|
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali "kompyuter injiniringi" fakulteti
|
| bet | 1/2 | | Sana | 08.01.2024 | | Hajmi | 80.86 Kb. | | #132549 |
Bog'liq Xayitov SH 3333333 1-varyant jazba, konstruktiv qism, Falsafa. Madaniyatshunoslik sillabus, Cambridge 16 2, Cambridge 16, МТТ Hamshirasining yillik ish hujjatlari, 100 ta ENG KO\'P Ishlatiladigan fe\'llar, Stepanov1950ru (2) (1), kompyuter lingvistikasini kashf etilishidagi matematik modellar, 2-slayd, 10- sinf 2- blok Kimyo Biol Rus t, reyting-daftar-394201100073, 2 5379731904457095971, 17-dekabr Asosiy imtihoni repetitsion testi natijalari
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
QARSHI FILIALI “KOMPYUTER INJINIRINGI” FAKULTETI
TT13-22(S) GURUH TALABASINING “DASTURLASH1”FANIDAN TAYYORLAGAN
3-MUSTAQIL ISHI
BAJARDI: Xayitov SH
MUSTAQIL ISH
1. Rekursiv jarayonlarning tashkil etish
2. Ichma-ich joylashgan rekursiv jarayonlarning tashkil etilishi
3. Satrlar bilan ishlash
4. O’zaro bog’langan sinflarini tashkil etish
5. Abstrakt sinflar tashkil etish va ulardan foydalanish usullari
1. Rekursiv jarayonlarning tashkil etish:
Rekursiya
Funksiya o’ziga o’zi to’g’ridan-to’g’ri yoki qandaydir vosita orqali murojat qilish jarayoniga rekursiya va bunday funksiya rekursiv funksiya deyiladi.
Har qanday to’g’ri tuzilgan rekursiya asosini ikkita shart tashkil qiladi.
1.Rekursiya asos sharti
2.Funksiyaning o’ziga o’zlashtirilgan argument bilan murojaat qilish.
Rekursiv funksiya qaysidir vaqta kelib o’ziga murojaat qilishni to’xtatishi kerak bo’ladi. Aynan shu narsani rekursiya asos sharti ta’minlab beradi.
Rekursiv funksiya qaysidir vaqta kelib o’ziga murojaat qilishni to’xtatishi kerak bo’ladi. Aynan shu narsani rekursiya asos sharti ta’minlab beradi.
Keyingi shartda o’zgartirilgan argument deganda, odatda masala boshidagi argumentdan kichikroq argument tushiniladi (ba’zi hollarda kattaroq bo’lishi mumkin). Bu narsa ham juda muhim, chunki bir xil argument bilan qayta-qayta murojaat qilinganda yoki argument notog’ri o’zgartirilganda funksiya o’zini cheksiz marta chaqirishiga to’g’ri kelib qoladi. Nima uchun rekursiya kerak. Nima uchun rekursiya kerak Aslini olganda, har qanday rekursiv ishlangan masalani iterativ usulda ishlash mumkin va buning aksi ham to’g’ri.Buning ustiga rekursiv yechim har doim xotiradan qo’shimcha joy talab qiladi. Shunday ekan, nima uchun unda rekursiya kerak? Albatta, buning yetarlicha sabablari bor:
Aksariyat tuzilmalar va algoritmlarni rekursiyasiz tasavvur qilib bo’lmaydi.
Aksariyat tuzilmalar va algoritmlarni rekursiyasiz tasavvur qilib bo’lmaydi.
Tree, Graph, Heap, QuickSort, MergeSort, … Bu ro’yhatni juda uzoq davom ettirish mumkin. Ayniqsa, murakkab tuzilmalar bo’lgan Tree va Graphlarda rekursiya har qadamda uchraydi. Dasturchilikni esa ularsiz tasavvur qilib bo’lmaydi, bu esa o’z o’rnida rekursiya qanchalik muhimligini belgilab beradi.
Yana bir qiziq ma’lumot, shunday dasturlash tillari borki ularda umuman takrorlanish operatorlari yo’q va bu borada butunlay rekursiyaga tayanadi. Haskell va Erlang shular jumlasidan. Funktsiya to‘g‘ri rekursiv deyilаdi, аgаr tаnаsidа o‘zigа murоjааt bo‘lsа. Funktsiya bоshqа funktsiyani chаqirsа vа bu funktsiya o‘z nаvbаtidа birinchi funksiyani chaqirsa, bundаy funktsiya nisbiy rekursiv deyilаdi. Funktsiya to‘g‘ri rekursiv deyilаdi, аgаr tаnаsidа o‘zigа murоjааt bo‘lsа. Funktsiya bоshqа funktsiyani chаqirsа vа bu funktsiya o‘z nаvbаtidа birinchi funksiyani chaqirsa, bundаy funktsiya nisbiy rekursiv deyilаdi.
Rekursiyani qo‘llаshgа klаssik misоllаr – dаrаjаgа оshirish vа sоn fаktоriаlini hisoblаsh. Bu misоllаr rekursiyani tushuntirish qulаy bo‘lgаni uchun klаssik hisoblаnаdi.Fibonachi sonini hisoblash algaritmini ko’rib chiqamiz;
Natija:
n=1
0
n=2
1
n=3
1
n=4
2
n=5
3
Sonning factorialini topish algaritmini ko’rib chiqamiz;
Natija:
1!=1
2!=2
3!=6
4!=24
5!=120
6!=720
Misol. Rekursiv funksiyadan foydalangan holda ikkita sondan raqamlari yig‘indisi katta bo‘lgan sonni topuvchi dastur tuzing.
Natija:
4 9
9 5 5
Misol.Qurbaqa har kuni oldingi kunga qaraganda 20% ko’proq va yana 2 ta chivin yeydi. Agar qurbaqa birinchi kunda 12 ta chivin yegan bo’lsa, u holda necha kundan keyin yeyilgan chivinlar soni 100 tadan oshishini aniqlovchi dastur tuzing.
Natija:
10
2. Ichma-ich joylashgan rekursiv jarayonlarning tashkil etilishi:
Ba’zan, takrorlanuvchi algoritmlar bir nechta parametrlarga bog‘liq bo‘ladi. Odatda bunday algoritmlarni ichma-ich joylashgan algortmlar deb ataladi. Ichma-ich joylashgan takrorlanuvchi jarayonlar asosan ikki va undan yuqori bo’lgan o’lchovli massivlarda kuzatiladi. Misol tariqasi soddaroqi ikki o’lchovli massivni ko’rib chiqamiz.
Ushbu blok sxemada ikki o’lchovli massivning satri N va ustuni M ga teng bo’lgan massiv kiritlgan va u chop qilingan. Quyida shu blok sxemaning Visual Studio muhiti C++ dasturlash tilidagi kodi keltirilgan:
Ichma-ich joylashgan siklik algoritmga doir yuqorida blok-sxema keltirilgan. Rekurrent algoritmlar. Hisoblash jarayonida ba’zi bir algoritmlarning o‘ziga qayta murojaat qilishga to‘g‘ri keladi. O‘ziga–o‘zi murojaat qiladigan algoritmlarga rekkurent algoritmlar yoki rekursiya deb ataladi. Bunday algoritmga misol sifatida Fibonachchi sonlarini keltirish mumkin. Ma’lumki, Fibonachchi sonlari quyidagicha aniqlangan. Bu rekkurent ifoda algoritmiga mos keluvchi bloksxema rasmda keltirilgan. Eslatib o‘tamiz formuladagi i-indeksga hojat yo‘q, agar Fibonachchi sonining nomerini ham aniqlash zarur bo‘lsa, birorta parametrkalit kiritish kerak bo‘ladi.
3. Satrlar bilan ishlash
Satrlar nima Satr bu son, harf belgilardan tashkil topgan ma’lumotlar majmuasi hisoblanadi. Satrlarning uzunligini aniqlash, satrlarni nusxalash, satrlarni kerakli joyga o‘rnatish kabi amallarni bajarish uchun Python dasturlash tilida satrlarni belgilar massivi sifatida ishlatish imkoniyati mavjud. Pythonda satrlar bittalik va ikkitalik qo`shtirno`lar orqali beriladi. Satrlardan foydalanish va ular ustida amallar bajarish uchun albatta oldin ularni shakllantirish kerak. Satr turiga mansub bo‘lmagan o‘zgaruvchilarni str() funksiyasi orqali satr turiga aylantiriladi. Satrlar, belgilar massivi bo‘lganligi sababli uning elementlariga indeks bo‘yicha murojaat qilinadi. Satrlarni shakllantirish uchun quyidagi dasturlarga etibor bering.
Dasturlash texnologiyalarida shunday holatlar bo‘ladiki, bunda sonli ma’lumotlar va satrli ma’lumotlarni bir biriga almashtirish kerak bo‘ladi. Bunday almashtirishlarni int(), float() va str() funksiyalari amalga oshiradi. int(), float() va str() funksiyalarni ishlash jarayoni quyidagi dasturda keltirilgan.Satrli ma’lumotlar bo‘yicha python dasturlash tilida bir qancha amallar aniqlangan. Bu amallarni ishlash jarayoni va ulardan foydalanishni qarab o‘tamiz. s1+s2S1 va s2 satrlarni bir biriga ulaydi s1*s2S1 satr ma’lumotlarini ikki marta bir biriga ulaydi s1[n:m] s1[n:m:x] s1 in s2 max(s1) S1 satr elementlarini n-dan boshlab m- gacha ajratib oladi S1 satr elementlarini n-dan boshlab m- gacha x tasini ajratib oladi S2 satr tarkibida s1 satr borligini aniqlaydi S1 satr tarkibida eng katta kodga ega elementni aniqlaydi min(s1)S1 satr tarkibida eng kichik kodga ega elementni aniqlaydi len(s1)S1 satr elementlar uzunligi ya’ni sonini aniqlaydi.
4. O’zaro bog’langan sinflarini tashkil etish:
Aynan shu dasturiy taʼminotgina kompyuter — „quruq temir“ degan atamani yoʻqqa chiqargan. Dasturiy vositalar Komputer tomonidan qoʻllaniladigan barcha dasturlar toʻplamidir. Ingiliz tilida bu atama software yaʼni „soft“ — yumshoq, „ware“ — „mahsulot“ degan maʼnoni bildiradi.Dasturiy taʼminot 3 guruhga boʻlinadi: 1-Sistema dasturlari (unga turli yordamchi vazifalarni bajaruvchi dasturlar kiradi: Task Manager (Windows OSda mavjut)), 2-Amaliy (unga foydalanuvchiga aniq bir foydalanish sohasida maʼlumotlarga ishlov berish va qayta ishlashni amalga oshiruvchi dasturlar, masalan : Microsoft Office, Adobe CC), 3-Uskunaviy dasturlar (bular dasturlassdir).Hisoblash tizimi (kompyuter va tarmoqlar) tarkibi. Hisoblash tizimi tarkibi konfigurasiya deb ataladi. Odatda hisoblash texnikasining apparat va dasturiy vositalari alohida olib o’rganiladi. Shuning uchun ham mos ravishda hisoblash tizimlari apparat konfigurasiyasi va dasturiy konfigurasiyasi alohida olib o’rganiladi. Bunday bo’linish axborot texnologiyalari uchun muhim ahamiyatga egadir, chunki ko’p xollarda alohida olingan masala echimini ham apparat, ham dastur vositalari yordamida ta’minlash mumkin. Apparat ta’minoti. Hisoblash tizimlarining apparat ta’minoti tarkibiga, apparat konfigurasiyani tashkil etuvchi qurilma va asboblar kiradi. Zamonaviy kompyuter va hisoblash majmua (kompleks)lari blok-modulli konstruksiya (tuzilish)dan iborat. Ma’lum ishlarni bajarishga zarur bo’lgan apparat konfigurasiyani tayyor blok va qismlardan yig’ib olish mumkin. Qurilmalarning, markaziy prosessorga (Central Processing UNIT, CPU) nisbatan joylashishiga qarab tashqi va ichki qurilmalarga ajratamiz. Tashqi qurilmalar, qoida bo’yicha, ma’lumotlarni kiritish va chiqarish qurilmalaridir, ularni odatda periferik qurilmalar ham deb ataladi. Bundan tashqari ma’lumotlarni uzoq saqlashga mo’ljallangan qurilmalar ham tashqi qurilmalarga kiradi. Alohida blok va qismlar orasidagi kelishuvchanlik, birgalikda ishlashdagi moslanuvchanlik, apparatli interfeys deb ataluvchi o’tish apparat-mantiqiy qurilmalari yordamida bajariladi. Hisoblash texnikasidagi apparat interfeysiga belgilangan standartlar protokollar deyiladi. Shunday qilib, protokol – bu qurilma yaratuvchilari tomonidan, bu qurilmaning boshqa qurilmalar bilan muvaffaqiyayatli va kelishilgan holda birgilikda ishlashi uchun, ishlab chiqiladigan texnik shartlar majmuasidir. Dasturiy ta’minot Dastur – buyruqlarning tartiblangan ketma-ketligidir. Кompyuter uchun tuzilgan har dastur vazifasi – apparat vositalarni boshqarishdir. Birinchi qarashda dasturning qurilmalar bilan xech qanday bog’liqligi yo’qdek ko’rinadi, ya’ni masalan, dastur kiritish qurilmlaridan ma’lumot kiritishni va chiqarish qurilmalariga ham ma’lumot chiqarishni talab qilmasa ham, baribir uning ishi kompyuterning apparat qurilmalarini boshqarishga asoslangan. Кompyuterda, dasturiy va apparat ta’minot, doimo uzilmas aloqada va uzluksiz bog’lanishda ishlaydi. Biz bu ikki kategoriyani alohida ko’rib chiqayotganimizga qaramasdan, ular orasida dialektik aloqa mavjudligi va ularni alohida ko’rib chiqish shartli ekanlgini sedan chiqarmaslik kerak. Кompyuterlar va hisoblash tizimlarining dasturiy ta’minoti tuzilishini dasturiy konfigurasiya deb ham ataladi. Dasturlar orasida xuddi kompyuterning fizik qismlari orasidagi kabi o’zaro aloqa mavjud. Aksariyat ko’pgina dasturlar, quyiroq darajadagi boshqa dasturlarga tayanib ishlaydi. Bunday bog’lanish dasturlararo interfeys deyiladi. Bunday interfeys (muloqot) ning mavjudligi texnik shartlar va o’zaro aloqa qoidalariga asoslangan bo’lsa ham, amalda u dasturiy ta’minotni o’zaro aloqada bo’lgan bir nechta sathlar (daraja)larga taqsimlash bilan ta’minlanadi.
5. Abstrakt sinflar tashkil etish va ulardan foydalanish usullari:
Abstraksiya (lot. abstractio – ajratish, mavhumlash) – 1) butunning tomoni, momenti, boʻlagi, fragmenti, rivojlana olmagan, bir tomonlama, fragmentar (abstrakt) narsa; 2) bilishda ob’ektiv reallikdagi predmet, hodisalarning ikkinchi darajali, uncha muhim boʻlmagan ayrim xususiyatlari-dan xayolan uzoqlashtiruvchi va shu asosda ularning eng muhim, asosiy tomonlarini boʻrttirib koʻrsatuvchi fikriy model. Narsa va hodisalarning konkret tomon, belgilaridan uzoqlashish va muhim jihat, belgilarini ajratish jarayoni abstraksiyalash (mavhumlashtirish), shu jarayonning natijasi, yakuni, xulosasi esa A. deyiladi. A. bilishda tushuncha, kategoriya shaklida namoyon boʻladi. Mavhumlashtirish asosan tafakkoʻrning muhim xususiyati hisoblansada, lekin tasavvurda ham abstraksiyaning ayrim elementlarini uchratish mumkin. Abstraksiyalash jarayonida turli kategoriyalar, qonun, qonuniyat, sababiyat kabi mavhum tushunchalar vujudga kelib, bu tushuncha va kategoriyalar olamni bilishning muhim yakunlarini, natijalarini qurollarini tashkil etadi. Olamni oʻrganishda, hodisalarning mohiyatini ochishda, ular haqida toʻgʻri xulosalar chiqarishda A. ning ahamiyati katta. Abstraksiyalash miyaning sof ichki mahsuli emas, u reallikdagi hodisalar xususiyatini u yoki bu tarzda aks ettirishning hosilasidir. Reallikdagi har bir predmet bevosita yoki bilvosita boshqa predmet bilan bogʻliq va u bilan birga qandaydir umumiylikka ega. Shuning uchun har bir predmetning faqat oʻziga xos hislatlari bilan birga umumiy tomonlari ham borki, bular shu predmetning ma’lum tartibga, qandaydir umumiy qonuniyatga boʻysunishini koʻrsatadi. Shu umumiy tomonlarda bir turdagi qator predmetlarning hammasiga xos boʻlgan xususiyatlar ifodalanadi, buni faqat predmetning ayrim tomonlarini mavhumlashtirish, ulardan uzoqlashib, umumiy tomonlarini aniqlabgina bilish mumkin. A. jarayonida real predmetlardan ajralib qolish hodisalari ham koʻp uchraydi, bunda u asosli xulosalarga emas, balki xato natijalarga, quruq formula, sxemalarga olib keladi. A. ilm-fan, san’at uchun reallikni toʻgʻri va chuqur, har tomonlama bilish quroli boʻlib xizmat qiladi. Falsafa A. va abstraksiyalashning mohiyati, mazmuni, tabiati, ahamiyatini eng umumiy shaklda yoritib beradi. Aning turli xususiy tomonlari mantiq, psixologiyada ham tahlil etiladi. A. dialektika doirasida talqin etilganda, "konkretlikdan abstraktlikka oʻtish" va "abstraktlikdan konkretlikka oʻtish" degan dialektik bilish usullari asoslab beriladi
|
| |
