Urganch Davlat Universiteti Filologiya va tillarni õqitish õzbek tili fakulteti 206-guruh talabasi Sadullayeva Yulduzxonning zamonaviy tilshunoslik muammolari fanidan mustaqil ta‘limi

Boduen de Kurtene va F.Sossyur nutqiy ijodiy yondashuvning ijtimoiy xarakter kasb etishini alohida ta’kidlashadi. Bu konsepsiya turli xil individual-leksik birliklarning paydo bo‘lish omillarini, ijtimoiy-grammatik assotsiatsiyasining esa uzviy aloqadorligini anglatadi. Psixologik maktab XIX asrning birinchi yarmi va XX asr boshlarida vujudga kelgan bo‘lib, til va nutq muammosiga doir tilning funksional (vazifaviy) belgilarini, shuningdek, til qurilishini va nutqiy-ijodiy yondashuvni o‘rgangan edi.Ma’lumki, vazifaviy-struktur yo‘nalish psixolingvistika, ya’ni lingvistik psixologiya uchun muhimdir. A.Marti o‘z ishlarida, jumladan, 1908 yilda yozgan «Umumiy grammatika va falsafiy tilni tekshirishning isbotlanganligi», A.Gardineraning 1932 yilda yozgan «Til va nutqning nazariyasi», K.Byuleraning 1934 yilda yozgan «Til nazariyasi» asarida aynan vazifaviy-struktur yo‘nalish masalasida ilmiy izldanishlar olib borishgan. Ta’kidlash joizki, psixologik idealar lingvistik yo‘nalishlar uchun muhim bo‘lib, psixologizm va nutqiy faoliyatni tushunishni idrok etishda simvolik alomat kasb etadi. Buni logik-ma’noviy tahlilda lingvistik yo‘l bilan amalga oshiriladi.Psixologik komponentlar strukturalizm, etnolingvistik nazariyalar, semiotika yo‘nalishlarida o‘rganilgan va tadqiq etib kelinmoqda. SHunga ko‘ra, psixologik yo‘nalishlarning muhim ko‘rinishlari til uchun xarakterli bo‘lib, psixolingvistikaning yuzaga kelishini ta’minlagan. 1954 yilda shu masalaga bag‘ishlangan, ya’ni psixologlar va tilshunoslar hamkorligida AQSHning Blumington shahrida seminar bo‘lib o‘tgan edi. 1957 yilda esa CH.Osgud «Ma’nolar o‘zgarishi» 1961 yilda esa o‘zining psixolingvistikaga doir muhim bo‘lgan ishi «Psixolingvistika»ni yaratdi. Amerikalik psixolingvistlar ana shu ishlarga tayanib deskritiv va transformatsion tekstlarni yuzaga keltirishgan hamda xulq-atvor psixologiyasi, ayniqsa, «ongdagi xalq-atvor modeli»ni Osguda va uning informatsion nazariyasi hamda matematik nazariyasiga bog‘liq ekanligini isbot qildilar.

Boduen de Kurtene va F.Sossyur nutqiy ijodiy yondashuvning ijtimoiy xarakter kasb etishini alohida ta’kidlashadi. Bu konsepsiya turli xil individual-leksik birliklarning paydo bo‘lish omillarini, ijtimoiy-grammatik assotsiatsiyasining esa uzviy aloqadorligini anglatadi. Psixologik maktab XIX asrning birinchi yarmi va XX asr boshlarida vujudga kelgan bo‘lib, til va nutq muammosiga doir tilning funksional (vazifaviy) belgilarini, shuningdek, til qurilishini va nutqiy-ijodiy yondashuvni o‘rgangan edi.Ma’lumki, vazifaviy-struktur yo‘nalish psixolingvistika, ya’ni lingvistik psixologiya uchun muhimdir. A.Marti o‘z ishlarida, jumladan, 1908 yilda yozgan «Umumiy grammatika va falsafiy tilni tekshirishning isbotlanganligi», A.Gardineraning 1932 yilda yozgan «Til va nutqning nazariyasi», K.Byuleraning 1934 yilda yozgan «Til nazariyasi» asarida aynan vazifaviy-struktur yo‘nalish masalasida ilmiy izldanishlar olib borishgan. Ta’kidlash joizki, psixologik idealar lingvistik yo‘nalishlar uchun muhim bo‘lib, psixologizm va nutqiy faoliyatni tushunishni idrok etishda simvolik alomat kasb etadi. Buni logik-ma’noviy tahlilda lingvistik yo‘l bilan amalga oshiriladi.Psixologik komponentlar strukturalizm, etnolingvistik nazariyalar, semiotika yo‘nalishlarida o‘rganilgan va tadqiq etib kelinmoqda. SHunga ko‘ra, psixologik yo‘nalishlarning muhim ko‘rinishlari til uchun xarakterli bo‘lib, psixolingvistikaning yuzaga kelishini ta’minlagan. 1954 yilda shu masalaga bag‘ishlangan, ya’ni psixologlar va tilshunoslar hamkorligida AQSHning Blumington shahrida seminar bo‘lib o‘tgan edi. 1957 yilda esa CH.Osgud «Ma’nolar o‘zgarishi» 1961 yilda esa o‘zining psixolingvistikaga doir muhim bo‘lgan ishi «Psixolingvistika»ni yaratdi. Amerikalik psixolingvistlar ana shu ishlarga tayanib deskritiv va transformatsion tekstlarni yuzaga keltirishgan hamda xulq-atvor psixologiyasi, ayniqsa, «ongdagi xalq-atvor modeli»ni Osguda va uning informatsion nazariyasi hamda matematik nazariyasiga bog‘liq ekanligini isbot qildilar.