Toshkent moliya instituti huzuridagi moliya-bank xodimlarining malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash

kompaniyalaming ichki tuzilmasi da hamda xo'jalikni tartibga soluvchi 
qonunchilikda mustahkamlangan.
Nemis modelida aksiyadorlar manfaatdorlardan biri boMib, bu 
uning amerika modelidan ajratib tunivchi asosiy xususiyatlaridan biridir. 
Kompaniyaga qo‘shimcha, asosan qarz mablag'lari ajratuvchi banklar 
ham kompaniyani strategik boshqaruvda ishtirok etishi mumkin.
Ushbu modelning yana bir farqli tomoni kompaniyalar tarkibiga 
ishchilaming ham kiritilganligidir. 1976-yilda Germaniyada qabul 
qilingan qonun ishchilaming koiporativ siyosat tizimida ishtirokini 
belgilab bergan. Ushbu qonun 2000 kishidan ortiq ishlovchilari mavjud 
boMgan kompaniyalar «kuzatuv kengashi»ga ega boMishi, kengashning 
50 foiz a ’zosi aksiyadorlardan, 50 foizi ishchilar vakillaridan iborat 
boMishini talab qiladi. Bunda kompaniya xodimlari boshqaruvchisi 
lavozimi bo'yicha kengash a’zosi boMishi darkor. Kuzatuv kengashi 
a ’zolari aksiyadorlar va mehnat jamoasining yigMlishlarida saylanadilar. 
500 
kishidan 
2000 
kishigacha 
ishchisi 
boMgan 
tashkilotlarda 
ishchilaming vakillari kuzatuv kengashining chorak qismini tashkil 
etishi mumkin. Ushbu kengashlar asosan kompaniyaning bandlik 
siyosati va mehnat sharoitlari bo'yicha faoliyatini nazorat qiladilar.
Shuningdek, 
ular kompaniya siyosatiga kompaniya aksiya 
kapitalida ishtirok etishi mumkin boMgan kasaba uyushmalari orqali 
ta’sir o'tkazishi mumkin. Urushdan keyingi yillarda, «Marshall rejasi» 
amalga 
oshirilishi 
chog'ida 
amerikalik 
boshqaruv 
bo'yicha 
mutaxassislar Germaniyada ham jamoat shartnomalari tizimini tatbiq 
etishga zo 'r berishdi. Biroq ushbu mamlakatda barqaror ijtimoiy- 
demokratik an’analarga asoslangan 
kompaniya 
m a’muriyati 
va 
ishchilarining o'zaro munosabatlari tajribasining mavjudligi ulami lol 
qoldirdi. Uning negizida korxona ma’muriyati va ishchilari o'rtasidagi 
ajraluv emas, balki konsessus, ya’ni «til topishish» zaruratidan kelib 
chiqadigan g'oya yotadi. Bu yerda m a’muriyat va ishchilaming 
tashkiloti milliy maqsadlarga erishish yoMida ijtimoiy birdamlikka 
yo'naltirilgan bir komandaga birlashadi.
Konsessusning o'm atilish jarayoni milliy miqyosda boshlanadi, 
ya’ni Germaniya sanoatchilari uyushmasi kasaba uyushmalari bilan 
munosabat standartlari va umumiy siyosatini aniqlab oladilar. Bu 
faoliyat tarmoq uyushmalari tomonidan davom ettiriladi. Kompaniyalar 
ushbu ko'rsatmalarga amal qilish yoki qilmaslikni ixtiyoriy qabul qiladi. 
Biroq qabul qilingan standartlardan og'ishgan firmaiarga ijtimoiy 
choralar qo'llanilishi mumkin. o 'z navbatida kasaba uyushmalari ham
57

ish beruvchilar bilan munosabatlar bo‘yicha yagona siyosat ishlab 
chiqish m exanizm iga ega. Bunda mamlakatdagi «ko‘k yoqalilar»ning 
chorak qism ini o'zida birlashtirgan metalchilar kasaba uyushmasi asosiy 
rol o‘ynaydi. Shunday qilib, Germaniyada mehnat vakillarini korporativ 
siyosatda ishtirokini ta ’minlovchi institutsional mexanizm shakllangan.
N em is m odelida kompaniya institut sifatida davlatdan ajralmasdir. 
U bilan davlat o ‘rtasida hamkorlik munosabatlar mavjud. Aksariyat 
hollarda davlat yirik kompaniyalar aksiyalar paketining sezilarli qismiga 
egalik qiladi va boshqaruvda o‘z vakillariga ega.
0 ‘z navbatida davlat kompaniyalararo munosabatlami tarm oqlar 
ichida qo‘llab-quw atlaydi. Har bir tarmoqda rivojlanish strategiyasini 
ishlab chiquvchi uyushmalar mavjud. Ushbu uyushmalaming qarori 
tavsiyaviy xarakterga ega. Biroq uyushma ko'rsatm alariga amal 
qilmagan kom paniyalar jarim aga tortilishi mumkin. Moliya va kasaba 
uyushmalari ham tarmoq tuzilmasi bilan uzviy aloqadorlikda. Bulam ing 
barchasi birgalikda harakatlami muvofiqlashtirishga kuchli omil bo'ladi. 
AQShda bunday mexanizm yaratilmagan va bo'lishi ham mumkin emas, 
bu yerda u trestga qarshi qonunchilik ta’sir doirasiga tushadi.
G erm aniyada 
fond 
bozori 
amerika 
modelini 
qo‘llayotgan 
mamlakatlarga nisbatan kamroq rol o'ynaydi. U miqyosi jihatidan kichik 
va past iikvidlidir. Germ aniyada aksiyalar bilan muomala qilish katta 
operatsion xarajatlar talab qiladi. Bu yerda chorakli hisobotlar yo‘q. 
kompaniya to ‘g ‘risidagi m a’lumotlar bozorga yilda bir marta chiqariladi. 
Bu esa yil m obaynida aksiyalami sotib olish qarorlarini qabul qilishga 
yetarli emas. Shu bois Germaniyada AQShdagiga nisbatan yashirish 
axborotlar olish, y a’ni sanoat josusligi biznesga aylangan. Bunday 
sharoitlarda fond bozori hammabop tartibga soluvchi vazifasini bajara 
olmaydi. Biroq Germaniyada fond bozoridan buni hech kirn kutayotgani 
ham yo ‘q. G ap shundaki, bu yerda kompaniyalami nazoratini qo'lga 
olgan yirik investorlar ustunlikka ega. Aksiyalaming bunday yirik 
paketlari egalari bo‘lib, individual mulkdorlar, moliya kompaniyalari, 
banklar, kasaba uyushmalari, yerlaming hokimliklari, munisipal idoralar 
va shu kabilar chiqishi mumkin. Ko‘p hollarda bu yirik investorlar 
kompaniyaning samarali faoliyatidan qo'shimcha manfaatdorlikka ega. 
Shu bois, ular kompaniya aksiyalaridan voz kechishi qiyin va ayrim 
muamm olar paydo bo‘lganda kompaniya ishlariga faol aralashadilar.
N em is m odelida bank kapitali alohida o‘rin tutadi. Uch yetakchi 
bank - «Doychabank», «Drezdnerbank» va «Kommersbank» kichik 
aksiyadorlar ishonch tizimi orqali deyarli butun germaniya iqtisodiyotini
58

nazorat doirasiga kiritishga muvaffaq boMgan. Ular amalda yirik 
kompaniyalar qarorlarini to‘sib qo'yish imkoniga ega. Ayrim hisoblarga 
ko'ra, ovoz berishda banklaming to‘plangan kuchi (o ‘z aksiyalar paketi, 
mayda aksiyadorlar ishonchnomalari, banklar bilan affilirlangan boshqa 
investitsiya va moliya institutlari aksiyalar paketi bilan birga) 199-yiIda 
Germaniyaning 100 ta yirik kompaniyalarining 24 tasida umumiy 
yigMlish ovozining 82 foizni tashkil etgan.
Germaniya kompaniyalarining joriy faoliyati nazoratini kuzatuv 
kengashlari 
olib 
boradi. 
Ayni 
paytda 
ular 
aksiyador 
va 
boshqaruvchilaming manfaatiari mutanosibligini ta’minlashi zarur. 
Moliyaviy tuzilmaiar, banklar kuzatuv kengashida kamsonli boMgani 
bilan ta’sir doirasi kuchliroqdir. Bunda ular kengash tarkibida nafaqat 
aksiyador, balki kreditor sifatida ham ishtirok etishi mumkin.
Banklaming kompaniyalar boshqaruvidagi ishtiroki Germaniya 
iqtisodiyotini boshqarish tarkibida ham o ‘z ahamiyatini ko'rsatadi. Bir- 
biriga bogMiq kompaniyalar o'rtasidagi qo'shim cha aloqalar banklar 
orqali ro'y beradi. Natijada sanoatlari tarkib topadi. Nemis modeli 
tarafdorlari banklaming bunday rolini ijobiy baholaydilar. Huquqiy 
jihatdan bu banklaming nomoliyaviy kompaniyalaming aksiyaiarini 
cheklanmagan miqdorda egalik qilishi orqali mustahkamlangan. 
Germaniyada banklaming investitsiya va tijorat turlariga boMinishi 
hollari uchramaydi, bu bir kompaniya tomonidan moliyaviy xizmatning 
barcha turlarini ko‘rsatish imkonini beradi. Bu banklarga oddiy 
aksiyadorlarga nisbatan o ‘z mijozlari to 'g 'risid a yetarlicha m a’Iumotga 
ega boMish imkonini beradi. Shunday qilib, banklar aksiyalar bilan 
muamala qilish va ulardan foydalanish bo'yicha bir qator ustunliklarga 
ega bo'ladi. Lekin an’analarga muvofiq banklar jam iyat oldida 
kompaniya samarali faoliyati uchun nafaqat moliyaviy, balki m a’naviy 
javobgarlikni ham zimmasiga oladi. Shunday qilib, muammoli 
kompaniyalar bilan ishlash ular faoliyatining asosiy ajralmas qismidir. 
Banklar maxsus jam g'arm alar tashkil qiladi, qayta tarkiblashda ishtirok 
etadi va moliyaviy xizmatlar ko'rsatadi va sh.k.
Bankrotlik manfaatlaming mutanosibligini ta’minlash bilan mos 
kelmaydi va yirik aksiyador, ya’ni bank nemis jamiyatining k o 'z o'ngida 
kompaniyani qiyin vaziyatdan olib chiqish uchun z o 'r berishi lozim 
bo'ladi. Shuni aytish lozimki, likvidlikning pastligi banklar aksiyalardan 
tez voz kechishini qiyinlashtiradi. Demak, yagona y o 'l qayta 
tarkiblashni amalga oshirishdir.

Download 6,87 Mb.