9
1- bob. Jamiyatni axborotlashtirish
1.1. Axborotlashgan jamiyatni shakllantirish jarayonlari
YAngi XXI asrda mamlakatlarning milliy iqtisodi globallashib, axborotlashgan
iqtisod shakliga aylanmoqda. YA’ni milliy iqtisoddagi axborot va bilimlarning tutgan
o’rni tobora yuksalmokda va ular strategik resursga aylangan. Dunyoda jamg’arilgan
axborot va bilimlarning 90 % i so’nggi 30 yil mobaynida yaratilgan.
Axborot va
bilimlar hajmining kundan-kunga ortib borishi milliy iqtisodning barcha sohalarida,
jumladan, ta’limda ham axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalaridan keng
ko’lamda samarali foydalanishni talab etmoqda.
Axborot xuddi an’anaviy resurslar kabi izlab topish, tarqatish mumkin bo’lgan
resursga aylandi. Ushbu resursning foydalanadigan umumiy hajmi kelgusida
davlatlarning strategik imkoniyatini, shuningdek mudofa
qobiliyatini ham belgilab
beradi, deyishga jiddiy asos bor [`13,18,19].
Axborot, kompyuterlashtirish, hisoblash texnikasi, zamonaviy axborot
texnologiyasi,
modellash,
ma’lumotlar
manbai,
dasturlashtirish,
shaxsiy
kompyuterlar, dastur bilan ta’minlash va boshqa shu kabi ilmiy tushunchalar
jamiyatni axborotlashtirishning eng muhim xususiyatlarini ifoda etadi.
Axborot
- ijtimoiy, iqtisodiy tabiiy fanlarning, tafakkur ilmining taraqqiyoti
natijasida yuzaga kelgan bilim va ma’lumotlar, kishilarning amaliy faoliyati
davomida to’plagan tajribalari majmui demakdir. Inson axborot oqimi ichra yashar
ekan, turli-tuman voqea, xodisalar va jarayonlarning bir - biriga aloqadorligini, o’zaro
munosabati
mohiyatini tahlil etish, mushohada va mulohaza qilib ko’rish maqsadida
ko’pdan ko’p dalil va raqamlarga murojaat qiladi. Axborot tufayli nazariy bilimlar
amaliyot bilan birlashadi.
Hozirgi zamon fan-texnika taraqqiyoti axborot oqimining juda ham
kengayishiga olib keldi. Axborot oqimining tobora kengayib borganidan shu narsa
ham dalolat bera oladiki, o’tgan asrning 70-yillar o’rtalariga keliboq ishlab chiqarish
kuchlari taraqqiyoti
shunday darajaga etgan ediki, ulardan oqilona foydalanish,
ijtimoiy ishlab chiqarishni jadallashtirish uchun yiliga 10
16
arifmetik amalni bajarish
kerak bo’ladi. Tabiiyki, bunday murakkab hisob - kitobni cho’t qoqib amalga oshirib
bo’lmaydi. 10 milliard kishi bir yil davomida tinmay ishlagan taqdirdagina shuncha
arifmetik amalni echa olishi mumkin.
Axborot resurslarini oqilona tashkil etish va foydalanishda ular mehnat,
moddiy va energetik resurslar ekvivalenti sifatida namoyon bo’ladi.
Ayni paytda
axborot — bu boshqa barcha resurslardan oqilona va samarali foydalanish hamda
ularni asrab-avaylashga ko’maklashuvchi yagona resurs turidir.
XXI asrga kelib insoniyat tarixida ilk bor sanoati rivojlangan mamlakatlar
ishlab chiqarishida axborot ish quroliga aylandi. Moddiy ishlab chiqarish sohasidan
mehnat resurslarining og’ishmay axborot sohasiga o’tib borishi tendentsiyasi tobora
yaqqol sezilmoqda. Buning asosiy sababi shundaki, ishlab chiqarish sur’ati o’sishi va
rivojlanishi jarayonida qarorlar qabul qilish hamda boshqarish uchun zarur bo’lgan
axborot hajmi oshib bormoqda. Bu o’sish avvalo, iqtisodiy, texnik, ilmiy, texnologik
va ijtimoiy tizimlar va jarayonlarda namoyon bo’lmoqda.
10
Axborot hajmining ortishi va uni qayta
ishlash vositalarining
rivojlanmaganligi insonning u to’g’risida ta’savvurga ega bo’lishi va ulardan
foydalanishini qiyinlashtiradi. Ko’plab vaqt axborotni qidirishga, ajratishga va
foydalanishga ketadi. Axborot fondlari har bir insonga xizmat qilishi uchun yangi,
zamonaviy vositalar kerak bo’ladi. SHuning uchun XX asr o’rtalariga
kelib
axborotni ishlash sohasida ko’p odamlar shug’ullana boshladi. Axborot bilimlar
manbai sifatida jamiyat uchun strategik resursga aylandi. Bu resurslardan samarali
foydalanish esa jamiyatni axborotlashtirish jarayoni bilan bog’liq.
