sifatidagi  shaxsning g‘ayriqonuniy xatti-harakatiari tufayli vujudga  keltirilgan

uchun boshqacha tarzda taklif etishga haqli emas. Yopiq aksiyadorlik 
jam iyati aksiyadorlarining soni ellik nafardan ziyod bo‘lishi mumkin 
emas. 
Belgilangan chegaradan ortib ketgan taqdirda u yopiq 
aksiyadorlik jamiyatlari uchun miqdori aksiyadorlaming chegaralangan 
limitidan ortib ketgan shaxslar aksiyadorlar reestrida ro'yxatga olingan 
kundan e ’tiboran olti oy ichida ochiq aksiyadorlik jamiyatiga 
aylantirilishi, ushbu muddat tugagach, sud tartibida tugatilishi lozim.
Yopiq aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlari ushbu jamiyatning 
boshqa aksiyadorlari sotayotgan aksiyalami o'zga shaxsga taklif 
etilayotgan narxda sotib olishda imtiyozli huquqqa ega boiadilar. Agar 
aksiyadorlar aksiyalami sotib olishda o‘z imtiyozli huquqlaridan 
foydalanmasalar, jam iyat aksiyadorlar tomonidan sotiladigan aksiyalami 
sotib olish uchun imtiyozli huquqqa ega bo‘lishi uning ustavida ko‘zda 
tutilishi mumkin.
Aksiyadorlar sotayotgan aksiyalami sotib olishda imtiyozli 
huquqdan foydalanish tartibi, muddati jamiyat ustavida belgilab 
qo‘yiladi. Imtiyozli huquqdan foydalanish muddati aksiyalar savdoga 
qo‘yilgan paytdan boshlab 30 kundan kam va 60 kundan ko 'p boMishi 
mumkin emas.
0 ‘zbekistonda joriy qilingan korporativ siyosat modelining hola- 
tini hamda uni jahon tajribasida mavjud boMgan inodellar bilan ba’zi 
o ‘xshashlik jihatlarir.i (va farqlami) solishtirma tahlili (3.5 paragrafga 
qaralsin) shuni ko‘rsatadiki, unda investorlar uchun raqobatli kurash va 
ulaming risklarini pasaytirish, huquqlarini himoyalash va qonuniy 
manfaatlarini ta’minlanishini masalalari ko‘pgina oMish iqtisodiyotini 
boshidan kechirayotgan davlatlardagi singari o‘z yechimini toMiqligicha 
topmay kelmoqda. Bunda korporativ siyosatni bosh maqsadiga erishish, 
vazifa va funksiyalarini bajarish bilan bogMiq masalalar o‘z yechimini 
topishi murakkab boMib, birmuncha to'siqlarga duch kelmoqda. 
Natijada, investorlar uchun o‘z huquqlarini himoyalash va manfaatlarini 
ta’minlash muammolarini hal qilish ko'pincha qimmatga tushmoqda. Bu 
esa mamlakatdagi investitsion muhit rivojiga salbiy ta’sir ko‘rsatmay 
qolmayapti.
Umuman olganda, 0 ‘zbekistonda barcha o ‘tish iqtisodiyotiga 
mansub mamlakatlardagi singari korporativ siyosat rivoji quyidagi 
muammoli xususiyatlar bilan belgilanadi:
1. 
Minoritar aksiyadorlar ulushlari kamayishi hisobiga yirik 
aksiyadorlar paydo boMishi, natijada investitsiyalar sifatidagi moliyaviy 
resurslar jalb qilinishi susayishi kuzatilmoqda. Chunki yirik investorlar
8i

korporativ manfaatiari ila kompaniyalarda ustuvor mavqeni egallab, 
tashqi portfel investitsiyalar oqim iga to'sqinlik qiladilar, bu esa yangi 
emissiyalarga (ayniqsa IPO mexanizmini joriy qilinishiga) y0‘l 
bermaydi, listing darajasidan uzoqlashtiradi. qimmatli qog'ozlaming 
ochiq birlamchi va davomiy uzluksiz ikkilamchi bozori rivojiga salbiy 
ta ’sir ko‘rsatadi. Bunda aytish joizki, ko'pchilik ichki strategik 
investorlar aksiyaiarini yirik paketlari doirasida kompaniyalariga uzoq 
muddatli 
qo‘shimcha 
investitsiyalami 
y o ‘naltirishni 
ko'pdan 
hohlamaydilar, balki iloji boricha kompaniyaning ichki rezervlari 
hisobiga o‘zlarining sarflagan kapitallari qaytimiga qiziqadilar, bu esa 
kompaniyaning 
kapitalizatsiya 
darajasini 
keskin 
pasaytirib, 
modemizatsiyalashtirish 
va 
investitsiyalarga 
muhtojligini 
keskin 
oshiradi. Tashqi yirik strategik investorlar esa o'zlariga tobe bo'lgan 
kompaniyani uzoq muddatli strategik reja va manfaatiari ila ikkilamchi 
bozorga chiqarishga moyil bo‘lmaydilar.
2. Bank tizimi modeli anglo-sakson modelidan farqli ko‘proq 
Germaniyadagiga o'xshash m odelga asoslanganligi banklami moliya 
bozorlarida 
to'laqonli 
investitsion 
va 
kredit 
operatsiyalaming 
tashabbuskori va katalizatori sifatida faollik qilishiga to‘sqinlik 
qilmoqda. Banklar uchun aksiyalar bozori yuqori riskli bo'lgani va 
kompaniyalam ing кофогайу boshqaruvida ishtirok etishga moyil 
bo‘lmaganliklari (nazorat paketi boMmaganligi va ulaming asosiy 
faoliyatlari 
doirasidan 
tashqari 
bo‘lganligi) 
uchun 
portfel 
investitsiyalarga kam moyil bo'ladilar. Bundan tashqari, banklaming 
resurslari, kapitalizatsiya darajasi va maijasi nisbatan kamligi 
sezilmoqda.
3. Sug‘urta tizimi hali yaxshi rivojlanmaganligi va investitsion 
resurslari kamligi hamda fond bozorida to ‘g‘ridan-to‘g‘ri portfel 
investitsiyalar bilan shug‘ullanmaganligi sababli, ular na korporativ 
boshqaruv tizimida, na birlamchi va ikkilamchi bozorlarda faolligi 
sezilmayapti.
4. Budjetdan tashqari fondlar faqat davlat qimmatli qog‘ozlariga 
investitsiyalar qilish bilan cheklanganlar, aksiyalar bozori ular uchun 
ju d a riskli.
5. Investitsiya institutlari, ayniqsa, investitsiya fondlari va kompa­
niyalam ing investitsion resurslari hajmi va menejmenti sifati juda past, 
ular asosan xususiylashtirish m exanizmi omili ta ’siri ostida qolganlar.
6. Nisbatan ko‘p vaqt davomida xususiylashtirilgan kompaniyalarda 
davlatning ixtiyorida aksiyalaming yirik paketlari turib qolganligi va
82

ularda korporativ boshqaruv va menejment (moliyaviy, adm inistrate va 
strategik) tizimi samarasiz qolganligi (unda asosan davlatning ishonchli 
vakillari sifatida davlat organlari xizmatchilari va ishonchli boshqaruvchi 
kompaniyalar davlat nomidan qatnashganlari samarasiz bo'lganligi), 
natijada restrukturizatsiya samarasiz amalga oshirilib, modemizatsiya 
qilinmay moliyaviy ahvoli borgan sari yomonlashib borganligi sababli, 
davlat resurslarining ko‘p qismi strategik va spekulyativ portfel 
investorlarga sotilishi qiyin bo'lib kelmoqda, sotilsa ham yirik 
investorlarga ketmoqda, natijada salbiy holatlar yuzaga kelmoqda. Bunda 
banklar va boshqa moliya institutlarining investitsion faolligi sezilmay 
kelmoqda, xususiylashtirish organi esa hozirda ko‘p mamlakatlarda 
samara berayotgan IPO mexanizmini qo‘llash asosida davlat resurslarini 
samarali joylashtirishni joriy qilmayaptilar.
7. Xususiy muikchilik tizimi va unga tayangan biznes yaxshi 
rivojlanmay sustligicha qolmoqda. Bunda Emando de Soto xulosa va 
ta’kidlari o ‘z tasdig‘ini topmoqda7.
8. Kompaniyalaming bazaviy qimmatli qog‘ozlari jalbdor va tovar 
bozorida raqobatbardosh boMmaganligi, davomiy uzluksiz barqaror 
ikkilamchi (spekulyativ) bozor yo'qligi sababli, bazisli qimmatli 
qog‘ozlar (derivativlar) bozori shakllanishiga yo‘l bermayapti.

Download 6,87 Mb.