sertifikatlashtirish «O ’zstandart» agentligi - standartlashtirish b o ’yich a m illiy idora
hisoblanadi.
O ’zbekiston Respublikasida standartlashtirish b o ’yich a ishlar « O ’zstandart»
agentligi tomonidai standartlashtirish b o ’yicha texnika q o ’mitalari (TQ ), korxonalar,
birlashmalar va boshqa manfaatdor tashkilotlam ing b o ’lajak rejalari (dasturlari)
tuziladigan y illik rejalar b o ’yicha amalga oshiriladi.
Respublika standartlashtirish rejasiga birinchi navbatda m illiy standartlar
talablari bilan u y g ’unlanishini, insonlarning hayoti v a so g ’ligi uchun xavfsizlikni,
atrof-muhitning m uhofaza qilinishini, iste'molchilar huquqining him oya qilinishini,
milliy sotsial-iqtisodiy va ilm iy-texnikaviy dasturlaming am alga oshirilishini
ta'minlaydigan standartlami ishlab chiqish kiritiladi.
O ’zbekiston Respublikasi standartlari va texnikaviy shartlam i ishlab chiqish,
odatda har bir m anfaatdor korxona va tashkilotlam ing m uxtor vakili bo’lgan
mutaxassislardan tashkil topgan texnikaviy q o ’mitalar (TQ) kuchi bilan yoki
standartlashtirish b o ’yicha tayanch tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi.
Texnik q o ’mitalar o ’z faoliyatini standartlashtirish bo’yicha texnikaviy qo’mita
haqidagi Namunaviy nizom asosida ishlab chiqilgan «Texnik q o ’mitalar»ning
nizomiga muvofiq tayanch tashkilot esa «Standartlashtirish b o ’yicha tayanch
tash k ilo tto ’g ’risida»gi Namunaviy nizom asosida amalga oshiriladi.
Texnik q o ’m italar va tayanch tashkilotlar joriy qonunlar ham da O ’zbekiston
Respublikasi standartlarining loyihasi va texnikaviy shartlarining ishlab chiqilishi
yuzasidan tuzilgan shartnomaga muvofiq ulam ing sifati va o ’z muddatida olib
borilishi uchun javobgardir.
«O ’zstandart»
agentligi,
O ’zbekiston
Respublikasining qurilish
davlat
qo’mitasi, Tabiatni muhofaza qilish davlat qo’mitasi, Sog’liqni saqlash vazirligi
(biriktirilgan
sohalari
b o ’yicha)
respublika
standartlari
k o ’rib
chiqadilar,
tasdiqlaydilar, ulam ing qo’llanilish muddatini cho’zadilar va bekor qiladilar hamda
unga o ’zgartirishlar kiritadilar.
Respublika standartlari va ularga o ’zgartirishlar tasdiqlanish darajasidan qat'iy
nazar «O ’zstandart» agentligi davlat ro ’yxatidan o ’tkazilishi lozim.
93
«O ’zstandart» agentligi respublikada standartlashtirish b o ’yicha ishlarga
umumiy uslubiy rahbarlikni ta'minlaydi.
Sanoat v a qishloq x o ’jaligi tarm oqlarida standartlashtirish bo’yicha ishlami
tashkil qilish va muvofiqlashtirish uchun zarurat b o ’lgan hollarda, O ’zbekiston
Respublikasi
vazirliklari, idoralari, uyushm alari, kontsem lari va boshqa x o ’jalik
tuzilm alaridan bo’linmalar (xizmatlar) va (yoki) fan va texnikaning tegishli
sohalaridagi yuqori ilmiy-texnikaviy im koniyatlarga ega bo’lgan tashkilotlarda
standartlashtirish bo’yicha tayanch tashkilotlarida tuziladi.
K orxona rahbarlari korxonalarda standartlashtirish b o ’yicha ishlam ing tashkil
etilishi va bu ishlam ing bajarilishi ahvoli uchun bevosita javobgardir.
K orxonalar zarur b o ’lganda standartlashtirish b o ’yicha b o ’linmalar (xizmatlar)
konstruktorlik-texnologik yoki ilm iy-tadqiqot b o ’limi, laboratoriya, byuro tashkil
etadi, ular korxonada standartlashtirish b o ’yicha ishlarga tashkiliy-usuliy va ilmiy-
texnikaviy rahbarlikni amalga oshiradi, standartlashtirish bo’yicha ilm iy-tekshirish va
tajriba-konstruktorlik
va
boshqa
ishlami
bajaradilar,
korxonaning
boshqa
bo’linmalari tom onidan o ’tkazilayotgan standartlashtirish ishlarini bajarishda ham
qatnashadilar.
K orxonalar, muassasalar, tashkilotlarda standartlashtirish b o ’yicha olib
boriladigan ishlar asosiy ishlar turiga kiradi.
Standartlashtirish sohasidagi me'yoriy hujjatlam ing toifalari, standartlarning
turlari. O ’zbekiston Respublikasi hududida standartlashtirish ob'ektlariga q o ’yilgan
talablam i belgilovchi me'yoriy hujjatlam ing quyidagi toifalari qo’llaniladi:
M ustaqil davlatlar ham do’stligining davlatlararo standartlari (GOST);
O ’zbekiston Davlat standartlari (O ’zDst);
Texnikaviy shartlar (TSh);
Korxonalar,
birlashmalar,
firmalar,
kontsernlar
va
boshqa
x o ’ja lik
sub'ektlarining standartlari (KSt);
X alqaro, m intaqa va xorijiy m am lakatlam ing milliy standartlari (ISO, IEC va
boshqalar).
M illiy standarlashtirish ob'ektlariga:
94
yagona texnikaviy tilni qo’shib hisoblaganda umumtexnikaviy ob'ektlar,
umumiy mashinasozlikda qo’llaniladigan buyumlarning namunaviy konstruktsiyalari
(mahkamlash vositalari, asboblar va boshqalar), m ateriallar va moddalaming
x u su siy a ti
haqidagi ishonchli ma’lumotlar, texnikaviy-iqtisodiy axborotni tasniflash
va kodlash;
- aniq maqsadga y o ’naltirilgan davlat ilmiy-texnikaviy va sotsial-iqtisodiy
dasturlari na loyiha ob'ektlari;
- respublikaga (yoki muayyan korxonalarga) mahsulot yoki texnologiyaning
raqobat qilish qobiliyatini oshirishni ta'm inlash imkonini beradigan fan va texnika
yutuqlari;
- respublikada
ichki
ehtiyojini
qondirish
uchun,
shuningdek
ishlab
chiqariladigan mahsulotlar kiritiladi.
Standartlaming talablari va texnikaviy shartlari xalqaro, mintaqaviy va sanoati
rivojlangan
xorijiy
mamlakatlarning
milliy
standartlari
talablari
bilan
uyg’unlashtirilishi lozim.
Standartlar va texnikaviy shartlami tasdiqlovchi tashkilotlar standartlam ing
talablari asoslanganligi uchun standartlar va texnikaviy shartlam i ishlab chiquvchi
bilan barobar javobgar hisoblanadilar.
O ’zbekiston
Respublikasining
standartlarini
ishlab
chiqish,
kelishish,
tasdiqlash va ro ’yxatga olish tartibi O ’z D St 1.1-92. O ’zbekiston standartlashtirish
davlat tizim i.Davlat standartlarini ishlab chiqish, kelishish, tasdiqlash va davlat
ruyxatidan o ’tkazish tartibi standartiga binoan belgilanadi.
Texnikaviy
shartlar
O ’zDSt
1.2-92.
O ’zbekiston
Respblikasining
standartlashtirish davlat tizimi. Texnikaviy shartlam i ishlab chiqish, kelishib olish,
tasdiqlash va davlat ro ’yhatidan o ’tkazish tirtibi. Ushbu standart bo’yicha belgilangan
tartibda ishlab chiqiladi, kelishiladi, tasdiqlanadi va ro ’yxatdan o ’tkaziladi.
K orxonlar standard O ’z DSt 1.3-92 O ’zbekiston standartlashtirish davlat
tizimi. Tashkilot standartlari. Asosiy qoidalar. Ushbu standartda belgilangan tartibda
ishlab chiqiladi, kelishiladi, tasdiqlanadi va ro ’yxatdan o ’tkaziladi.
95
M ahsulot standartlari na texnikaviy shartlarini ishlab chiqish yangi mahsulotni
yaratish (yangilash) bo’yicha ishlaming tarkibiy qismi hisoblanadi.
Standartlar va texnikaviy shartlar fan va texnikaning tegishli sohalarida chet
ellarda va m am lakatim izda erishilgan eng yuqori yutuqlarini, chet mamlakatlaming
xalqaro, mintaqaviy va milliy standartlari, talablarini hisobga olib, ilmiy-tadqiqot,
tajriba konstruktorlik, texnologik va loyihalash ishlarining natijalariga asoslangan
holda ishlab chiqilishi va respublikani iqtisodiy va sotsial rivojlantirish uchun eng
maqbul qarorlar qabul qilish nazarda tutilishi lozim.
Zarurat tu g ’ilganda, ishlab chiqaruvchi buyurtmachi bilan kelishilgan holda
yoki buyurtmachining o ’zi muayyan standartlar va texnikaviy shartlam i ishlab
chiqish yuzasidan texnikaviy vazifalam i tasdiqlaydi.
Standartlar va texnikaviy shartlarda mahsulot sifatiga nisbatan majburiy va
tavsiya etiladigan talablar (texnikaviy tavsiyalar) belgilanadi.
M ahsulot sifatiga sotsial jihatdan o ’zaro bog’liq bo’lgan, uning aholi hayoti va
sog’ligi uchun xavfsizligini, atrof-muhitni muhofaza qilishni, m ahsulotning bir-biriga
m osligi va o ’zaro alm ashuvchanligini ta'minlaydigan, shuningdek nazorat qilish
belgisi va usullarining majburiy talablarga to ’g ’ri kelishi, ham da bajarilishi kerak
bo’lgan talablar sirasiga kiradi.
Buyurtmachi (iste'm olchi)da zarurat tug’ulgudek b o ’lsa, u manfaatini himoya
qilishni ta'm inlaydigan talablar sirasini kengaytirishi mumkin bo’ladi.
M ahsulotlam ing va xizm atlaming iste'mol va boshqa tavsiflari, shuningdek
standartlarning majburiy talablaridan ko’ra k o ’rsatkichlarining yuqoriroq darajasini
belgilaydigai tavsiflari, ya'ni korxonalaming
respublikada va xorijdagi iqtisodiy
manfaatlarini him oya qilish va mustahkamlash m aqsadida tavsiya qilinadigan
iste'mol va boshqa tavsiflarga ta'lluqlidir. Tayyorlovchi va iste'molchi (buyurtmachi)
shartnoma tuzilayotganda tavsiya etilayotgan talablami
q o ’llash zarurligini
aniqlaydilar. Ular shartnom aga kiritilgandan so ’ng kelishuvchi tomonlar uchun
majburiy bo’lib qoladi.
Tuzilayotgan shartnom alarda standartlar va texnikaviy shartlarning majburiy
talablari salbiy tom onga og’ib ketishga y o ’l qo’yilmaydi.
96
к
T e x n ik a v iy
shartlar
v a
standartlarda majburiy talablarga doir bo’limda bayon
e t i k a n m a sa la n ,
sinov usullarini, joylashtirish, transportda tashish, tam g’alash
n a
b o sh q a la m i
belgilaydigan, boshqa standartlarga havola qilingan taqdirda, ishora
qilingan standarti am ing talablari qo’llanish uchun majburiy bo’lib qoladi.
Agar mahsulotning majburiy talablariga muvofiqligi amaldagi standartlarga
m o’ljallangan tartibda tasdiqlanm asa yoki sertifikatlashtirish lozim b o ’lgan mahsulot
sertifikatlashtiruvchi sinovlardan o ’tm agan bo’lsa, is’tem ol qilinishi mumkin emas.
Xorijdan keltirilayotgan va aholiga chiqarilayotgan m ahsulot O ’zbekiston
Respublikasida qo’llanilayotgan standartlar va texnikaviy shartlam ing majburiy
talablariga javob berishi, shuningdek, sertifikatlashtirishi lozim b o ’lgan mahsulotni
tegishli sertifikatlar bilan yoki «O ’zstandart» agentligi, O ’zbekiston Respublikasi
Tabiatni muhofaza qilish davlat qo'm itasi, qurilish davlat qo’mitasi, Sog’liqni saqlash
vazirligi (ulaming vakolati doirasida) hududiy idoralam ing xulosasi yoki tegishli
sertifikati bilan tasdiqlanishi lozim.
Standartlar
va
texnikaviy
shartlam ing
majburiy
talablari
idoraviy
bo’ysunishidan va mulkchilikning qaysi shaklda bo’lishidan qat’iy nazar barcha
davlat, kooperativ, ijara, uyushma, qo’shma va boshqa korxona hamda tashkilotlar,
shuningdek respublika hududida ishbilarmonlik faoliyati bilan shug’ullanayotgan
fuqarolarga ham ta'lluqlidir.
Standartlashtirishning majburiy talablari va texnikaviy shartlam ing buzilishiga
y o ’l qo’ygan korxonalar va m ansabdor shaxslar amaldagi qonunlarga binoan
javobgarlikka tortiladilar.
Standartlar va texnikaviy shartlar mahsulotning aholi hayoti va sog’ligi uchun
xavfsizligi, atrof-muhitni m uhofaza qilish, barcha resurslam i tejab-tergash va
boshqalar bo’yicha texnikaviy qonuniy m e'yorlarga amal qilinishini ta'minlash lozim.
Ishlab chiqarilayotgan m ahsulotga texnikaviy shartlar va korxona standartlari
talablari ushbu mahsulotga davlatlararo va milliy standartlam ing majburiy talablariga
qarama-qarshi bo’lmasligi va o ’sha standartlarda k o ’rsatilgan talablardan past
bo’lmasligi shart.
97
Lozim
b o ’lgan
taqdirda
mahsulotning
asosiy
texnikaviy-iqtisodiy
k o ’rsatkichlarini, uning nom lar (turlar)ining oqilona tarkibi va boshqa talablarini aniq
belgilaydigan bir turdagi mahsulot guruhiga standart ishlab chiqilishi mumkin.
Asos b o ’luvchi standartlar tashkiliy-texnikaviy jarayonlam ing bajarilishi, shu
jum ladan ishlab chiqish, ishlab chiqarish va mahsulotni qo’llash jarayonlari tartibini
(qoidalarini), shuningdek faoliyatini muayyan sohasida ishlami tashkil etishning
asosiy (um um iy) qoidalarini belgilaydi.
U mumtexnikaviy standartlar mahsulotning texnikaviy jihatdan bir-biriga mos
bo’Iishi va o ’zaro almashinuvini ta'm inlash uchun zarur bo’lgan ishlab chiqish, ishlab
chiqarish va mahsulotni q o ’llashning um um texnikaviy talablarini, shuningdek
m ehnat xavfsizligi, atrof-muhitni himoya qilish (ekologiya), zararli ta'sirlardan
(shovqin, tebranish va boshqalardan) him oya qilish, namunaviy texnologik
jarayonlar, mahsulot sifatini nazorat qilish (sinash) usullari, hujjatlam i birxillashtirish
talablarini belgilaydi.
M ahsulotning aniq turi (belgisi, andozasi va boshqalar)ga texnikaviy shartlar
standartlari mahsulot sifatiga har tom onlam a talablari belgilaydi.
Texnikaviy shartlam ing milliy standartlari ommaviy yoki seriyali ishlab
chiqarilayotgan m ahsulot uchun ishlab chiqiladi.
Texnikaviy talablam ing standartlari mahsulotning to ’g ’ri foydalanishini,
buyumlam ing pishiqligi (uzoq muddatga chidashi), texnikaviy m oslashuvchanligi va
o ’zaro alm ashinuvchanligini, mashinalar, uskunalar va asboblarning birxilligini,
m ahsulotning raqobatbardoshlik qobiliyati oshirilishini ta'm inlaydigan asosiy
k o ’rsatkichlar me'yori va talablarini belgilaydi.
N azorat usullari (sinovlar, taxlil qilishlar, o ’lchovlar, ta'riflashlar) standartlari
m ahsulotining bitta yoki bir nechta turdosh guruhlari uchun ishlab chiqiladi. Standart
sinash ishlarida nam unalam i tanlash tartibini, bu mahsulotning sifat k o ’rsatkichlarini
baholash birligini ta'minlash m aqsadida uning iste'mol qilish (foydalanish), ta'riflarini
nazorat qilish (sinash, taxlil qilish, ta'riflash, o ’lchash) usullarini, shuningdek
mahsulotni yaratish, nazorat qilish, sertifikatlashtirish va foydalanish chog’ida sinab
k o ’rish usullarini belgilaydi.
| 