Το πολιτικό και η πολιτική
Ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν. Ο άνθρωπος καθίσταται άνθρωπος εν πόλει. Είναι άνθρωπος γιατί σχεδιάζει, διαμορφώνει, συγκροτεί την πόλη, ως τον χώρο τιθάσευσης της βίας, η οποία τιθάσευση είναι αυτή που επιτρέπει τη συμβίωση. Με μια πιο σύγχρονη, ήτοι νεωτερική (στη βάση της διφυούς ιδιότητας του ανθρώπου ως ιδιώτη/πολίτη) και όχι πρωτοπολιτική – όπως η αριστοτελική – διατύπωση, μπορούμε να ορίσουμε το πολιτικό, ως τον τρόπο, τη διαδικασία μέσω της οποίας ένας αριθμός ανθρώπων, ένα (αδιάρθρωτο) πλήθος συγκροτείται σε κοινωνία. Όπου κοινωνία δεν είναι απλά ένα άμορφο πλήθος – αντικείμενο επί του οποίου ασκεί εξουσία ένας (προσυμβολαιικός) κυρίαρχος, ούτε μια καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεκτική κοινότητα πεπρωμένου (Volksgemeinschaft/Schicksalsgemeinschaft).
Το σημασιολογικό περιεχόμενο της έννοιας κοινωνία αναδεικνύεται μέσω της ωρίμανσης και διαμόρφωσής της από τον διαφωτισμό, τις χειραφετητικές επαναστάσεις του 18ου αιώνα (και του προηγηθέντος αιώνα των αγγλικών επαναστάσεων), το σοσιαλιστικό κίνημα του 19ου αιώνα και την υπέρβαση των ολοκληρωτισμών του 20ου αιώνα. Αυτή η γενεσιουργός διαδικασία αναδεικνύει την έννοια της κοινωνίας ως την δικαιοκρατικά οργανωμένη συμβίωση ελευθέρων και ίσων ατόμων – υποκειμένων φορέων δικαιωμάτων και ελευθεριών. Η λαϊκή κυριαρχία και η διάκριση των εξουσιών, υπό την θεμελιωτική δέσμευση της αξίας του ανθρώπου, η οποία είναι ο πυρήνας του πρακτικού λόγου του ηθικού κανόνα που ως υπερθετικό Δίκαιο (Maus) καθορίζει το κανονιστικό πλαίσιο της έννομης τάξης, είναι τα θεμέλια της δικαιοκρατικής οργάνωσης της κοινωνίας24. Αυτή είναι η θεσμική και οργανωτική μορφή του πλέγματος εγγυήσεων της ισχύος των δικαιωμάτων και ελευθεριών, η οποία υλοποιεί τον τρόπο – πολιτικής – συγκρότησης αυτής της (νεωτερικής) κοινωνίας. Το πολιτικό είναι ο τόπος του νεωτερικού εγχειρήματος και η διαδικασία αναζήτησής του ταυτίζεται με την επίτευξη του συγκεκριμένου χαρακτήρα της κανονιστικής οργάνωσης, η οποία αναδεικνύει τον τόπο ως το ζητούμενο. Η εσωτερική λογική της διαδικασίας είναι τελεολογικού χαρακτήρα, χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι η οδύσσεια δεν επιδέχεται ανατροπές, οπισθοδρομήσεις, ή/και ίσως ανυπέρβλητα εμπόδια πραγμάτωσης - επικράτησης (Χαραλάμπης, 2010)25.
Γι’ αυτό και η διαδικασία θα πρέπει να χαρακτηρισθεί ως ατελής και το εγχείρημα – πάντοτε – ανολοκλήρωτο (Habermas). Η πραγματική ιστορική πορεία δεν δεσμεύεται από την τελεολογική απαίτηση ισχύος που ενυπάρχει στη συγκρότηση της έννοιας του πολιτικού, η οποία, ως αναστοχαστική κατασκευή, είναι προϊδέαση και σκοπός συγχρόνως.
Στο εγχείρημα αυτό της αναζήτησης και κατασκευής η κατανόηση της έννοιας της κοινωνίας (της πόλης) και ιδιαίτερα της έννοιας του ενταγμένου στην οργανωμένη κοινωνία (στην ευταξία της πόλης) ανθρώπου είναι αυτή που καθιστά δυνατή την νοηματοδότηση του πολιτικού, και κατ’ επέκταση και της έννοιας του πολιτισμού, ως αποτέλεσμα της συγκεκριμένης νοηματικής σύνδεσης της έννοιας της αξίας του ανθρώπου και της έννοιας του πολιτικού ως έννοιες σημασιολογικής συνάρθρωσης. Αν η συνάρθρωση αυτή δεν επιτευχθεί ή απορριφθεί, τότε έχουμε την ταυτόχρονη έκπτωση της έννοιας του ανθρώπου και της έννοιας του πολιτικού.
Στην πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία η ανατροπή αυτής της συνάρθρωσης αποτέλεσε συγκεκριμένη ιστορική εμπειρία, η οποία συμπυκνώνεται σε μια έννοια – εικόνα – ιστορική πραγματικότητα, στο Auschwitz. Η ολοκληρωτική άρνηση της συνάρθρωσης της αξίας του ανθρώπου και του πολιτικού δεν αποτελεί, όπως η καρλσμιτιανή προσέγγιση και οι μετανεωτερικοί επίγονοί της υποστηρίζουν, την απόλυτη έκφραση του πολιτικού, αλλά την ολοκληρωτική άρνησή του (Agamben, 2003, 2004)26. Γι’ αυτό και συνέπεια της άρνησης είναι η αυτοκαταστροφή, αφού η συνάρθρωση είναι στην κυριολεξία η μόνη βιώσιμη κοινωνική προοπτική. Η πορεία της ναζιστικής Γερμανίας, τουλάχιστον μετά την απόπειρα στις 20-7-1944, είναι η πιο ενδεικτική περίπτωση αυτής της αυτοκαταστροφικής συνέπειας.
Είναι, κατά τη γνώμη μου, προφανές ότι η μόνη δυνατή νοηματοδότηση του πολιτικού ενσωματώνει την έννοια της Δημοκρατίας, και μάλιστα υπό όρους ισχύος και τυπικών και ουσιαστικών δικαιωμάτων ως τέλους (σκοπού), αλλά και ως εννοιολογικά πρωτογενώς ενυπάρχουσας κανονιστικής προϋπόθεσης. Πρωτογενώς ενυπάρχουσα προϋπόθεση του σημαντικού περιεχομένου της έννοιας του πολιτικού, αφού η έννοια ωριμάζει και τείνει προς την ολοκλήρωσή της ως εγχείρημα-σκοπός τελεολογικής και όχι εσχατολογικής λογικής, μέσω της ιστορικής πορείας χειραφέτησης από τις διάφορες μορφές ετερονομίας και νόθευσής της (Χαραλάμπης, 2010).
Το πολιτικό, ως ιστορική και νοηματική differentia specifica του εγχειρήματος της νεωτερικότητας επιτρέπει ουσιαστικά δύο αναγνώσεις της πολιτικής.
Η πολιτική, ή αποτελεί σύνολο δράσεων που εντάσσονται στη λογική της πραγμάτωσης του πολιτικού και αποτελεί έκφραση της διαδικασίας ανάδειξής του, ή αποτελεί σύνολο δράσεων με στόχο τη διακοπή της διαδικασίας συγκρότησης του πολιτικού, ή την αναίρεσή του ή την περιθωριοποίησή του27.
|
