37 Raqamlar: World Factbook// Markaziy razvedka boshqarmasi//
www.cia.gov/library/
3. Ijtimoiy-iqtisodiy omil. Markaziy Osiyo mamlakatlariga mehnatga layoqatli aholining katta
qismini tark etishini rag'batlantiradigan shart-sharoitlar tipik "surish" omillari hisoblanadi:
- mehnatga layoqatli va mehnatga yaroqsiz aholi nisbatidagi nomuvofiqlik (Qozog'istonda
mehnatga layoqatli aholi ulushi 49,85%, Qirg'izistonda - 42,64%, Tojikistonda - 27,03%,
Turkmanistonda - 55,39%, O'zbekistonda - 55,08% ni tashkil etadi.37
2. Siyosiy-huquqiy omil. Markaziy Osiyo davlatlarining Qozog‘iston bilan nisbatan barqaror
siyosiy munosabatlarining mavjudligi, shuningdek, ko‘chirishning vizasiz rejimi
(Turkmanistondan tashqari) migratsiya oqimining muhim ko‘lamini belgilaydi.
- Qozog‘istonning rasmiy statistikasiga ko‘ra, alohida guruhlar mavjud
- mehnat resurslarini taqsimlashda nomutanosiblik: mintaqada
mehnat resurslari ortiqcha
bo'lgan mamlakatlar (Qirg'iziston, Tojikiston, O'zbekiston) yaqqol ko'zga tashlanadi;
tuzilmalar ham muhim rol o'ynaydi.
1. Madaniy-tarixiy omil. Sovet Ittifoqining butun davrida shakllangan odamlar va mamlakatlar
o'rtasida barqaror ijtimoiy-iqtisodiy aloqalarning mavjudligi; rusiyzabon makonni va rus tilini
sobiq SSSRda asosiy aloqa vositasi sifatida saqlash. Markaziy Osiyo davlatlari aholisi chet
davlatga migratsiya yo‘nalishini tanlashda rus tilini bilish, umumiy turkiy ildizga ega bo‘lish
va xalq mentalitetini tushunish ularning Qozog‘istonda ish topish
imkoniyatlarini sezilarli
darajada oshirishini hisobga oladi. nafaqat geografik, balki madaniy jihatdan ham yaqin.
Bunday tanlovlarga tarmoq migratsiyasi xosdir
- umumiy tendentsiyalar;
migratsiya oqimlarining minimal hajmi.
Shuni ta'kidlash kerakki, Qozog'istonda qabul qilingan migratsiya nazorati tizimi, agar ular
Qozog'istondan doimiy yashash joyiga chiqib ketishlarini rasmiylashtirmasa, odamlarning
emigratsiyasini ro'yxatdan o'tkazishga amalda ruxsat bermaydi. Agar biron bir qozog‘istonlik,
masalan, Rossiya Federatsiyasiga o‘qishga borib,
keyin shu davlatda qolsa, uning ahvoli
Qozog‘iston Respublikasi Milliy iqtisodiyot vazirligi Statistika qo‘mitasi taqdim etgan statistik
ma’lumotlarda o‘z aksini topmagan. Buni, masalan, Statistika qoÿmitasi maÿlumotlariga koÿra,
2019-yilda 3,5 mingdan ortiq kishi mehnat, 250 kishi esa taÿlim tufayli chetga chiqib ketgani
ham tasdiqlaydi38 , bu haqiqat emas. Misol uchun, Rossiya Federatsiyasi Davlat statistikasi
Federal xizmati ma'lumotlariga ko'ra, 2018-2019 o'quv yilida faqat Rossiya Federatsiyasida
52,9 mingdan ortiq qozog'istonliklar oliy ta'limning ta'lim dasturlari bo'yicha tahsil olgan.
Shunday qilib, yuqoridagi statistik ma'lumotlar Qozog'istondan emigratsiyaning aniq ko'lami
haqida gapirishga imkon bermaydi. Biroq, ular ikkita shubhasiz daqiqani ta'kidlaydilar:
4. Demografik omil. Yevroosiyo migratsiya tizimi doirasida demografik
nomutanosiblik saqlanib
qolmoqda va kuchaymoqda — Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlarida an’anaviy qishloq
aholisining ulushi yuqori va shunga mos ravishda uning o‘sish sur’ati ham yuqori.
Markaziy Osiyo migratsiya quyi tizimi uchun quyidagilar muhim:
Qozog‘istonda mezbon davlat sifatida “qiziqarli” iqtisodiy omillar amal qiladi: ko‘p tarmoqli
mehnat bozorlari iqtisodiyotning turli tarmoqlari va mintaqalarida bandlikni ta’minlash hamda
ish haqini oshirish imkonini beradi.
- ish haqining nisbatan past darajasi, keng tarqalgan qashshoqlik.
yuqori ta'lim darajasi;
Qozog'istonda tashqi migratsiyaning eng muhim tarkibiy qismlaridan biri bu Evrosiyo migratsiya
tizimidagi mehnat migratsiyasi bo'lib, u to'rtta asosiy omil bilan belgilanadi:
- ishlab chiqarishning turg'unligi, ish o'rinlarining etishmasligi va ishsizlik
nashrlar/the-world-factbook/index.html.
MIGRATSIYA TARTIBI VA XUSUSIYATLARI 17
38 Qozog‘iston Respublikasi aholisining migratsiyasi: 2019 yil yanvar-dekabr.
- Nur-Sulton, 2020 yil
16 | QOZOQISTON ÿ MIGRATION PROFÿLI KENGAYDI
Machine Translated by Google
1.1.4 HOZIRGI DAVRANDA ICHKI MIGRATION
Qozog'istonda ichki migratsiya jarayonlarining hozirgi bosqichining asosiy
xususiyati - qabul qiluvchi hududlar nuqtai nazaridan ichki migratsiyani tartibga
solishni iqtisodiy asoslash kontseptsiyasining joriy etilishi. Agar “Aholining
migratsiyasi to‘g‘risida”gi Qonunning 2011-yildagi tahririda uyushtirilgan ichki
migratsiya kelib chiqish hududlarining noqulay ekologik sharoiti va ularning
rivojlanish salohiyatining
pastligi bilan belgilansa, joriy tahrirda qabul
qiluvchining ehtiyojlariga garov tikilgan. Qozog'iston Respublikasi Hukumati
tomonidan belgilanadigan hududlar (52-modda) va ish bilan ta'minlash
masalalariga asoslanmagan atrof-muhit sharoitlari (53-modda).
Qozog‘istonda 2014-yildan boshlab aholi migratsiyasi sezilarli darajada oshib
bormoqda va ichki migratsiyaning mutlaq va nisbiy ko‘rsatkichlarining
(mintaqaviy va mintaqalararo) barqaror o‘sish tendentsiyasi diqqatni tortmoqda.
Rasmiy maÿlumotlarga koÿra, 2019 yilda 1115,7 ming nafardan ortiq kishi
yoki mamlakat aholisining 6,07 foizi ichki migratsiya jarayonlariga jalb qilingan
(1.1.7-chizma).
Respublika miqyosida ichki migratsiyani rag'batlantiradigan ma'lum universal
omillarni ajratib ko'rsatish qiyin: mintaqalararo va mintaqalararo migratsiya
shakllari Qozog'istonning har bir ma'muriy birligi uchun o'ziga
xosdir va u erda
mavjud bo'lgan sharoitlar bilan belgilanadi.
Ko'rib chiqilayotgan davrda mintaqalararo ichki migratsiyaning asosiy oqimlari
Nur-Sulton, Olmaota, Chimkent40 shaharlariga, shuningdek, Mang'i stau
viloyatiga yo'naltirildi. Qozog‘istonning qolgan barcha hududlarida mintaqalararo
migratsiyaning salbiy saldosi e’tiborni tortadi. Eng koÿp aholi migratsiyasi
Janubiy Qozogÿiston va Jambil viloyatlarida, kamroq darajada Sharqiy
Qozogÿiston, Turkiston va Olmaota viloyatlarida qayd etilgan (1.1.8-rasm).
Biroq Qozog‘iston hududlari ichki migratsiya bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan bir
qator omillar (uy xo‘jaliklarining
pul xarajatlari dinamikasi, nominal pul
daromadlarining o‘zgarishi, ishsizlik darajasi) bo‘yicha sezilarli darajada farq
qilsa-da, o‘zaro muayyan bog‘liqliklarni aniqlash mumkin.
40 Chimkent, Janubiy Qozogÿiston va Turkiston viloyatlari aholisining dinamikasini tahlil qilganda shuni
hisobga olish kerakki, 2018 yil 19 iyundan boshlab Chimkent shahri Janubiy Qozogÿiston viloyatining
maÿmuriy markazi boÿlishdan toÿxtab, respublika shahar maqomiga ega boÿldi. ahamiyati. Shu bilan
birga Janubiy Qozogÿiston viloyati (Qozogÿiston Respublikasi Prezidenti)
negizida Turkiston viloyati
tashkil etildi. 2018 yil 9 iyundagi 702-sonli “Qozog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishining
ayrim masalalari to‘g‘risida”gi qarori// “Adilet” Qozog‘iston Respublikasi normativ-huquqiy hujjatlarning
axborot-huquqiy tizimi//
adilet.zan.kz /rus/docs/P1800000420).
1.1.8-rasm. 2010-2019 yillarda Qozogÿistonning maÿmuriy birliklari boÿyicha
mintaqalararo migratsiya balansi (minglab kishilar)
1.1.7-rasm. Qozog‘istonda ichki migratsiya dinamikasi (2010-2019)
