|
Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali
|
| bet | 98/186 | | Sana | 23.05.2024 | | Hajmi | 16,04 Mb. | | #250922 |
Bog'liq Himoyalangan yer sabzavotchiligi. 2021-2022 umukaOziqali ahamiyati. Himoyalangan yerda yetishtiriladigan chuchuk qalampir asosan yangiligicha ishlatiladi, uni turli salatlarga qo‘shadilar.
Chuchuk qalampir mevalari tarkibida 7-12% quruq modda, shu jumladan 4,1-7,4% qand (asosan fruktoza va saxaroza) va 1,3-2,6% oqsil mavjud. Biroq, chuchuk qalampir qimmatli sabzavot ekini hisoblanadi. Uni yuqori oziqali qiymati mevalarining tarkibidagi vitaminlar (A, V1, V2, V3, S, R) va shuningdek, inson salomatligi uchun foydali bo‘lgan (kalsiy, fosfor, temir va boshqa mineral tuzlarning) mavjudligidadir.
Mevalarining tarkibidagi S vitamini (askorbin kislotasi) miqdori bo‘yicha chuchuk qalampir barcha sabzavotlardan usto‘n turadi. Uning texnik yetilib pishgan 100 g nam vazni mevalari tarkibida 50 dan 270 mg gacha, biologik yetilishida esa 170 dan 450 mg gacha S vitamini bo‘ladi. Chuchuk qalampir
idamevalari tarkibida 12,6 mg% miqdorda karotin (A provitamini) mavjud. Ular sezilarli miqdorda rutin (R vitamini) va V guruhidagi vitaminlarni (tiomin, riboflovin, folli kislotasi) yig‘adi. Mevalarda S vitamini deyarli yaxshi saqlanib, yetilib pishgan sari uning miqdori 1,5-2 marta ko‘payadi. Karotin miqdori 2-3 hafta saqlanganda 3-5 marta ortadi. Shuningdek, tiomin miqdori ham ko‘payadi.
Biologik xususiyatlari. Chuchuk qalampir o‘zininng tabiatiga ko‘ra ko‘p yillik o‘simlik, lekin madaniy ekin sifatida uni bir yillik ekin sifatida yetishtiradilar.
Chuchuk qalampir to‘p bo‘lib o‘suvchi bir necha yon shoxlar va asosiy poyadan iborat o‘simlik. Yosh o‘simliklar poyasi 4-5 qirralik, katta yoshdagilari yumaloq, vaqt o‘tishi bilan asosi yog‘ochlashadi, shu sababli buto‘n o‘suv davomida yotib qolmaydi. Tupining bo‘yi – 30-125 sm balandlikda. Shoxlanish tabiatiga ko‘ra poyasi quyidagi shakllar bilan farqlanadi: shtambli (bir poyali), yarim shtambli (asosiy poyaning pastki qismida 1-3 ta kalta yon shoxlar hosil bo‘ladi) va serpoyali (bosh poya asosidan shoxlanadi).
Barglari buto‘n, cheti tekis, tuxumsimon yoki cho‘ziq ellips shaklida, ko‘k yoki qoramtir ko‘kish rangda.
Qalampir mevasi 2-4 xonali ko‘p urug‘li soxta rezavordir. Devori 5-8 mm qalinlikda. Mevalarini shakli turlicha, ko‘p hollarda konsusimon va prizmasimon bo‘ladi. Mevani uzunligi 4-20 sm, eni 4-10 sm, vazni 25-100 g bo‘ladi. Himoya-langan yerlarda qalampir ancha yirik va suvli mevalarini shakllantiradi, ta’mi jihatidan ochiq yerdagi mevalardan qolishmaydi.
Mevalarida bir nechta o‘ntadan 500 donagacha urug‘lar hosil bo‘ladi. Urug‘lari yumaloq, silliq, och-sarg‘ish rangda. Urug‘lari o‘nuvchanlikni 3 yil saqlaydi va 1 g da 110-200 dona urug‘ bo‘ladi.
Qalampir shoxlangan o‘q ildiz tizimiga ega, u pikirovka yoki ko‘chirib o‘tka-zilganda kuchli shoxlaydi. Ular 5-40 sm chuqurlikda joylashib, pomidornikiga nisbatan nimjonroq. Ildizlarida o‘zini tiklash qobiliyati kam rivojlangan. Pikirovka qilingan o‘simliklar pikirovka qilinmaganlariga darajasiga faqat ildiz tizimini o‘sish suratini meva berish davri boshlanganda oshiradi. Ildiz tizimi tikllanishidagi qisqa uzulish maysalarni yoshlik davrida pikirovka qilinganda (urug‘ palla barg – 1-chi chinbarg) kuzatiladi. Ildiz tizimini qayta tiklanishgi qiyinchiliklar hisobiga 5 sm chuqurlikdagi tuproq aralashmasi ehtiyotlik bilan yumshatiladi.
Qalampir maysalanishdan o‘suv davrining oxrigacha, ayniqsa, rivojlanish davrini boshlarida jadal yorug‘likni talab qiladi. Qalampir uchun eng yuqori yorug‘lik 20 ming lk, eng kam yorug‘lik esa 8-10 ming lk. Yorug‘lik 4-5 ming lk bo‘lganda qalampir o‘s-maydi. Ko‘chat yetishtirish davridagi yorug‘likni yetishmasligi uning sifatiga, keyinchalik esa o‘simlikni o‘sishi, rivojlanishi va hosildorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Qalampir 14 soatli yorug‘lik kunda yaxshi o‘sib rivojlanadi.
Gullash va mevalarni shakllantirish davrida qalampir tuproq va havo namligiga o‘ta talabchan bo‘ladi. Namlik yetishmaganda gul va shonaning bir qismi tushib, hosildorlik kamayadi. Shuningdek, qalampir havo namligiga ham talabchan. Tuproqni maqbul namligi – 75-80% EPN (eng past namlik), havoning nisbiy namligi – 70-75% da bo‘lishi eng qulaydir. U xaddan tashqari tuproq namligini ko‘tara olmaganligi tufayli, uni tez-tez, lekin kamroq me’yorda sug‘oradilar.
|
| |
