|
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali iqtisodiyot fakulteti
|
| bet | 3/6 | | Sana | 13.06.2024 | | Hajmi | 0,67 Mb. | | #263533 |
Bog'liq Ekonometrikaga kirishProphet modeli SARIMA modeliga nisbatan mavsumiylikni qayta ishlash va saralashda ko`proq vositalardan foydalaniladi. Bunday ustunlik vaqtli qatorlarda turli xil mavsumiylik –hafta, oy, kvartal yoki yilni tahlil qilish imkoniyatini yaratadi.
Eksponensial silliqlash usuli bilan prognozlashtirish
Bu usulning ustunligi-o`zoq davrni progoz qilish.
Eksponensial silliqlash usulining matematik ko`rinishi:
,(14.3)
(alfa)- 0 dan 1 gacha qiymatlarni qabulqiluvchi silliqlash koeffisiyenti.
x – vaqtli qatorning joriy qiymati (masalan, sotilgan mahsulot hajmi).
y- joriy vaqtdagi silliqlash miqlori.
t- kelgusi davrdagi trendning qiymati.
Stasionar vaqtli qatorlarning statistik xususiyatlari vaqtga bog`liq emas, shuning uchun ularning keyingi holati haqida bashorat qilish mumkin. Ko`pgina statistik usullar vaqtli qatorlarning barchasi stasionar qator bo`lishliklarini ta`kidlaydi. Masalan, stasionar qatorga misol, O`zbekistonadagi yillik tug`ilishlar ko`plab omillarga bog`liq, tug`ilishning ortganligi va kamayganligi haqida aytish mumkin, ammo tug`ilishda mavsumiylik yaqqol ko`rinmaydi.
Stasionar bo`lmagan vaqtli qatorlarning statistik xususiyatlari vaqtga bog`liq ravishda o`zgarib boradi. Stasionar bo`lmagan qatorlarda tendensiya va mavsumiylikni yaqqol ko`rinadi. Bu xususiyatlar mavsumiy hodisalar, trendlar va boshqa tarkiblar vaqt davomida ko`rinib boradi. Masalan samolyotlarning xalqaro aviareyslari yo`nalish va vaziyatlarga qarab o`zgarib boradi.
Klassik statistik usullarni qo`llash uchun stasionar vaqtli qator qulay. Stasionar bo`lmagan qatorlarda tendensiya va mavsumiylikni yaqqol ko`ringanligi tufayli uni kuzatishlarni modelga kiritib yoki kiritmay modellashtirish mumkin.
Vaqtli qatorlarni prognozlashtirish biznes, fan-texnika va boshqa masalalarini analitik usulda amalga oshiriladi. Prognozlashtirish natijasida bashorat qilinadi. Masalan, univesitetda internetdan foydalanish uchun kerak bo`ladigan serverlar soni aniqlanadi.
14.1-masala. 10 oy ichida sotilgan mahsulot hajmi 14.1-jadvalda berilgan.
14.1-jadval
oy
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
22
|
21
|
23
|
24
|
14.1-jadval ma’lumotlariga ko’ra
1) uchta nuqtaning o’rtacha siljishini vaqtli qator bo’yicha tekislang;
2) avtokorrelyasiyaning mavjudligi yoki yo’qligini aniqlang.
3) vaqtli qatorning chiziqli trendini hosil qiling va 11,12-oy uchun prognoz qiling.
|
| |
