Η ανάδειξη του νέου παραδείγματος

Η νέα αυτή σχέση οικονομίας και πολιτικής σηματοδοτεί την ανατροπή του κλασικού φιλελεύθερου παραδείγματος και την αναδιάρθρωση του κράτους και της έννομης τάξης, μέσω της σταδιακής διαδικασίας θεσμικής τιθάσευσης της βίας της αγοράς, η οποία, τουλάχιστον στο δυτικό βιομηχανικό κόσμο, πήρε την πιο καθαρή μορφή της με τη θεμελίωση της κεϋνσιανής συναίνεσης από το κοινωνικό κράτος.

Στην ηπειρωτική Ευρώπη η θεμελιακή αυτή αντίφαση οδήγησε στην κρίση του μεσοπολέμου, στην έκρηξη της αντίδρασης μέσω της φασιστικής και ναζιστικής δικτατορίας, στην αποκοπή του πιο υποανάπτυκτου τμήματος του καπιταλιστικού κόσμου από την οικονομία της αγοράς μέσω της κομμουνιστικής δικτατορίας και τέλος στην τραγωδία της φυλετικά οριζόμενης απαξίωσης της ζωής (Shoah) και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι εμπειρίες και τα τραύματα της οικονομικής κρίσης του 1929, της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης του μεσοπολέμου, του φασισμού, του ναζισμού, της βιομηχανικής οργάνωσης της γενοκτονίας, των ασύλληπτων καταστροφών του πολέμου, της απειλής της κομμουνιστικής δικτατορίας και η ανάγκη ανοικοδόμησης της Ευρώπης και της γενικότερης σταθεροποίησης του καπιταλιστικού συστήματος και της δημοκρατίας οδήγησαν στη συμφωνία του Bretton Woods το 1944 και λίγο αργότερα στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η συμφωνία του Bretton Woods αποτέλεσε το ρυθμιστικό πλαίσιο της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας και κατέστησε δυνατή την επιβολή του κεϋνσιανού παραδείγματος και της κεϋνσιανής συναίνεσης στο εσωτερικό των ανεπτυγμένων βιομηχανικών χωρών της Δύσης (Χαραλάμπης, 1998).

Στη νέα αυτή δημοκρατία της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, με διάφορες διαβαθμίσεις έντασης στις επιμέρους μεταπολεμικές δημοκρατίες, η απαίτηση της διασφάλισης και εγγύησης των υλικών όρων συμμετοχής οδήγησε στην ανάδειξη της υλικότητας της συμμετοχής υπό τη μορφή μιας νέας γενιάς δικαιωμάτων, των κοινωνικών δικαιωμάτων. Οδήγησε στην ανάδειξη μιας νέας γενιάς ατομικών δικαιωμάτων, αφού τα κοινωνικά δικαιώματα αποτελούν την ουσιαστική επέκταση της προστασίας των υλικών όρων ύπαρξης, αυτονομίας, ελευθερίας που εξασφάλιζε η προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας και σε αυτούς που δεν είχαν de facto ιδιοκτησία, ή που η μόνη τους ιδιοκτησία ήταν αυτή της, χρονικά πεπερασμένης, εργατικής τους δύναμης.

Η εμβάθυνση του σεβασμού και της προστασίας της αξίας του ανθρώπου, της ουσιαστικής νοηματοδότησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, μέσω της καθιέρωσης των κοινωνικών δικαιωμάτων, διαμόρφωσε τους όρους υπέρβασης της τυπικής ισότητας με τη μορφή θεσμικής κατοχύρωσης ουσιαστικών περιεχομένων υλικής διασφάλισης της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής συμμετοχής με όρους διανεμητικής δικαιοσύνης.

Η ωρίμανση αυτή του πολιτικού ανέδειξε νέες μορφές κοινωνικής διαπραγμάτευσης, νέες διαδικασίες λήψης αποφάσεων και διαμόρφωσε το μεταπολεμικό ρυθμιστικό πλαίσιο της λειτουργίας της αγοράς. Σ’ αυτό το ρυθμιστικό πλαίσιο η αυτονομία των εργασιακών συμβάσεων μεταξύ εργοδοσίας και συνδικάτων, ο ελάχιστος μισθός, η διάρθρωση του λεγόμενου έμμεσου μισθού και η διανεμητική λειτουργία της προοδευτικής φορολογικής κλίμακας αποτέλεσαν τους κύριους δείκτες της διανεμητικής δικαιοσύνης που χαρακτήριζε την κοινωνική διάσταση της λειτουργίας της αγοράς.

Η κοινωνική συναίνεση που επετεύχθη στη βάση του κοινωνικού κράτους είχε τρία καθοριστικά αποτελέσματα. Πρώτον οδήγησε, και στις ΗΠΑ (όπου ίσχυσε η πιο ήπια μορφή του κράτους πρόνοιας) και στην Ευρώπη, σε μια πρωτοφανή στην ιστορία της οικονομίας της αγοράς επίτευξη κοινωνικής δικαιοσύνης. Δεύτερον, μέσω και λόγω αυτής, οδήγησε στην ταχύτατη αύξηση του εθνικού προϊόντος και στην επιτάχυνση της εφαρμογής τεχνολογικών καινοτομιών και στο επίπεδο της παραγωγής και στο επίπεδο της κατανάλωσης. Τρίτον, λόγω των ανωτέρω, επέτρεψε τη διεύρυνση της κοινωνικής κινητικότητας.

Η πολιτική, ήτοι οι πολιτικές ρυθμίσεις της αναπαραγωγής της κεφαλαιοκρατικής σχέσης, δεν νοείται πλέον ως παράγοντας αποσταθεροποίησης του οικονομικού παραδείγματος. Το νέο παράδειγμα της κεϋνσιανής συναίνεσης περιθωριοποιεί την ακραία εκδοχή της αγοράς, αποσυνθέτει τη μεταφυσική του καθαρού λόγου του κλασικού φιλελεύθερου παραδείγματος και συμφιλιώνει την πολιτική με το πολιτικό.