Savollar
1. 0 ‘zbekistonda aksiyadorlik jamiyatlari korporativ boshqaruv
siyosati mexanizmi qanday jihatlardan iborat?
2. Aksiyadorlik jam iyati korporativ siyosati mexanizmining
iqtisodiy-huquqiy asoslarini qanday qonunlar tashkil etadi?
3. O ‘zbekiston sharoitida korporativ siyosatning qanday modeli va
mexanizmi maqsadga muvofiq boMishi mumkin?
Topsbiriqlar
1.
O ‘zbekiston aksiyadorlik jamiyatlarida qabul qilingan korporativ
siyosat yuritish mexanizmini yoritib bering.
94
2. 0 ‘zbekistonda aksiyadorlik jamiyatlari korporativ boshqaruvi
siyosatidagi muammolami keltiring va ulami bartaraf etish bo'yicha
fikrlar bildiring.
3. Terminlar lug'atini tuzing.
5.3. Aksiyadorlik jamiyatlarining korporativ siyosati transparentligi
Industrial va rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotlari va moliya
bozorlarining rivojlanishi bosqichlarida kompaniyalar faoliyati transpa
rentliligi muammosi muhim ahamiyatga egaligiligini kuzatish mumkin.
Bunda kompaniyalar faoliyati bilan bogMiq korporativ siyosat alohida
o'ringa ega boMib, uning asosiy vazifalari qatoriga investitsion va
operatsion risklami minimal aarajagacha pasaytirilishiga qaratilgan
informatsion shaffoflilikni (transparentlilikni) ta’minlash kiradi.
Кофогайу siyosat transparentliligi deganda kompaniyani ichki va
moliya bozoridagi faoliyati to‘g‘risidagi informatsiyalami (m a’lumot va
hisobotlami) barcha manfaatdor shaxslar (aksiyadorlar, tegishli davlat
organlari, kreditorlar va sheriklar) uchun ochiqiigi, oshkoraligi, aniqligi,
toMiqligi, o‘z vaqtida (belgilangan muddatlarda) berilishi va to‘g‘riligi,
umuman olganda informatsion shaffofliligi tushuniladi. M a’lumot va
hisobotlarlami ixtiyoriy (zarurat asosida) va majburiy ravishda
transparentlilikning belgilangan sifat darajasida berilishi mumkin
boMganlari mavjud.
Кофогайу siyosat transparentliligining bosh maqsadi investorlar-
ning huquqlarini himoyalash va qonuniy manfaatlarini hamda risklarini
pasaytirilishini ta’minlashga qaratilgan boMib, o‘z ichiga sifatli ochib
berilishi majburiy va ixtiyoriy boMgan informatsiyalar hamda ularga
qo‘yilgan qonuniy sifat talablari tizimini oladi.
Transparentlilikning bosh vazifasi kompaniyaning ichki va moliya
bozoridagi faoliyati shaffofliligini hamda bunda sodir boMishi mumkin
boMgan har turdagi risklar, tovlamachiliklar va qonunbuzarliklami
zaruriy va yetarli informatsiyalar tizimini shakllantirish, nazorat qilib
tartiblashtirish va rivojlantirish orqali oldini olish va pasaytirilishini
ta’minlashdan iborat.
Transparentlik turli usullar va shakllarda amalga oshirilib, ular
kompaniyalaming moliya bozoridagi faoliyatini tartiblashtirish konsep-
siyalari va modellaridan kelib chiqqan mexanizm tarkibiga kiruvchi
ma’lum qonuniv-me’yoriy hujjatlar bilan belgilanadi.
95
Informatsiyani ochib berish shakllari turlicha bo‘lishi mumkin,
masalan,
m oliya
bozori
qatnashchilari
bo'lm ish
kompaniyalar
to'g'risidagi hisobotlar va informatsiyalaming standart shakllari.
Bunday standart shakllarda tuzilgan va to'ldirilgan hisobot va
inform atsiyalar qonunchilik hujjatlariga muvofiq belgilangan sifat
darajasida, muddatlarda, hajmlarda va tartibda ochib berilishi va taqdim
etilishi talab qilinadi.
Transparentlilikni ta ’minlash borasida administrativ va jam oat-
chilik chora-tadbirlariga asoslangan usullar qo'llaniladi, ya’ni informat-
siyani ochib berishlik mos ravishda davlatning qonun hujjatlari,
jam oatchilik
(o‘zini-o‘zi
tartiblashtiruvchi
tashkilotlar)
va
kom paniyaning maxsus ichki me’yorlari asosida amalga oshiriladi.
Ammo, bu usullarning ichida eng ustuvori va zaruri administrativ usul
hisoblanadi, chunki jam oatchilik va kompaniyalaming ichki m e’yoriy
hujjatlari davlat qonunlariga to 'liq asoslanadi.
Aytish joizki, dunyoning barcha mamlakatlarida mavjud bo'lgan
moliya (qim m atli qog'ozlar) bozori to'g'risidagi qonunlari ikki asosiy
komponentani o 'z ichiga oladi: tovlamachiliklami oldini olish;
informatsiyani ochib berishlikka qo'yilgan talablar. H ar ikkala
kom ponenta ham investorlam ing haq-huquqlarini himoyalanishiga
qaratilgan bo'lib, moliya bozori va unda kompaniyalami tartiblashtirish
tizim ining eng muhim, birlamchi, ustuvor vazifasi hisoblanadi. Buning
uchun m oliya bozorida investorlaming investitsion faoliyati jarayonidagi
haq-huquqlari davlat tomonidan har tomonlama qonuniy kafolatlanadi
va ulam i bu jarayonga jalb qilinishi qo'llab-quw atlanib rag'batlantiri-
ladi, ulam ing investitsion mavqei boshqa qatnashchilamikiga qaraganda
salmoqli va barcha qatnashchilarga nisbatan talablari ustuvor bo‘lishi
ta’minlanadi. Umuman olganda, transparentlilik sifati investorda to‘liq
him oyalanganlik hisini va faollikka zamriy shart-sharoitlar yaratilishiga
ko‘maklashadi. Bunda tovlamachiliklar va adolatsizliklar bilan bog'liq
risklardan saqlanishini ta ’minlash borasida vakolatli davlat tartiblash
tirish organlari tomonidan maxsus qonuniy m e’yorlar o'm a-tilgan,
masalan, qimmatli qog'ozlam i muomalaga chiqarilishini «mavjud
faktlar b o'yicha tekshirish», «moviy osmon qonuni», «asosiy standartlar
to'plam i»,
«diskresion
vakolatlar»,
«emissiyalanuvchi
qimmatli
qog'ozlar sifatini regulativ standartlarga mos kelishi» va h.k.
Inform atsion shaffoflikni ta’minlashga asoslangan tartiblashtirish
konsepsiyasiga binoan m oliya bozorining qatnashchilari bo'lm ish
96
kompaniyalami har qanday faoliyati va natijalari sifat va miqdor
talablari daraiasida oshkora qilinishi zarur.
Shu munosabat bilan transparentlilikning sifat mezonini moliya
bozorining barcha qatnashchiiariga, ayniqsa, kompaniyalarga, nisbatan
quyidagicha ifodalash mumkin, ya’ni kompaniya korporativ siyosatining
transparentlilik darajasi (ya’ni adekvat informatsion transparentililik)
A(T) uning barcha operatsiyalari va ularga oid informatsiyalaming o‘zaro
adekvatliligi (to‘g‘ri!igi, aniqligi, o‘z vaqtidaliligi, ishonchliligi) bilan
belgilanadi. Mos ravishda bu kriteriy (mezon) quyidagicha ifodalanadi:
|
