Dorivor moddani ( kimyoviy birikmalarni) turg‘unlashtirish

Kimyoviy turg‘unlikka ta’sir etuvchi omillar:

• 
  dorivor modda va yordamchi modda sifati;
  
• 
  pH muhiti;
  
• 
  harorat;
  
• 
  katalizatorlarning mavjudligi (og‘ir mettallar ionlari);
  
• 
  saqlash harorati;
  
• 
  jihoz turi (ayniqsa in’eksion dorilarga);
  
• 
  kislorod ta’siri (suvda kislorodning bo‘lishi).
  

1. Gidroliz. Ko‘p dori moddalar gidrolizga uchraganda faolligi kam, mutlaqo faol bo‘lmagan yoki zaharli moddalar hosil qiladi. Alkaloid tuzlari, glikozidlar, vitaminlar va efirlar gidrolizga uchrashi mumkin. Gidroliz reaksiyasining tezligi harorat, katalizator, rN ko‘rsatkichi, erituvchi tabiatiga bog‘liqdir. Gidrolizda eng muhim faktor bo‘lib muhitning rN ko‘rsatkichi hisoblanadi.Kuchli asos kuchsiz kislotadan tashkil topgan tuzlar, kuchsiz asos kuchli kislotadan tashkil topgan tuzlar tez gidrolizga uchraydi. Dikain, novokainamid, novokain, atropin sulfat, skopolamin gidrobromidlar gidrolizga uchraganda nofaol va hatto zaharli moddalar hosil bo‘ladi. Undan tashqari murakkab efirlari xam.

2. Moddalarning oksidlanishi aromatik amin xosilalari, fenotiazin xosilalari, aksariyat alkaloid tuzlari, azot asosi tuzlari, vitaminlarda sodir bo‘lishi mumkin. Oksidlanish natijasida farmakologik nofaol moddalar yoki zaharli maxsulotlar hosil bo‘ladi. Oksidlanish jarayonining tezligi quyidagi faktorlarga bog‘liq: kislorod miqdori, harorat, muhitning rN ko‘rsatkichi, katalizator va agregat xolat. Ko‘pincha eritmaning oksidlanishi uning rangini o‘zgarishidan bilinadi. Masalan, aminazin, diprazin oksidlanganda eritmaning rangi to‘q qizil rangga bo‘yaladi. Ishqoriy shisha idishga solib sterillangan glyukoza eritmasi oksidlanib, karamellanib rangi sarg‘ayadi, ba’zan qo‘ng‘ir ranggacha bo‘yaladi.

Opiy alkaloidlari: morfin, apomorfin, omnopon va boshqalar ishqori sharoitda oksidlanib nofaol yoki zaharli moddaga aylanadi, eritma rangi o‘zgaradi. Morfin oksidlanganda zaxarli modda – oksidimorfinga aylanadi, apomorfin esa yashil rangli zaharli modda hosil qiladi.

Askorbin kislotasi va uning tuzlari oksidlanganda nofaol birikma – 2,3 diketogulen kislotasiga aylanadi. Jarayon ishqoriy sharoitda va katalizator (metal ionlari) ishtirokida yanada jadallashadi. Bunda eritma sarg‘ayadi.

V1 vitamini eritmada havodagi kislorod, harorat, quyosh nuri va katalizator ishtirokida tez oksidlanib sarg‘ayadi.

Izomerlanish. Dori moddalarning ko‘pchiligi optik faol birikmalardir (atropin, adrenalin, shoxkuya alkaloidlari va boshqalar). Ko‘pincha DM ikki xil izomeri bo‘lib, chapga buruvchi shakli fiziologik faol, o‘nga buruvchi shakli aksincha – faolligi kamdir. Masalan, adrenalinning chapga buruvchi shakli 15-20 marta faolroq (o‘nga buruvchi shakliga ko‘ra). Izomerlanish moddalarning kimyoviy tabiatiga, asimmetrik uglerod atomiga yo‘nalgan funksional guruxga, moddalarning optik faolligiga, harorat, nur, metal ionlari, muhitning rN ko‘rsatkichi va hakozo omillarga bog‘liq.