ALT – unifikatsiyalashgan modullardan maksimal foydalaniladigan ixtisoslashtirilgan
tizimdir. Yuqori effektivlik va universallik talablari, odatda, bir-biriga qarama-
qarshidir. Loyihalash
vazifalarini yechishda kam vaqt va materiallar sarf bo„lishida ifodalanadigan ALTning yu
qori
samaradorligiga tizimlarning ixtisoslashtirilishi hisobiga erishiladi. Ixtisoslashtirilgan ALTni
ishlab
chiqishga ketadigan sarfni kamaytirish uchun ularni unifikatsiyalashgan tarkibiy qismlardan
maksimal foydalangan holda tuzish maqsadga muvofiqdir. Unifikatsiyalashning zaruriy sharti –
turli
texnikaviy ob‟yektlarni modellashda, tahlil va sintez qilishda umumiy holatlarni qidirishdadir.
1.2. ALT tarkibi va strukturasi
Nimtizimlar ALTning tarkibiy strukturaviy qismi bo„lib, loyihalovchi tashkilotning tashkili
y
strukturasi bilan chambarchas bog„lanadi; ularda ixtisoslashgan vositalar kompleksi yordam
ida
ALTning funktsional tugal masalalar ketma-ketligi yechiladi.
Vazifasi bo„yicha nimtizimlarni loyihalovchi va xizmat ko„rsatuvchilarga ajratishadi.
Loyihalovchi nimtizimlar. Ular ob‟yektga yo„nalgan bo„ladi va loyihalashning ma‟lum
bosqichini yoki o„zaro bevosita bog„langan loyihalash masalalarining bir
guruhini amalga oshiradi.
* Loyihalovchi nimtizimlarga misollar: buyumlarni eskiz loyihalash, korpus detallarini loyihal
ash, mexanik
ishlov berish texnologik jarayonlarini loyihalash.
Xizmat ko‘rsatuvchi nimtizimlar. Bunday nimtizimlar umumiy tizimga ishlatiladi va
loyihalovchi nimtizimlar o„z funktsiyalarini bajarishda ularni qo„llab-
quvvatlashni hamda ularda
olingan natijalarni shakllantirish, uzatish va chiqarishni ta‟minlaydi.
* Xizmat ko„rsatuvchi nimtizimlarga misollar: avtomatlashtirilgan ma‟lumotlar banki, hujja
tlashtirish
nimtizimlari, grafik kiritish-chiqarish nimtizimi.
ALTning tizimiy birligi bir-biri bilan o„zaro bog„langan modullarning mavjudligi hamda
o„zaro bog„lanishni amalga oshiruvchi interfeyslar tizimi kompleksi bilan ta‟minlanadi; m
odullar
loyihalanadigan ob‟yektni butunligicha belgilaydi. Loyihalovchi nimtizimlar ichidagi tizimi
y birlik
ushbu nimtizimda loyihaviy yechimi olinishi kerak bo„lgan ob‟yekt qismining yagona informatsi
on
modeli mavjudligi bilan ta‟minlanadi.
Amaliy masalalarda loyihalanadigan ob‟yekt modellarini shakllantirish va ulardan foydalanish
avtomatlashtirilgan loyihalash tizim (yoki nimtizim)lari vositalari kompleksi (ALTVK) bilan am
alga
oshiriladi.
ALTVK tizimining strukturaviy qismlari bo„lib turli vositalar komplekslari hamda tashkili
y
ta‟minlash komponentlari xizmat qiladi. Vositalar kompleksi – ALTning mos loyihalovchi va (y
oki)
xizmat ko„rsatuvchi nimtizimlaridan foydalaniladigan, tirajlash uchun
mo„ljallangan va ma‟lum klass
(tur, rukum) ob‟yektlarini loyihalashga yo„nalgan va (yoki) unifikatsiyalashgan protsedural
arni
bajarishga mo„ljallangan komponentlar va (yoki) vositalar kompleksi majmuidir.
Vositalar kompleksi tayyorlanadigan, tirajlanadigan va ALT tarkibida qo„llaniladigan sanoa
t
buyumlariga kiradi va spetsifikatsiyalanadigan buyumlar kabi hujjatlantiriladi.
ALT vositalari kompleksi va komponentlarining turlari (1.1-rasm). Vositalar kompleksini ikki
turga: bir turdagi ta‟minlash vositalari kompleksiga (texnikaviy, dasturaviy, informatsion)
va
kombinatsiyalashgan vositalar kompleksiga ajratishadi.
Bir turdagi ta‟minot vositalari komplekslari bir turdagi ta‟minlash komplekslaridan va (yoki)
komponentlaridan tarkib topadi; kombinatsiyalashgan vositalar komplekslari esa – har xil t
urdagi
ta‟minlash komplekslari va komponentlari majmuidan tashkil bo„ladi. Vazifasi ishlab-
chiqarish-
texnikaviy bo„lgan mahsulotlarga taalluqli kombinatsiyalashgan ALTVKlar
ikki turga bo„linadi:
− dasturaviy-metodik kompleks (DMK);
− dasturaviy-texnikaviy kompleks (DTK).
D a s t u r a v i y m e t o d i k k o m p l e k s loyihalash ob‟yekti (ob‟yektning bir yoki bir
necha qismi yoki bir butun ob‟yekt) bo„yicha tugal loyiha yechimini olish yoki unifikatsiyalashg
an
protseduralarni bajarish uchun zarur bo„lgan dasturaviy, informatsion va metodik ta‟minotl
ar
(matematik va lingvistik ta‟minotlar komponentlari bilan birga) komponentlarining o„zaro
bog„langan majmuidan iborat.
6
1.1-rasm. ALT vositalari kompleksi va komponentlarining turlari
Vazifasi bo„yicha DMKlar u m u m t i z i m i y DMKlarga va b a z a v i y DMKlarga
bo„linadi; bazaviy DMKlar o„z navbatida muammoga yo„nalgan va ob‟yektga yo„nalgan DMKl
arga
bo„linadi.
D a s t u r a v i y - t e x n i k a v i y k o m p l e k s DMKlarning texnikaviy ta‟minotning
komplekslari va (yoki) komponentlari bilan o„zaro bog„langan majmuidan iborat.
Vazifasi bo„yicha DTKlar a v t o m a t l a s h t i r i l g a n i s h j o y i (AIJ) va
m a r k a z i y h i s o b l a s h k o m p l e k s l a r i (MHK)ga bo„linadi.
Vositalar komplekslari o„zlarining hisoblash va informatsion resurslarini birlashtirib nimtizim
yoki butun tizimlarning lokal hisoblash tarmoqlarini tashkil qilishi mumkin.
Dasturaviy informatsion, metodik, matematik, lingvistik va texnikaviy ta‟minot turlarining
komponentlari vositalar komplekslarining tarkibiy qismi hisoblanadi.
ALTVK funktsiyalarini samarali bajarishi vositalar komplekslari tarkibiga kiruvchi
komponentlarni sotib olinadiganlari bilan o„zaro moslashuvini ta‟minlagan holda ishlab ch
iqish
hisobiga erishilishi kerak.
Umumtizimiy DMKlar dasturaviy, informatsion, metodik va boshqa turdagi ta‟minotlarni o„
z
ichiga oladi. Ular boshqaruv, nazorat, hisoblash jarayonini rejalashtirish, ALT resurslarini
taqsimlashni bajarish va nimtizim yoki butun ALT uchun umumiy bo„lgan boshqa funktsi
yalarni
amalga oshirish uchun mo„ljallangan.
Umumtizimiy DMKlarga misollar: monitor tizimlari, ma‟lumotlar bazalarini (MB) boshqarish
tizimlari, informatsion-
qidiruv tizimlari, mashina grafikasi vositalari, dialogli rejimni ta‟minlovchi
nimtizimlar va h.k.
| 