54
O‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok kompensatorlari. Taqqoslovchi o‘lchash
asboblarning umumiy xossalari va qismlari. Sanoat va qishloq xo‘jalik ishlab
chiqarishida nazorat qilinadigan parametrlarning ko‘pligi va o‘zaro bog‘liqligi,
jarayonlar sharoitlarining o‘zgarib turishi va boshqa xususiyatlar
tufayli alohida
texnik vositalar yordamida o‘lchash va boshqarish mumkin bo‘lmay qoladi.
Shuning uchun ishlab chiqarish sharoitida ma’lumotlarni olish, uni qayta ishlash,
saqlash va qulay shaklda uzatish uchun maxsus texnik o‘lchash o‘lchash vositalari
talab qilinadi. Bu vositalar axborot-o‘lchash tizimlari(AO‘T) deb yuritiladi.
O‘zgarmas tok ko‘priklariga misol sifatida 4.34-rasmda tasvirlangan sxemani
qarash mumkin.
4.34-rasm. O‘zgarmas tok ko‘prigining sxemasi.
O‘zgarmas tok kompensatorining elektr sxemasi 4.35-rasmda tasvirlangan.
Tasvirdagi R
H
yuklama qarshiligi va U
H
darajalangan kuchlanish shkalasi, mA –
milliampermetr.
4.35-rasm. O‘zgarmas tok kompensatorining elektr sxemasi.
55
O‘zgaruvchan tok ko‘priklarini hisoblash va ularni
muvozanatlash.
Ma’lumki, o‘zgaruvchan tok ko‘priklarida asosan aktiv
qarshilik, induktiv va
sig‘im qarshiliklaridan foydalaniladi.
4.36-rasm. O‘zgaruvchan tok ko‘prigining sxemalari:
a) sig‘im C va tgδ ni
o‘lchashdagi o‘zgaruvchan tok ko‘prigi; b) induktivlikni o‘lchashdagi
o‘zgaruvchan tok ko‘prigi.
O‘zgaruvchan tok ko‘prigining to‘la qarshiliklari
orqali ifodalangan sxemasi
4.37-rasmda tasvirlangan.
4.37-rasm. O‘zgaruvchan tok ko‘prigi.
Kirxgofning qonunlari asosida I
o
tokning ko‘prikli
sxema parametrlariga
bog‘liqligi ifodasi:
56
)
(
)
(
)
(
)
(
2
1
4
3
4
3
2
1
4
3
2
1
0
3
2
4
1
0
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
I
(4.5)
Ko‘prikning muvozanat sharti:
3
2
4
1
Z
Z
Z
Z
(4.6)
Taqqoslovchi o‘lchash asbobi - o‘lchanayotgan kattalikning qiymati avvaldan
ma’lum bo‘lgan kattalik bilan solishtirish uchun mo‘ljallangan asbobdir. Bu
asboblar bilan ikki xil usulda o‘lchash mumkin: 1) o‘lchanayotgan
kattalik
boshqa bir kattalik bilan tenglashganda asbobning ko‘rsatishi bo‘yicha; 2)
ikkala kattalik farqining asbobga ta’siri bo‘yicha. Ma’lumki, o‘lchash usuliga
ko‘ra taqqoslovchi asboblar muvozanatlangan va muvozanatlanmagan
rejimlarda ishlatiladi.
