Το κλασικό φιλελεύθερο παράδειγμα της αγοράς

Το δικαίωμα στην ιδιοκτησία ανατρέπει τις φεουδαρχικές εξαρτήσεις, υποβιβάζει την απόλυτη μοναρχία σε ιστορική μεταβατική περίοδο, η οποία σταδιακά ή και επαναστατικά υποχωρεί μπροστά στην επιβολή της αυτονομίας του υποκειμένου και θεμελιώνει την αγορά (διάκριση δημοσίου-ιδιωτικού) ως τον κεντρικό μηχανισμό οργάνωσης της παραγωγής (αγορά εργασίας) και της διανομής εμπορευμάτων, υπηρεσιών και κερδών. Η υλική παραγωγή και αναπαραγωγή της κοινωνίας διαμεσολαβείται από την αγορά, η οποία αναδεικνύεται σε καθοριστική οργανωτική αρχή. Υπ’ αυτούς τους όρους οι λειτουργίες του κράτους αποκτούν σταδιακά ένα νέο συγκεκριμένο περιεχόμενο και επικεντρώνονται στην ανατροπή, ή τιθάσευση όλων των παραγόντων που θα μπορούσαν να σταθούν εμπόδιο στην απρόσκοπτη λειτουργία της αγοράς.

Οι συμμετέχοντες στην αγορά ακολουθούν το ατομικό τους συμφέρον. Η μόνη ηθική που γνωρίζουν είναι η ηθική του ατομικού συμφέροντος. Η (φυσική, ουσιαστικά ενστικτώδης) επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος τοποθετείται στο κέντρο της οικονομικής λειτουργίας και αυτός ο σχεδόν αυτιστικός εγωκεντρισμός θέτει σε λειτουργία έναν αυτοματισμό, ο οποίος κατασκευάζει τον καλύτερο δυνατό κόσμο της αναδυόμενης ατομικής ιδιοκτησίας. Η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος των συμμετεχόντων στην αγορά λειτουργεί σαν ένα αόρατο χέρι (Adam Smith) που οδηγεί στην υλοποίηση του συμφέροντος όλων, στην εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος. Το ατομικό συμφέρον είναι το κέντρο βάρους αυτού του συστήματος που διαμορφώνει το παράδειγμα της αγοράς ως αντικειμενικοποιημένης ισχύος του ορθού λόγου, ο οποίος δεν χρειάζεται κανένα θεό, κανένα θρησκευτικό δόγμα και καμιά ηθική πέραν της ηθικής του ατομικού συμφέροντος για να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος αρκεί. Η εκκοσμικευμένη μεταφυσική του παραδείγματος της αγοράς επιβάλλεται και επιβάλλει την υποτιθέμενη ισορροπία που πραγματώνει το γενικό συμφέρον (Vogl, 2010)²⁸.

Στο πλαίσιο του κλασικού φιλελεύθερου παραδείγματος, η ισορροπία της αγοράς, ως αποτέλεσμα της αυθορμησίας της οικονομικής πράξης των συμμετεχόντων σε αυτήν, ταυτίζεται με την κοινωνική ισορροπία και ως εκ τούτου, αυτόματα, με την πραγμάτωση του γενικού συμφέροντος.

Η εκβιομηχάνιση και η υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο (Marx) εντάσσει τον ανταγωνισμό στο μοντέλο της ισορροπίας της αγοράς, που μέσω αυτής της ισορροπίας επιτυγχάνει την ιδανική ισορροπία κόστους – τιμής. Η μετάφραση των αξιών σε τιμές μέσω της αγοράς αναδεικνύει την τιμή στην αντικειμενική έκφραση του ορθού λόγου της αγοράς και το παράδειγμα σε ένα σύστημα τιμών. Σ’ αυτό το σύστημα οι τιμές των πάσης φύσεως αγαθών δεν αποτελούν μόνο την πληροφορία περί της πραγματικότητας, αλλά ταυτίζονται με την πραγματικότητα, είναι η πραγματικότητα. Η τιμή είναι η μορφή με την οποία ο ορθός λόγος της αγοράς συστηματικοποιεί και εντάσσει στο κυρίαρχο παράδειγμα την πραγματικότητα. Οι βάσεις του αλάνθαστου και αυτορυθμιζόμενου της αγοράς έχουν τεθεί. Κρίσεις υπάρχουν ακόμη. Όμως αυτές θεωρείται ότι λειτουργούν ως κάθαρση από εξωγενείς παράγοντες, οι οποίοι έχουν νοθεύσει τη λειτουργία του καθαρού λόγου της αγοράς.

Ο πιο ουσιαστικός εξωγενής παράγοντας που μπορεί να δημιουργήσει τριβές και αποσταθεροποιητικές ταλαντώσεις στον τέλειο αυτό κόσμο του παραδείγματος της ισορροπίας της αγοράς είναι η πολιτική. Όσο η πολιτική εντάσσεται στη λογική και στην υπηρεσία του παραδείγματος το παράδειγμα μένει αλώβητο.

Ο αιώνας της επανάστασης στην Αγγλία (1603-1714), η ανάδειξη των ορίων της απόλυτης μοναρχίας (Habeas Corpus, Magna Charta)²⁹ και κυρίως η αμερικανική και η γαλλική επανάσταση έθεσαν το αυτόνομο και ελεύθερο υποκείμενο, που επιδιώκει το ατομικό του συμφέρον, ως πρωταγωνιστή της αγοράς στο κέντρο του κόσμου. Οι επαναστατικές διακηρύξεις εξέφρασαν όμως μια θεμελιώδη αντίφαση μεταξύ της ιστορικής πραγματικότητας και της απαίτησης ισχύος των δικαιωμάτων και ελευθεριών.