60
lash fondining mablag‘lari tahlil davrida 750,0 mln so‘mdan
810,0 mln so‘mga, ya’ni 8,0 foizga oshgan.
Bundan tashqari
yana asosan bank daromadlari hisobidan tashkil etiladigan
zaxira fondi mablag‘lari esa 200,0 mln so‘mga o‘sgan. Zaxi-
ra mablag‘larining o‘sishi bank faoliyatida muammoli kre-
ditlar, risk darajasi yuqori bo‘lgan boshqa aktivlar va valuta
devalvatsiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarning mav-
judligini bildiradi.
Tahlil natijalari yana shu narsani yaqqol ko‘rsatmoqdaki,
bankda o‘tgan yillardan taqsimlanmasdan qolgan foyda
miqdori joriy yilning sof foydasidan 2,5 barobardan ortiq
summani tashkil etadi.
Chiqarilgan imtiyozli aksiyalar va boshlang‘ich
qiymat-
ga nisbatan qayta baholash qiymatining oshgan qismi tah-
lil davrida o‘zgarmasdan qolgan. Bu, o‘z navbatida, bank
aksionerlarining umumiy yig‘ilishida o‘tgan yilda muoma-
laga imtiyozli aksiyalar chiqarish to‘g‘risidagi qaror chiqa-
rilmaganligi va asosiy vositalar qayta baholanmaganligini
bildiradi.
Bank kapitalining barqarorlik darajasi tahlil qilingan-
da, uning tarkibida uzoq muddatga
foydalanish imkoniyati
bo‘l gan mablag‘lar salmog‘iga asosiy e’tibor qaratiladi. Chi-
qarilgan oddiy va imtiyozli aksiyalarni sotishdan kelib tush-
gan mablag‘lar barqaror bo‘lgan bankning o‘z mablag‘lari-
ni tashkil etadi. Tahlil qilinayotgan bankda joriy yil boshida
barqaror o‘z mablag‘lari bank kapitali tarkibida 52,5 foiz-
ni tashkil etgan. (130x4100/8058x100). Ushbu ko‘rsatkich
o‘tgan yil boshiga 53,7 foizni (130x3800/7313x100) tashkil
etgan. Demak, bank kapitalining barqarorlik darajasi biroz
pasaygan. Bunga esa asosiy sabab bank kapitali tarkibida
zaxira fondlari mablag‘larining ortib borishi hisoblanadi.
O‘tgan yil boshiga zaxira fondi bank kapitalining 13,7 foizini
(1000/7319×100) tashkil etgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich
joriy
yil boshiga kelib qariyb 20,0 foizni (1200/8058x100) tash-
61
kil etgan. Yuqorida qayd etilgani kabi bank kapitali tarkibi-
da zaxira kapitali salmog‘ining ortib borishi bank faoliyati-
da yo‘qotilishi mumkin bo‘lgan aktivlar salmog‘ining ham
ortib borayotganligidan dalolat beradi.
Bank kapitali tarkibida hisobot yili sof foydasi ulushi-
ning o‘tgan davrlarda olingan sof foydaning taqsimlanma-
gan qismidan kam bo‘lishining asosiy sabablaridan biri ham
hisobot yilida olingan daromaddan maxsus zaxiralar tash-
kil etish uchun yo‘naltirilgan mablag‘lar
miqdorining oshib
borishi bilan ham izohlanadi.
Bank kapitalini tahlil etishda asosiy e’tiborlardan biri
uning yetarlilik darajasini kuzatishga qaratiladi. Markaziy
bank tomonidan banklar barqarorligini ta’minlash maqsa-
dida uning kapitalining yetarliligini belgilovchi normativ
o‘rnatilgan. Kapitalning yetarliligi, K
1
I darajali kapital-
ning yetarliligi (K
2
), I darajali kapitalning umumiy yetar-
liligi (K
3
) ko‘rsatkichlar orqali hisoblanadi.
Umumiy kapi-
talning yetarliligi quyidagicha aniqlanadi:
K
1
=
Bu yerda, (A) riskka tortilgan aktivlarning o‘rtacha qi-
ymati, ya’ni 10 foizdan kam bo‘lmasligi lozim. K
1
K
2
=I-
darajali kapital/A, 0,05 dan kam bo‘lmasligi lozim (5 %)
(K
2
0,05).
I darajali kapitalning yetarliligi quyidagicha aniqlanadi.
Riskka tortilgan aktivlar miqdorining hisoblanishi va ular
tahlili ushbu qo‘llanmaning keyingi bobida batafsil ko‘rib
o‘tiladi.
I darajali kapitalning umumiy yetarliligi quyidagicha
aniq lanadi:
K
3
= I darajali kapitalning / aktivlar – nomoddiy aktiv-
lar K
3
0,06 (6 %).
Umumiy kapitaldan chegirmalar quyidagilardan iborat:
• birlashmagan nobank sho‘ba moliya korxonalari kapi-
taliga investitsiyalar, jumladan,
bunday korxonalar kapita-
62
lini tashkil qiluvchi ularning har qanday aksiyalari va qarz
majburiyatlari;
• birlashmagan nobank nomoliyaviy korxonalar kapita-
liga investitsiyalar, jumladan, bunday korxonalar kapitalini
tashkil etuvchi har qanday qimmatli qog‘ozlar va qarz maj-
buriyatlari;
• birlashmagan banklar kapitalining
har qanday vosita-
lariga investitsiyalar.
Kapitalning yetarliligi tahlili asosan kunlik, o‘n kunlik,
oylik, choraklik va yillik hisobotlar asosida amalga oshiri-
ladi.
Shuning uchun ham «B» bank kapitali yetarliligini cho-
raklik hisobotlar asosida amalga oshirish maqsadga muvofiq
hisoblanadi.
3.3-jadval
