|
Universiteti farg’ona filiali
|
| bet | 1/3 | | Sana | 15.02.2024 | | Hajmi | 0,9 Mb. | | #156966 |
Bog'liq 1. Tarmoq protokoli tushunchasi O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG’ONA FILIALI
KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI 716 – 20- GURUH TALABASI
Karimov Anvarjon
IT/Mutaxassislik tanlov
(Ma’lumotlar kommunikatsiyasi)
” FANIDAN BAJARGAN
MUSTAQIL ISHI
FARG’ONA – 2024-yil
Mavzu: Tarmoq tushunchasi
Reja:
1. Tarmoq protokoli tushunchasi
2. OSI-tarmoqdagi qurilmalarning o'zaro ta'sirining mos yozuvlar modeli
3. Internet ishlaydigan TCP/IP modeli
4.Adabiyotlar
5. Xulosa
1.Tarmoq protokoli tushunchasi:
Tarmoq protokoli-bu tarmoqdagi qurilmalarning o'zaro ishlash tamoyillarini belgilaydigan qoidalar to'plami. Ma'lumotni yuborish va qabul qilish muvaffaqiyatli bo'lishi uchun jarayonning barcha ishtirokchilari protokol shartlarini qabul qilishlari va ularga rioya qilishlari kerak. Tarmoqda ularni qo'llab-quvvatlash apparat qismiga (apparat) yoki dasturiy ta'minot qismiga (tizim kodiga) yoki u erga va u erga o'rnatiladi. Protokollarning bir-biri bilan o'zaro ta'siri uchun Osi modeli yoki Open Systems Interconnection mavjud. Ism so'zma-so'z "ochiq tizimlarning o'zaro ta'siri"deb tarjima qilingan.Dunyoda 7000 dan ortiq protokollar mavjud va ularning soni o'sishda davom etmoqda. Ma’lumot - bu uzatish va qabul qilib olish uchun mo‘ljallangan axborotning bir ko‘rinishidir. Shu bilan birga axborotning bunday ko‘rinishi yordamida axborotni saqlash va qayta ishlash amallarini bajarish mumkin. Demak, axborot tushunchasi ma’lumot tushunchasiga qaraganda umumiyroq. Axborot – bu uzatish, tarqatish, o‘zgartirish, saqlash yoki bevosita ishlatish ob’ekti bo‘lgan ma’lumotdir. Axborot deganda qabul qiluvchiga kelib tushadigan har xil ma’lumot tushuniladi. Bu o‘lchash natijalari qandaydir ob’ektni kuzatish haqidagi ma’lumot bo‘lishi mumkin. Xabar - axborot taqdim qilish shakli hisoblanadi. Bitta xabar bir qancha shaklda taqdim qilinishi mumkin. Masalan, telefon orqali berilayotgan axborot uzluksiz ko‘rinishda yoki telegramma ko‘rinishida, ya’ni diskret ko‘rinishda taqdim qilinishi mumkin. Telegraf orqali ma’lumot uzatilganda, axborot harflar yig‘indisi, ya’ni so‘z ko‘rinishida va sonlarda taqdim qilinadi. Xizmat - yuqori pog‘ona komponentlari ixtiyoriga beriladigan joriy pog‘onaga tegishli funksional imkoniyatlar to‘plamidir. Interfeys - ikkita qurilma yoki tizimlar chegarasida ularning to‘liq birga ishlashini ta’minlovchi qurilmalar va protseduralar to‘plami. Axborot kommunikatsiya sohasida protokol atamasi ma’lumotlarni uzatish, qabul qilish kabi jarayonlarni belgilovchi qoidalar to‘plamiga aytiladi. Protokollar - bu qoida va texnik protseduralar bo‘lib, bir nechta qurilma yoki dasturlarni ishlash jarayonida ularni bir-biri bilan muloqotda bo‘lishini ta’minlaydi. Protokollarga taalluqli 3 ta asosiy jihat mavjud: 1. Bir qancha protokollar mavjud bo‘lib, bularning hammasi turli aloqalarni ta’minlashga xizmat qiladi. Har bir protokol maqsadga ko‘ra har xil topshiriqlarni 7 bajaradi. 2. Protokollar OSI modelining turli pog‘onalarida ishlaydi. Protokolning vazifasi uning ishlash pog‘onasidan kelib chiqib aniqlanadi. 3. Bir qancha protokollar birgalikda ishlashi mumkin. Ular protokollar steki yoki protokollar to‘plami turkumida bo‘ladi. Protokollar stekining pog‘onalari OSI modelining pog‘onalari bilan mos keladi. Alohida vazifalarni boshqarish uchun har bir pog‘onada har xil protokollar ishlatiladi. Har bir pog‘onaning o‘zida qoidalar to‘plami bo‘ladi. Protokollar shartli ravishda quyidagicha tasniflanishi mumkin: - internet tarmog‘ining asosiy protokollari: IP, ICMP, TCP, UDP; - transport protokollari: RTP, RTCP; - signal protokollari: SIP, H.323, SIGTRAN, MEGACO/H.248, MGCP, RSVP, SCTP, ISUP, BICC, SCCP, INAP; - marshrutizatsiya protokollari: RIP, IGRP, OSPF, IS-IS, EGP, BGP; - axborot xizmatlari va boshqaruv protokollari: SLP, OSP, LDAP; - xizmat protokollari: FTP, SMTP, HTTP, G.xxx (kodeklar uchun), H.xxx. Aloqa kanalida ma’lumot uzatish avtomatlashtirilgan tizimdan foydalanib, bu ma’lumotli hujjatlarni xat tashish yo‘li (yoki pochta bilan) va ko‘chirish yo‘li bilan tizim ma’lumotini boshqarib turadi. Ma’lumot uzatishga xizmat qiladigan idora (muassasa) hujjatlarini tarqatishga mexanik va qo‘l yordamida ko‘chirishlardan foydalaniladi. Bunday xizmatlar kichik kapital (mablag‘) yordamida ma’lumotni ohirigacha aniq hujjatlarni uzatishni qayd qiladi va o‘rta pog‘onali punktda ro‘yxatga olib, uni tekshirib (nazorat qilib) turadi. Past operativ (tezlikda) uzatish – foydalanish talablariga javob bera olmaydi. Shuning uchun ham avtomatlashtirilgan ma’lumot uzatish tizimidan foydalanib ma’lumotni operativ yetkazib beradi. Vositalar to‘plami, ma’lumot uzatishga xizmat qilish uchun ma’lumot uzatish tizimini chaqirib beradi. Uzatish tizimida ma’lumotni bevosita iste’molga va manba uzatish tizimida abonentlar, kompyuterlar, marshrutizatorlar, ma’lumot saqlash qurilmalari, telefon 8 apparatlari, peydjerlar, ajratib turuvc
hi datchiklar, bajaruvchi qurilmalar va odamlar bo‘lishi mumkin. Uzatish tizimini tarkibiga quyidagilarni kiritishimiz mumkin (1.1-rasm): 1. Uzatish kanali (AK – aloqa kanali); 2. Ma’lumot uzatuvchi qurilmalar; 3. Ma’lumot qabul qiluvchi qurilmalar. 1.1-rasm. Ma’lumot uzatish tizimi Uzatish abonent xabarini signalga tubdan o‘zgartirib tarqatish va aloqa kanaliga uzatish uchun xizmat qiladi. Qabul qilgich signalni xabarga qayta aylantirib, abonentga yetkazib berish uchun xizmat qiladi. Ma’lumot uzatishdagi noaniqliklarni kelib chiqishiga sabab, o‘tkazgich aniqligini buzilishi tufayli, gapirganda qabul qilgichlarda yuzaga keladi. Aloqa kanaliga tashqi ta’sir va shovqinlarni ta’siri natijasida ham ma’lumotni aniqligi buziladi. Ma’lumot uzatish tizimlarini asosiy sifat ko‘rsatkichlari quyidagilar: o‘tkazish qobiliyati; ishonchlilik; ishlash ishonchligi. Ma’lumot uzatish tizimidagi o‘tkazish qobiliyati – bir vaqtda tizimni ishlash extimolligi katta bo‘lmagan hajmdagi ma’lumot to‘plamiga ega bo‘lganda Axborot manbai Uzatuvchi Aloqa kanali Qabul qiluvchi Malumotlar iste’molchisi Signal + xalaqitlar Signal + xalaqitlar Xabarlar Xabarlar Xalaqitlar 9 yaxshilanadi. O‘tkazish qobiliyati tizimni aloqa kanali va signalni fizik xususiyatlarini belgilab beradi. Shuningdek bu sifat ko‘rsatkichi kanaldan yuqori tezlikda ma’lumot uzatilishiga bog‘liqdir.
2. OSI-tarmoqdagi qurilmalarning o'zaro ta'sirining mos yozuvlar modeli
Osi ochiq tarmoq modeli (Open Systems Interconnection model) yetti darajadan iborat. Ushbu darajalar nima, model qanday ishlaydi va tarmoqlarni qurishda uning roli qanday — maqolada.Osi modeli mos yozuvlar hisoblanadi. Bu mos yozuvlar, chunki modelning to'liq nomi "asosiy Reference model Open Systems Interconnection model" ga o'xshaydi, bu erda asosiy Reference Model "mos yozuvlar modeli"degan ma'noni anglatadi. Birinchidan, biz umumiy ma'lumotni ko'rib chiqamiz va keyin alohida jihatlarga o'tamiz.Osi modeli-bu turli xil aloqa tizimlarining umumiy qabul qilingan standartlarga muvofiq bir-biri bilan aloqa qilishiga imkon beradigan model. Uni ingliz tili bilan taqqoslash mumkin, ya'ni tarmoqlar dunyosidagi global, universal til. Model aloqa tizimini etti alohida darajaga bo'lish printsipiga asoslanadi.
Osi tarmoq modeli ierarxik ravishda kattadan kichikgacha joylashgan etti darajaga ega. Ya'ni, eng yuqori ettinchi (amaliy), eng pasti esa birinchi (jismoniy). Osi modeli 1970-yillarda ma'lumotlar tarmoqlarining arxitekturasi va ishlash tamoyillarini tavsiflash uchun ishlab chiqilgan.
Shuni esda tutish kerakki, ma'lumotlar nafaqat Internet orqali, balki simli yoki simsiz ulanishlar yordamida mahalliy tarmoqlarda ham uzatiladi.Ma'lumotlarni uzatish jarayonida har doim yuboruvchi qurilma, qabul qiluvchi qurilma, shuningdek uzatilishi va qabul qilinishi kerak bo'lgan ma'lumotlarning o'zi ishtirok etadi. Oddiy foydalanuvchi nuqtai nazaridan vazifa oddiy — siz ushbu ma'lumotlarni olishingiz va yuborishingiz kerak. Ma'lumotlarni yuborish va qabul qilishda sodir bo'ladigan barcha narsalar etti darajali OSI modeli tomonidan batafsil tavsiflangan.
Yettinchi darajada ma'lumotlar ma'lumotlar shaklida, birinchisida bit shaklida taqdim etiladi. Ma'lumotni yuborish va ma'lumotlardan bitlarga o'tish jarayoni inkapsulyatsiya deb ataladi. Ma'lumot olinganda teskari jarayon Osi modelini tanqid qilish yetti darajali model ISO/IEC 7498 standarti sifatida qabul qilingan va shu kungacha amal qiladi, ammo model o'zining kamchiliklariga ega. Asosiy kamchiliklar orasida noto'g'ri vaqt, yomon texnologiya, kech amalga oshirish, muvaffaqiyatsiz siyosat haqida gap boradi.Birinchi kamchilik-bu noto'g'ri vaqt. Modelni ishlab chiqish uchun asossiz ko'p vaqt sarflandi, ammo ishlab chiquvchilar o'sha paytda mavjud bo'lgan standartlarga etarlicha e'tibor bermadilar. Shu munosabat bilan, model haqiqatni aks ettirmaganlikda ayblanmoqda. Bunday bayonotlarda haqiqat bor, chunki OSI paydo bo'lgan paytda boshqa kompaniyalar keng tarqalgan TCP/IP modeli bilan ishlashga tayyor edilar.Ikkinchi kamchilik yomon texnologiya deb ataladi. OSI yomon texnologiya ekanligi haqidagi asosiy dalil sifatida TCP/IP to'plamining tarqalishi keltirilgan. OSI protokollari ko'pincha bir-birini takrorlaydi, funktsiyalar teng bo'lmagan darajada taqsimlanadi va bir xil vazifalar bir-biriga mos kelishi mumkin. Maqolada biz Osi tarmoq modelini yaratish tamoyillarini ko'rib chiqdik. Modelning ettita darajasining har biri o'z vazifasini bajaradi. Aslida, OSI arxitekturasi biz ta'riflaganimizdan ko'ra murakkabroq. Boshqa darajalar ham mavjud, masalan, aqlli yoki uyali tarmoqlarda yoki sakkizinchisida joylashgan xizmat — bu Foydalanuvchining o'zi.Yuqorida aytib o'tganimizdek, ushbu model doirasida tarmoqlarni qurishning barcha tamoyillarining asl tavsifi, agar chop etilsa, qalinligi bir metrga teng bo'ladi. Ammo kompaniyalar Osi-dan etalon sifatida faol foydalanmoqdalar. Biz faqat asosiy tuzilmani yangi boshlanuvchilar tushunadigan so'zlar bilan sanab o'tdik.Osi modeli tarmoqlarni diagnostika qilishda vosita bo'lib xizmat qiladi. Agar biror narsa tarmoqda ishlamasa, unda butun tarmoqni qayta tiklashga urinishdan ko'ra, muammo yuzaga kelgan darajani aniqlash ancha oson.Tarmoq arxitekturasini bilib, uni qurish va tashxis qo'yish ancha oson. Qanday qilib uning arxitekturasini bilmasdan uy qurish mumkin emas, shuning uchun to'plamni qurish mumkin emas Agar ma'lumot uzatishda nosozliklar yuzaga kelsa, model muammoni ma'lum darajada tezroq va osonroq lokalizatsiya qilishga va tizimning sog'lig'ini tiklash jarayonini sezilarli darajada tezlashtirishga yordam beradi. OSI modeli mos yozuvlar standartidir, ammo hozirgi vaqtda u eskirgan, chunki zamonaviy protokollar bir vaqtning o'zida OSI modelining bir nechta qatlamlarida ishlaydi. OSI modeli TCP/IP modeli bilan almashtirildi, uning asosida zamonaviy dunyodagi aksariyat qurilmalar ishlaydi
|
| |
