ZOLDIRLI VA KUVURLI TEGIRMONLARNING IShLASh
SXEMASI
Tegirmonning ish unumdorligi, solishtirma kuvvat sarfi, tayer
maxsulotning yirik-maydaligi, tegirmondan foydalanish kiymati - bularning
xammasi tegirmonning ishlash sxemasiga boglik.
Tegirmon ochik sikl buyicha ishlatilganda jami tuyilgan materialni
oralikda saralaydigan kushimcha moslamalar urnatilmagan, bu esa materialni
tuyish samardorligini pasaytiradi, chunki tegirmondan uz vaktida bushatib
olinmagan tayer maxsulot tuyilmagan material donalarning maydalanishi,
yanchilishini kiyinlashtiradi. Okibat-natijada tegirmonning ish unumdorligi
pasayadi va materialni tuyishga ketadigan kuvvat sarfi ortadi. Lekin ochik
siklda ishlaydigan tegirmonlar ancha sodda tuzilganligi va ishlatilishi oson
bulganligi sababli ulardan keng foydalaniladi, shu bilan birga, ular uzok vakt
buzilmasdan ishlaydi.
Tegirmon yepik siklda ishlatilganda material barabandan kisman chala
tuyilgan xolda chikadi, sungra saralovchi moslama yerdamida tayer
maxsulotga va chala tuyilgan material, ya’ni chala maxsulotga ajratiladi,
chala maxsulot yana tegirmonga tashlanadi (27 rasm).
Tegirmon 27 rasmda tasvirlangan sxemada ishlatilganidatuyiladigan
material tegirmonga barabanning rasmda 1 rakami bilan kursatilgan
tuynugidan tashlanadi, u ish jaraeni
41
baraban buylab surilib, tayer maxsulot tushadigan tuynuk tomon
yunaladi; tuynukdan chikaetgan materialni elevator 5 separator 2 ga uzatadi,
material bu yerda tayer va chala maxsulotlarga ajraladi. Tashuvchi kurilma 3
tayer maxsulotni bunkerga uzatadi, chala maxsulot esa kuvur 4 orkali
tegirmonga kaytib tushadi va barabanga yangi tashlangan material bilan
birlikda yana tuyiladi.
42
Tegirmon ( rasmda b) tasvirlangan sxema buyicha ishlatiganda
tuyiladigan material baraban devorchasidagi maxsus teshiklaridan
tegirmonning urta kismiga utadi, shuningdek, elevator 5 uni separator 2 ga
uzatadi; (rasmda v, b) bilan kursatilgan xollarda chala maxsulot techka va
barabanning karama-karshi tomonida joylashgan sapfa orkali tegirmonning
ikkinchi yarmiga kaytib tushadi, tayer maxsulot esa fakat separatordan
chikadi. Rasmda v, b bilan tasvirlangan xollarda esa chala maxsulot
tegirmonning urta kismiga kaytib tushadi va baraban ichida surilganida
separatorga utmaydi. Bu xolda tayer maxsulot separator ajratgan va
tegirmonning material bushatib olinadigan kismiga chikarilgan maxsulotdan
iborat buladi. Barabanning urta kismi ikki xonaga bulingan; bu joyga uchta
tusik urnatilib, ikkita tor yulak xosil kilingan; ulardan biri - maxsulot
bushatiladigan yulak va ikkinchisi - material bilan ta’mirlash yulagi.
Bushatish yulagi birinchi xonadagi maxsulotni baraban devorchalaridagi
tuynuklar orkali bushatib olish uchun xizmat kiladi, ta’minlash yulagi orkali
esa ikkinchi kameraga material tuldiriladi. Separatordan chikkan chala
maxsulot baraban devorchasidagi tuynuklar orkali tushib turadigan bu
yulakda kursatuvchi va yunnaltiruvchi parraklar xamda bushatish konusi
joylashgan. Tuyilgan material barabanning urta kismidan tushiriladigan va
material ikki separatorga uzatiladigan tegirmonning ishlash sxemasi rasmda
berilgan; mazkur separatorlarda ajratilgan chala maxsulot tegirmonga uning
xar ikkla tomonidan utib turadi. Tegirmonga tashlangan materialning ozgina
kismi mayda kukun xolida tuyilib, kuprok kismi chala maxsulot xolida
chikadigan xollarda tegirmonning ayni shu sxemada ishlatish zaruriyati
tugiladi. Kurib chikilgan tegirmonlarning xammasi separator oilan ishlaydi,
shunga kura ular separatorli tegirmon deb ataladi. Tegirmonlarda
materiallarni tuyishning xul usuli kullanilgan takdirda materialni saralash
maksadida, kupincha, sim galvirlar va gidrotsiklonlardan foydalaniladi.
Tuyilaetgan materialning tayer kismi uzluksiz ravishda ajralib chikib tursa,
tuyish jaraeni tezlami, tegirmonning ish unumdorligi 15-20 foiz ortadi xamda
kuvvat sarfi kamayadi; shu bilan birga, tuyilaetgan material zarralarining yirik
- maydaligi nazorat kilib (keragicha uzgartirilib) turilganligidan tayer
maxsulot sifati kungildagidek buladi (rasm 28).
43
Shuni aytib utish kerakki, materialni tuyishning xul usuli kullanilgan
xollarda tegirmon, kupincha, yepik siklda ishlatilmaydi, chunki bunda
murakkab sxemaning kamchiliklarini tegirmonning afzalliklari koplab
ketolmaydi.
AKShda va ba’zi bir garbiy mamlakatlarda materialni tegirmonda
tuyishning ikki boskichli sxemasini afzal kurishadi; ikki boskichli sxema
deganda, zoldirli ikkita kiska tegirmonni yeki zoldirli kiska tegirmon bilan
kuvurli tegirmonni bir yula ishlatish tushuniladi. Bunda birinchi tegirmon
ochik siklda xam, yepik siklda xam ishlatilishi mumkin, lekin ikkinchi
boskich tegirmonni (materialni kukunga aylantiradigan tegirmon)ni fakat
yepik siklda ishlatish tavsiya etiladi. Mamlakatimizda ikki boskichli tuyish
sxemasidan ayrim xollardagina, chunonchi, ishlab turgan zavodlarni
kengaytirish vaktida foydalaniladi. Materialni ham tuyadigan, xam
kuritadigan sxemada ishlaydigan tegirmonlarda yepik sikldan keng
foydalaniladi. Bir-biridan jiddiy fark kiladigan ikkita tuyishkuritish tegirmoni
mavjud: biri - markazidan kochirma separatorli tuyish kuritish tegirmoni va
ikkinchisi - xavo utib turadigan separatorli tuyish kuritish tegirmoni. Birinchi
turdagi tegirmonning ishlash sxemasi 29 rasmda tasvirlangan yepik siklda
tuyish sxemasidan fark kilmaydi.
44
Bu xolda tegirmonning birinchi xonasiga issik gaz va xavo utib
turganligidan u kuritish xonasi vazifasini ham bajaradi. Material mazkur
xonadan utaetib xam maydalalanadi, xam kuritiladi, sungra tegirmon
korpusida tuyinukdan bushatiladi, elevator uni markazdan kochirma ikki
separatorga uzatadi. Separatordan chikkan tayer maxsulot bunkerga tushadi,
chala maydalangan material esa sapfa orkali tegirmonning ikkinchi xonasiga
yunaladi, bu yerda kaytadan tuyilib, tegirmonning urta kismiga tushadi va
birinchi xonadan chikaetgan materialga aralashib yana separatorga utadi.
Bunday tegirmonda namlik darajasi 10 % gacha bulgan materialni tuyish
mumkin, chunki uning kuritish imkoniyatlari cheklangan (sapfaning normal
ish sharoitlari kuritish agentining xaroratini, gaz okimining xarakat tezligi esa
uning mikdorini cheklaydi: gazning xarakat tezligi sekundiga 0,7 - 1,0
metrdan oshmasligi lozim). Xavo utib turadigan separatorli tuyish - kuritish
tegirmonida namli darajasi 15 % gacha bulgan materialni tuyish va kuritish
mumkin. Bu tegirmonning separatoriga tuyilgan materialni tegirmon ichidan
utaetgan xavo yeki gaz okimi uzatib turadi. Gaz yeki xavo okimining xarakat
tezligi muayyan yiriklikdagi kattik material donalarining xarakat tezligidan
xamisha ortik bulishi kerak; shunga kura markazdan kochirma separatorli
tegirmondagiga karaganda bu tegirmondagi vakt birligida kuprok gaz (xavo)
utadi, bu esa materialning yaxshi kuritilishiga imkon tugtiradi. Separator
chala tuyilgan maxsulotlgina ajratadi, keyinchalik bu chala maxsulot tegirmon
sapfasiga kaytib tushib, tegirmonga tashlangan yangi materialga aralashib
yangidan tuyiladi. Separatordagi kukun (tayer maxsulot) gaz okimiga
ergashib siklonga chikadi, bu yerdan kukun gaz okimidan ajratib olinadi.
Bunday tegirmon normal ishlamogi uchun sistemaning xamma kismlarida
gazning eng makbul aerodinamik rejimida xarakatlanishiga eritish zarur. Bu
tegirmonlarda energiya solishtirma sarfi ancha katta (30 kVt- soat/t).
Tegirmonning tejamkorlgini oshirish maksadida suv buglariga salgina
tuyingan kuritish agentidan takror foydalanish tavsiya etiladi. Bunga
sarflanadigan xarajatlar jami sarflangan kuvvat bilan boglik xarajatlarning
36% ni tashkil etadi. Mazkur tegirmonlarda materialni kuritishga sarflangan
45
issiklik buglangan namning xar kilogrammiga 900 - 1300 kkaloriyadan tugri
keladi.
Materialni kuruk usulda maydalaydigan tegirmonlarning xammasi
tegirmon ichida utadigan xavo yeki issik gazni chang - tuzondan tozalaydigan
apparatlar bilan ta’minlangan. Xavo ketma-ket urnatilgan ikki yeki uch
apparatdan utib tozalanganligi tufayli juda toza buladi. Tozalash apparatlari
sifatida siklonlar, elektr filtlardan, kumir tuyilganda esa okrubberlardan xam
foydalanish mumkin. Tozalanadigan xavo yeki issik gaz maxsus ventilyator
yerdamida tegirmon orkali surib olinadi, shunga kura unga tegirmon
ventilyatori deb nom berilgan. Tegirmonning karshiligi aerodinamik xisob
yuli bilan aniklanadi.
Tegirmon yepik siklda ishlaganida kaytadan maydalash uchun
separatordan tegirmonga kaytarilgan chala maxsulot separator-tegirmon
sistemasidan bir necha bor aylanib utadi. Material yepik siklda tuyiladigan
tegirmondan foydalanish shart-sharoitlari kuyidagi asosiy tenglamalar bilan
ifodalanishi mumkin:
Aa
=
Qq
+
Gg
M = Q
A = Q + G = M + Q
Bu yerda Aa - separatorga utadigan material mikdori;
Q- tayer maxsulot mikdori;
G- chala maxsulot mikdori;
M- tegirmonga tushadigan material mikdori;
| 