|
Massa almasınıw tiykarları
|
| bet | 2/10 | | Sana | 08.12.2023 | | Hajmi | 1,83 Mb. | | #113975 |
Bog'liq Seytniyazov Adilbay (2) (2) 2 курслар учун, 2, halqa-akrom-malik, oraliq, amaliy, 1-sinf Ochiq dars Matematika, 9-синфлардан Янги методика, Alifbe Tulki bilan turna Dars ishlanma, nz Киберхавф асослари mustaqil ish 2023 лотин, Kurbanbayev.D Shaxsning psixologik tahlil qilish, Мавзу 2 - 2024-01-22T175124.733, blackfin-summary, Satarova Nilufar, Article For ConferenceMassa almasınıw tiykarları
Bir yamasa bir neshe komponentlerdi binar yamasa quramalı qospalardabir fazadan ekinshi fazaǵa ótiwinde júz bergen processler massa almasınıwprocesi dep júritiledi (mısalı, gazdan gazǵa, suyıqlıqtan gazǵa, qaggiq deneden suyukdik yamasa gazǵa ). Ádetde, komponentlerdiń bir fazadan ekinshisineótiwi molekulyar yamasa turbulent diffuziya arqalı júz boladı. Sol sebepli,bul processler diffuzion processler dep ataladı.Massa almasınıw processleri aktiv komponent hám inert tasıwshı fazalar menen xarakterlenedi. Aktiv komponent — bul fazadan fazaǵa ótetuǵın massa,inert tasıwshılardıń mikdori bolsa, process dawamında ózgermeydi.Massa almasınıw procesin háreketke keltiretuǵın kúsh - koncentraciyalar parqı.
Ulıwma túsinikler
Sanaat texnologiyalarında isletiletuǵın absorbciya, aydaw, rektifikatsiya, ekstraktsiya («suyuqlik - suyukdik», «qatgiq dene - suyukdik» sistemalarında ), adsorbtsiya, kuritish, kristallanishlarda massa almasınıw processleri júz boladı.Absorbciya _ bul gaz qospasınan qandayda bir elementtıń suyıq fazaǵa selektiv túrde yutilish procesi bolıp tabıladı. Yaǵnıy, bul processda element puw yamasa gaz fazadan suyıq fazaǵa ótiwin baqlawımız múmkin.
Elementtı ózine yutuvmi faza absorbent dep ataladı. Absorbciya 2 qıylıboladı : fizikalıq absorbciya — bul gazdıń suyukdikda ápiwayı jutılıwı ; xemosorbtsiya bul gazdıń suyıqlıqta jutılıwı dáwirinde ximiyalıq birikpe osilolıwı.Absorbciyaǵa teris process, yaǵnıy yutilgan komponentlerdi.suyukdikdan ajrashb ilish desorbtsiya dep ataladı.
Suyıqlıqlardı aydaw hám rektifikatsiya — bul suyıq hám puw fazalar arasında komponentler óz-ara element almasınıw jolı menen suyıq qospalardı.komponentlerge ajıratıw procesi bolıp tabıladı. Bul process ıssılıq tásirinde alıp barılıp, komponentlerdiń qaynaw temperaturası hár túrlı bolıwına tiykarlanadı. Bul process 2 qıylı boladı : ápiwayı aydaw (distillash) hám quramalı aydaw (rektifikatsiya). Sol bólek atap ótiw kerekli, bunda element suyıq fazadan bug'ga hám bug'dan suyıq fazaǵa ótedi. Ekstraktsiya — bul eritpe yamasa qatgiq deneden erituvchi járdeminde bir yamasa bir neshe komponent ajıratıp alıw procesi bolıp tabıladı. «Suyukdik-suyıqlıq» sistemasında aktiv komponent bir suyıq fazadan ekinshisine ótedi. «Qattı dene -suyıqlıq» sistemasında element qattı deneden suyıq fazaǵa ótedi. Bunday sistemada komponenttiń suyıq fazaǵa ótiwi eritiw procesi dep ataladı.
Adsorbtsiya - bul gaz, puw yamasa suyıq aralas mal ardan bir yamasa bir neshe komponentlerdi qattı, gewekli dene menen yutilish procesi bolıp tabıladı. Kútá úlken aktiv júzege iye qattı deneler adsorbentlar dep ataladı. Bul process sanaatming tur;j tarawlarında isletiledi hám gaz, puw yamasa suyıq qospalardan olyamasa bul komponentti ajıratıp alıw ushın xızmet etedi.
Adsorbtsiya processinde suyıq yamasa gaz faza daǵı komponent qattı denegeótedi.Keptiriw — bul qattı materiallar quramındaǵı ıǵallıqtı puw formasındaajıratıp alıw procesi bolıp tabıladı. Bul processda aktiv komponent - ıǵallıq qattıfazadan gaz yamasa puw fazasına ótedi.Kristallanish bul suyıq eritpeler quramındaǵı qattı fazanı kristall formasında ajıratıp alıw procesi bolıp tabıladı. Bul processda suyıq fazadan elementtıń qatgiq fazaǵa ótiwi júz beredi.Joqarıda keltirilgen processlerden kórinip turıptı, olda, olardıńhámmesi ushın fazadan ekinshisine massa o'gishi yamasa massa ugkazish tán.Elementtıń bir fazadan ekinshige, ajıratıp turıwshı maydan arqalı ótiwimassa utkazish procesi dep ataladı.Bir faza ishinde, fazadan ajıratıp turıwshı maydan yamasa ajıratıp turıwshı sırtdan fazaǵa elementtıń ótiwine massa beriw procesi dep ataladı.
Massa utkazish kinetikasi
Teń salmaqlılıq jaǵdayına erisiw yo'nalyshida elementtıń bir fazadan ekinshisine ótiw procesine massa utkazish dep ataladı.
Massa almasınıw processinde eń keminde 3 element ishtiroq etedi:
1)birinshi fazanı quraytuǵın element ;
2) ekinshi fazanı quraytuǵın element ;
3) bir fazadan ekinshisine o'ggan tarqalatuǵın element.
Massa almasınıw processinde teń salmaqlılıq jaǵdayların anik^ashda fazalar qaǵıydasidap paydalanıladı :
F + S = K + 2 (5. 1)
bul jerde F - fazalar sanı ; S — erkinlik dárejesi sanı ; K — sistema daǵı komponentler sanı.
Bul qaǵıydaǵa qaray, teń salmaqlılıq jaǵdayların esaplawda parametrleriniń (basım, temperatura, koncentraciya ) neshesin ózgertiw múmkinshiligi
bar ekenin anıqlaw múmkin.
Birinshi fazanı G, ekinshisin - L hám tarqalatuǵın massanı - M
menen belgilep alamız. Hámme massa almasınıw processleri qaytar, sonıń
ushın element G fazadan L ga hám keri baǵıtda ótiwi múmkin.
Barinen burın, tarqalatuǵın element tek G fazada hám ol koncentraciyalıbolsın. Baslanǵısh dáwirde L fazada tarqalatuǵın element joq bolsa, ol jaǵdayda faza daǵı koncentraciyası x = 0.Eger, fazalardı aralastırıp jiberetuǵın bolsaq, ol jaǵdayda tarqalatuǵın element G fazadan L fazaǵa ótedi. L fazada tarqalatuǵın element M bolıwı menenteris o'gish baslanadı, yaǵnıy L fazadan G fazaǵa. Málim vaqggacha, G fazadan L ga ótip atırǵan tarqalatuǵın element bóleksheleriniń sanı M, L fazadan
G fazaǵa o'tastgannikidan kóbirek boladı. Lekin, yaǵnıy qandayda bir pursattan keyin, M elementtıń to'tri hám teris ótiw tezlikleri teńlesedi. Sistemanıń bunday jaǵdayı fazalıq teń salmaqlılıq dep ataladı. Teń salmaqlılıq waqtında x dıń málim ma`nisine basqa faza daǵı tiyisli anıq bir bahalı teń salmaqlılıq koncentraciyası um to'tri keledi. Tap sonday, ol dıń málim ma`nisine tiyisli teń salmaqlılıq koncentraciyası xm uyqas keledi. Teń salmaqlılıq waqtında fazalardaǵı tarqalatuǵın komponent koncentraciyaları ortasında ulıwma baylanıslılıq kuyidagi kóriniske iye:
Ol i = M x ) \ * R — f 2 (50 (5-2>
Bul teńlemeler fafikda teń salmaqlılıq sızıǵı menen ańlatıladı hám massa almasınıw procesiniń túrine qaray tuwrı yamasa efi sızıqlı kóriniste boladı. 5. 1-suwretde gaz fazasındaǵı teń salmaqlılıq koncentraciyasınıń suyıq faza daǵı koncentraciya menen baylanıslılıǵı berilgen.
Teń salmaqlılıq waqtı daǵı fazalar koncentraciyalarınıń qatnası tarqalıw koefficiyent m dep ataladı.
Ádetde, kópshilik eritpeler ushın teń salmaqlılıq chizigi tuwrı sızıq formasında boladı. Tarqalıw koefficiyentiniń ma`nisi kóbinese ózgermeytuǵın bolıp, teń salmaqlılıq sızıǵınıń qıyalıq múyeshi tangensine teń bolıp tabıladı. Túrli rayon massa almasınıw processlerine tiyisli nızamlardıń anıq túrleri tiyisli baplarda kórip shıǵıladı. Teń salmaqlılıq baylanıslılıqlar process baǵdarı menen birge, bir fazadan ekinshisine tarqalatuǵın element ótiw tezligin da anikdash imkaniyatın beredi.
Teń salmaqlılıq hám haqıyqıy koncentraciyalar arasındaǵı parq massa almasınıw processlerin qarakatga keltiretuǵın kúshi dep esaplanadı.
Massa almasınıw processleriniń tezlik koefficiyenti hám háreketke keltiretuǵın kúshin esaplaw massa ótkeriw kinetikasining tiykarǵı máselesi bolıp tabıladı. Massa ótkeriwdiń tiykarǵı teńlemesi kinetikaning ulıwma teńlemesinen keltirip shıǵarılıwı múmkin. Bul teńlemege qaray, massa almasınıw processleriniń tezligi háreketke keltiretuǵın kúshke tuwrı hám process diffuzion qarsılıgına teris proportsional bolıp tabıladı. Eger, diffuzion qarsılıq teris shamanı K = 1/R (bul jerde R - diffuzion qarsılıq ) dep belgilesak, bul teńlemege iye bolamız :
Bul jerde, M - bir fazadan ekinshisine utgan massa mikdora, kg; F — massa ugkazish maydanı, m2; g - process dawam etiw waqti, s; k — massa ugkazish koefficiyenti. Kórinip turıptı, olda, dM/Fdz ajıratıp turıwshı maydan birligine tug'ri keletuǵın massa utkazish tezligi bolıp tabıladı. Sonday eken, eger A=const bolsa, pútkil massa almasınıw maydanı ushın
M = k •D •F t
M = KyFAyyp ■g yamasa M = KxG'Axur ■ x
massa ótkeriw procesiniń tiykarǵı teńlemesi dep ataladı. Bul teńlemege qaray, bir faza yadrosınan ekinshi faza yadrosına uzatıl - gan massa mikdori fazalar yadrosı daǵı koncentraciyalar parqı, ajıratıp turıwshı maydan hám process dawam etiw waqtine tuwrı proportsional bolıp tabıladı.
Massa o'psazish koefficiyenti, bhkj birligi ishinde háreketke keltiretuǵın kúsh birge teń bolǵanda, olardı ajıratıp turıwshı maydan birliginen ótken massa mikdorini xarakterleydi teńlemeni quraytuǵın parametrler birliklerine qaray, massa utkazish koefficiyenti tómendegi ólshem birligine iye boladı : m/s; kg/ (\. k. k. b
•m- s); kmol'/ (\. 1 ch. 1 ch. b.-m2*s).
|
| |
