To‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchashlar (masalan, darajalangan chizg‘ich bilan o‘lchash) hamda izlanayotgan noma’lum qiymat va bevosita o‘lchanayotgan kattaliklar orasidagi bog‘liqliklarga asoslanadigan bilvosita o‘lchashlarga ajratiladi.
Aniq o‘lchashlarni tavsiflari bo‘lib ularni xatoliklari sanaladi. Agar o‘lchashni bajarish imkoni bo‘lmasa (kattalik fizik sifatida ajratilmagan bo‘lsa va ushbu kattalikni o‘lchash birligi aniqlanmagan bo‘lsa) bunday kattaliklarni, masalan, zilzilalarning jadalliklarini Rixter shkalasi, minerallar qattiqligini Moos shkalasi kabi, shartli ravishdagi shkalalarda baholash amaliyotga kiritiladi. Asosiy o‘rganish predmeti o‘lchash jarayonlaridan iborat bo‘lgan fan metrologiya deb ataladi.
Metrologiya o‘zida, birinchidan umumiy qoidalarni, me’yor va talablarni, ikkinchidan, davlatni qat’iy belgilashiga va nazorat etishiga extiyoj bo‘lgan masalalarni mujassam etadi. Va bu erda gap quyidagilar to‘g‘risida boradi:
- fizik kattaliklar, ularni birliklari, shuningdek ularni o‘lchashlar haqida;
- o‘lchash prinsiplari va usullari hamda o‘lchashning texnika vositalari haqida;
- xatoliklarni istis’no etish maqsadidagi o‘lchash vositalari, usullari va o‘chash natijalariga ishlov berishdagi xatoliklar haqida;
-etalonlarda, namunalarda o‘lchashlarning bir xildaligini ta’minlash;
- davlat metrologik xizmatlari;
- tekshiruv sxemalarini uslubiyati;
- o‘lchashni ishchi vositalari borasida.
Bu bilan bog‘liq xolda metrologiyaning vazifasi bo‘lib: etalonlarni mukammallashtirish, aniq o‘lchashlarning yangi usullarini ishlab chiqish, o‘lchashlarda bir xillik va lozim bo‘lgan aniqlikni ta’minlash ishlari xizmat qiladi.
Zamonaviy metrologiya quyidagi yo‘nalishlarga bo‘linadi:
| 