishdan iborat. Qachonki o‘quvchi
tomonidan bilim qabul qilinsa va tushunib yetilsa yoki o‘quvchi malaka
oshirish uchun mo‘ljallangan topshiriqlarni amalda namoyish etib bera
olsagina o‘qitish muvaffaqiyatli kechdi deb hisoblasa bo‘ladi.
13
Shuni ham yoddan chiqarmaslik kerakki, o‘quvchilar nafaqat rasmiy
o‘qitish orqali o‘rganadilar, ya’ni kitoblar, gazeta va jurnallar,
televideniya, internet va sinfdosh do‘stlar orqali, balki ko‘proq bevosita
aloqa orqali o‘rganadilar. Bu vositalar o‘kituvchi o‘tgan darsni
mustahkamlashda foydalanilishi mumkin.
Hozirgi kunda chop etilayotgan ko’pdan-ko’p maqolalar, xalqaro
konferensiyalar va informatsion texnologiyalar davridagi zamonaviy
jamiyatlar turli o’quv yurtlari oldiga quyidagi shartlarga javob beradigan
bitiruvchilarni tayyorlash vazifasini qo’yayotgani ko’rsatib o’tilgan.
Shuning uchun, keyingi 10-15 yil ichida qator mamlakatlarda ta’limning
interfaol (noan’anaviy) usullari taklif etila boshlandi. Ularda, birinchi
navbatda har bir o’quvchining faol ravishda ta’lim jarayoniga qatnashishi,
olayotgan bilimlarni amaliyotda qo’llashi, bu bilimlardan qayerda va
qanday maqsadlarda foydalanish mumkinligini tushunish imkoniyatlari
yaratiladi.
O’quvchilar turli muammolarni hal qilishda sinfdagi, maktabdagi
yoki boshqa joylardagi, mamlakatlardagi tengdoshlari bilan muloqotda
bo’la olishlari, o’zlarining mustaqil fikrlariga ega bo’lishlari uchun erkin
axborot olishlari mumkin bo’ladi. Ushbu vazifalarni amalga oshirishda
ta’lim tizimining, balki butun jamiyatning yordam berishini talab etadi.
Axborotani ushbu dolzarb muammolarini hal etish uchun ta’lim
jarayonining moddiy bazasini qayta qurish zaruriyatini tushungan holda
jamiyatimizda yirik o’zgarishlar amalga oshirilayotganiga guvohmiz.
Ammo, ta’lim tizimining komponentlari orasida ilg’or axborot va
informatsion texnologiyalarni amaliyotga keng tadbiq etish oqsamoqda.
Shuning uchun, axborot texnologiyalar sohasidagi yangi izlanishlar bilan
14
tanish bo’lish, o’qitishning faol usullarini bilish va qo’llay olish har bir
o’qituvchining oldiga qo’yayotgan zamon talablarining asosiylaridandir.
Ta’lim jarayonida hukmronlik qilib kelingan an’anaviy ta’lim
metodlarida ijobiy tomonlar bilan bir qatorda kamchiliklar ham yo’q emas.
Aslida an’anaviy ta’lim metodi o’quvchilarni yalpi o’qitishni, ularning
bilish faoliyatini passiv tinglovchi sifatida tashkil etishni nazarda tutadi
va ta’lim o’rtacha bilimli o’quvchilarni o’qitishga qaratiladi. Fizika
ta’limida yangi axborot texnologiyalardan foydalanish yaxshi natija
beradi. Chunki fizika fanini faqatgina darslikdan o’qib, yoki
o’qituvchining
ma’ruzasini
tinglab
o’rganish
mushkul.Ta’lim
oluvchilarda yetarli darajada bilim va ko’nikmalar shakllanishi uchun ular
tegishli hodisa va qonuniyatlar bo’yicha o’z mustaqil fikrlarini
bildirishlari, o’qituvchi yoki boshqa o’quvchilar bilan fikr almashishlari
lozim bo’ladi. Darsda o’rganiladigan mavzuning mazmunini inobatga
olgan holda, o’quvchilardan kichik guruhlar tashkil etish, interfaol
metodlardan foydalanish, ko’rgazma qurollari, taqdimotlar, slaydlar,
multimedialardan foydalanib darsni tashkil qila olish dolzarb sanaladi.
Fizika
fanini
o’qitishda
yangi
axborot
texnologiyalardan
foydalanish Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach Respublika ta’lim
sohasida tub o’zgarishlar sodir bo’ldi va bu sohada yangidan-yangi
islohotlar olib borilmoqda.Umumiy o’rta ta’lim o’quv fanlari dasturlari,
o’quv adabiyotlari butunlay yangidan qayta qarab chiqildi va kerakli
o’zgartirishlar kiritildi. Jumladan fizikani o’qitish uslubida ham qator
tajribalar to’plandi.
Biroq bu sohada hal qilinishi kerak bo’lgan muammolarimiz ham
yo’q emas. Buni oliy o’quv yurtlariga kirish imtihonlarini topshirish
15
natijalaridan aniqlash mumkin. Bugungi kun fizika o’qituvchisi oldida
turgan
dolzarb
muammolardan
biri
ta’limning
zamonaviy
texnologiyalarini loyihalash va uni o’qitish amaliyotida qo’llashdir.
| 