343
POSIX 1003.1-2008 standarti ushbu dasturlarning taxminan 150
tasining sintaksisi va semantikasini aniqlaydi, asosan birinchi uchta
toifaga kiradi. Ushbu dasturlarni standartlashtirish g‘oyasining
maqsadi barcha Linux tizimlarida ishlaydigan qobiq skriptlarini
yozish imkoniyatiga ega bo‘lishdir.
Ushbu standart yordamchi
dasturlarga qo‘shimcha ravishda veb-brauzerlar, multimedia fayllarini
ishga tushuruvchilar, rasmlarni ochish dasturlari, ofis to‘plamlari va
boshqa shu kabi ko‘plab dasturlar mavjud. Fayllar va kataloglarni
boshqarish buyruqlari 9.1- jadvalda keltirilgan. Masalan,
quyidagi
buyruqni ko‘rib chiqamiz:
cp a b
Ushbu buyruq asl faylni o‘zgartirmasdan, a faylni b fayliga
ko‘chirib o‘tkazadi.
Yadro tuzilishi
9.1- rasmda Linux operatsion tizimining umumiy tuzilishi
ko‘rsatilgan. Endi tizimning yadrosini batafsil ko‘rib chiqaylik
(jarayonlarni va fayl tizimini rejalashtirishni o‘rganishni
boshlashdan
oldin). Yadro to‘g‘ridan-to‘g‘ri qurilma ta’minoti bilan ishlaydi va
K/Ch qurilmalari va xotira boshqaruv bloki bilan o‘zaro aloqani
ta’minlaydi, shuningdek, protsessorning
ularga kirishini nazorat
qiladi. Yadroning pastki darajasi (9.2- rasm) past darajadagi
uzilishlarni ishlov beruvchi va dispetcherlash mexanizmidan iborat.
Dispetcherlash uzilish sodir bo‘lganda amalga oshiriladi. Shu bilan
birga, past darajadagi kod jarayonning bajarilishini to‘xtatadi, holatini
yadro jarayonlari tarkibida saqlaydi va tegishli drayverni ishga
tushiradi. Jarayonni dispetcherlash yadro ma’lum
bir operatsiyani
tugatgandan so‘ng amalga oshiriladi va foydalanuvchi jarayonini yana
ishga tushurish vaqti keladi.
Keyin turli xil yadro quyi tizimlarini uchta asosiy
komponentlarga
ajratilgan.
9.2-
rasmdagi
kiritish/chiqarish
komponentlari yadroning barcha qismlarini, quril-malar bilan o‘zaro
ishlashni, shuningdek, tarmoq operatsiyalari
va tashqi qurilmalarga
kiritish/chiqarish operatsiyalarini bajarishni o‘z ichiga oladi. Eng
yuqori darajada, barcha kiritish/chiqarish operatsiyalari Virtual fayl
tizimi (VFS- Virtual File System) darajasida birlashtirilgan. Eng
yuqori darajada faylni o‘qish jarayoni (u xotirada yoki diskda
bo‘ladimi) - bu terminal kirishidan belgilar o‘qish
operatsiyasini
344
bajarish bilan bir xil. Eng past darajada, barcha kiritish/chiqarish
operatsiyalari biron bir qurilma drayveridan o‘tadi. Linux ning barcha
drayverlari belgili qurilma drayverlari yoki blokli qurilma drayverlari
deb tasniflanadi, asosiy farqi shundaki qidirish va tasodifiy kirishga
faqat blokli qurilmalar uchun ruxsat beriladi. Texnik nuqtai nazardan,
tarmoq
qurilmalari belgili qurilmalar, ammo ular bilan ishlash biroz
farq qiladi, shuning uchun ularni ajratib ko‘rsatish yaxshiroq (9.2-
rasmda ham ajratib ko‘rsatilgan).
9.2- rasm. Linux operatsion tizimi yadrosi tuzilishi
