Tijorat banklarining 2008–2012-yillar mobaynida joriy
likvidlik koeffiitsiyenti
Tijorat banklari
2008-y. holatiga ko-
ef
fi tsiyent,
(%)
2009-y holatiga ko-
ef
fi tsiyent,
(%)
2010-yil holatiga ko-
ef
fi tsiyent,
(%)
2011-y holatiga ko-
ef
fi tsiyent,
(%)
2012-y holatiga ko-
ef
fi tsiyent,
(%)
OATB «O‘zsanoatqurilishbank»
58,5
83,5
85,7
80,7
54,3
O‘z R DT «Xalq banki»
72,4
68,4
95,0
75,6
86,9
Demak, 2008–2012-yillarda OATB «O‘zsanoatqo‘rilish-
bank»ning joriy likvidlik koeffitsiyenti mos ravishda 58,5 %,
83,5 %, 85,7 %, 54,3 %ni va O‘zR DT Xalq bankining jo-
riy likvidilk o‘rtacha koeffitsiyenti mos ravishda 72,4 %,
68,4 %, 95 %, 75,6 % va 86,9 %ni tashkil qilgan. Mazkur
koef fitsiyentning optimal belgilangan miqdori 30 %ni tash-
kil qiladi.
Mazkur tijorat banklarida joriy likvidlik koeffitsiyenti-
ning belgilangan me’yorga nisbatan 2008–2012-yillar mo-
baynida o‘zgarishini tahlil qiladigan bo‘lsak, quyidagi holat-
ni kuzatishimiz mumkin bo‘ladi.
Mazkur jadval ma’lumotlariga ko‘ra ko‘rib chiqilayot-
gan banklarning joriy likvidlik koeffitsiyentlari belgilangan
me’yordan (joriy dikvidlik koeffitsiyentining optimal belgi-
langan me’yori 30 %) bir necha barobar oshib ketgan. Jum-
ladan, OATB «O‘zsanoatqurilishbanki»da 2008-yilda joriy
likvidlik koeffitsiyenti 1,95 martaga, 2009-yilda 2,8 mar-
taga, 2010-yilda 2,9 martaga, 2011-yilda 2,7 martaga va
2012-yilda 1,8 martaga oshgan.
142
7.2-jadval
2008–2012-yillar davomida tijorat banklari joriy likvidlik koeffitsiyentining belgilangan
me’yorga nisbatan o‘zgarishi
Banklar
2008
2009
2010
2011
2012
Haqiqatda
Belgilangan me’yorga
nisbatan farqi (+, –) marta
Haqiqatda
Belgilangan me’yorga
nisbatan farqi (+, –) marta
Haqiqatda
Belgilangan me’yorga
nisbatan farqi (+, –) marta
Haqiqatda
Belgilangan me’yorga
nisbatan farqi (+, –) marta
Haqiqatda
Belgilangan me’yorga
nisbatan farqi (+, –) marta
OATB «O‘zsanoat-qurilishbanki»
58,5%
1,95
83,5%
2,8
85,7%
2,9
80,7%
2,7
54,3%
1,8
DT «Xalq banki»
72,4%
2,4
68,4%
2,3
95%
3,2
75,6%
2,5
86,9%
2,9
143
DT «Xalq banki»da joriy likvidlik koeffitsiyenti 2008-
yilda 2.4 punktga, 2009-yilda 2,3 martaga, 2010-yilda 3,2
martaga, 2011-yilda 2,5 martaga va 2012-yilda 2,9 marta-
ga oshgan.
OATB «O‘zsanoatqo‘rilishbanki»ning joriy likvidlik ko-
effitsiyenti tahlili natijaridan xulosa qilish mumkinki, maz-
kur bank yuqori likvidli hisoblanadi. Bu holatda omonat-
chilar va kreditorlarning manfaatlari har tomonlama hi-
moyalangan. Ammo joriy likvidlik koeffitsiyentining had-
dan tashqari yuqori bo‘lishi bankda ortiqcha resusrlar mu-
ammosi mavjudligidan dalolat beradi. Mazkur muammo
daromadlilik darajasini pasaytiradi va bu o‘z o‘rnida maz-
kur bank aksionerlarining talabiga javob bermaydi. OATB
«O‘zsanoatqurilishbanki»da joriy likvidlik koeffitsiyenti-
ning bunday tarzda ko‘payib ketishiga asosiy sabab kas-
sa va boshqa kassa hujjatlari, O‘zR MBdan olinishi lo-
zim bo‘lgan mablag‘lar hisob raqamlarida haddan tash-
qari pul mablag‘larining saqlanganligidandir. Jumladan,
2008-yilning 31-dekabr holatiga kassa hisob raqamlarida
– 5 889,0 mln so‘m, O‘zMBdan olinishi lozim bo‘lgan hi-
sob raqamlarda – 5 495,0 mln so‘m; 2009-yil 31-dekabr
ho latiga kassada – 20 569,2 mln so‘m, O‘zMBdan olinis-
hi lozim bo‘lgan hisob raqamlarda – 9 927,7 mln so‘m;
2010-yil 31-dekabr holatiga kassada – 16 150,2 mln so‘m,
O‘zMBdan olini
shi lozim bo‘lgan hisob raqamlarda –
29 878,8 mln so‘m va hokazo.
O‘zbekiston Respublikasi DT Xalq bankida joriy lik-
vidlik koeffitsiyentining tahlil natijalari ko‘rib chiqilgan-
da mijozlar manfaati himoyalangan, lekin mazkur koeffi-
tsiyentning belgilangan me’yordan o‘tib ketganligi ortiqcha
resurslar mavjud bo‘lishi bilan bog‘liq muammo mavjudli-
gidan dalolat beradi. Bizga ma’lumki, bu muammo Dav-
144
lat tijorat Xalq bankining daromadlilik darajasini pasayti-
rib, ta’sischilar talabiga javob bermaydi. DT Xalq banki jo-
riy likvidlik koeffitsiyentining bunday sur’atlarda oshib ke-
tishining asosiy sababi kassa, vakillik hisob raqamida va
boshqa aktiv hisob raqamlarda pul mablag‘larini ko‘p miq-
dorda harakatsiz ushlab turilishi natijasidadir. Jumladan,
2008-yilning 31-dekabr holatiga kassa hisob raqamlarida
22842,4 mln so‘m, muxbirlik hisob raqamda 3907,4 mln
so‘m, boshqa aktiv hisob raqamlarda 40691,2 mln so‘m;
2009-yil 31-dekabr holatiga kassa hisob raqamlarda 4681,7
mln so‘m, muxbirlik hisob raqamda 860,5 mln so‘m, bosh-
qa aktiv hisob raqamlarda 63293,2 mln so‘m; 2010-yil 31-
dekabr holatiga kassa hisob raqamlarda 4199,6 mln so‘m,
muxbirlik hisob raqamda 1 211,9 mln so‘m, boshqa aktiv
hisob raqamlarda 60564,2 mln so‘m; 2011-yil 31-dekabr
holatiga kassa hisob raqamlarda 17097,5 mln so‘m, mux-
birlik hisob raqamda 4322,1 mln so‘m, boshqa aktiv hisob
raqamlarda 101790,4 mln so‘m mablag‘lar mavjud bo‘lgan.
Ushbu mablag‘lar daromad keltirmaydi. Bank faoliyatining
daromadliligini oshirish maqsadida, ushbu mablag‘larning
bir qismi daromad keltiruvchi aktivlarga yo‘naltirilmog‘i
lozim edi. Buni operativ ravishda hal qilinmaganligining
asosiy sababi banklararo kredit resurslari bozorining rivoj-
lanmaganligi bilan izohlanadi.
|
