Qishki yaxmalak va qor qatlamlarini bartaraf etishning iqtisodiy jihatdan
samarali muddatlariga eng katta ta’sir harakatning intensivligi bilan bog’liq bo‘lib,
bu ushbu hodisalarni bartaraf etishning direktiv muddatlari uchun talablarni tartibga
solish uchun asos bo‘lishi kerak, ya’ni vaqt harakati jadalligi bilan farqlanishi kerak.
Qish mavsumida barcha yo‘llar guruhlarga bo‘linadi:
A-butun kenglikdagi toza sirt bilan yo‘llar;
B-yo‘lning butun kengligida toza bo‘lgan yo‘llar;
V - yo‘lning toza o‘rtasi bo‘lgan yo‘llar;
G-yo‘lda siqilgan qor bilan qoplangan yo‘llar.
Har bir yo‘lning qishki ta’minot darajasi ko‘rsatkichlariga nisbatan direktiv
talablar yo‘l-foydalanish xizmatining qishki yo‘llarni saqlash uchun mashina va
uskunalar bilan jihozlanganligini hisobga olgan holda
texnik-iqtisodiy hisob-
kitoblar asosida o‘rnatilishi kerak. Yo‘llarning davlat ko‘rsatkichlarining ruxsat
etilgan qiymatlari jadvalda keltirilgan.
4.1.-jadval
Yo‘llarning davlat ko‘rsatkichlarining ruxsat etilgan qiymatlari
Yo‘llar
Ha
ra
k
at
jada
ll
i,
a
vt./
sutka
YO
‘
lni
ng
toza
langa
n
yuz
asini
ng mi
nim
al kengligi
,
m
YO
‘
lda bo‘
sh
qor
qa
tl
ami
ning m
aksim
al ruxsa
t
eti
lgan
qa
li
nli
gi, m
m
YO
‘
lda
qor
qa
tl
ami
ning
ruxsa
t
eti
lgan
qa
li
nli
gi,
mm
YO
‘
l t
omonl
arida
(tupr
oq
qa
tl
ami
ning che
ti
da
) siqil
ga
n
qor
qa
tl
ami
ning
ruxsa
t
Qor
toza
la
sh
va
qishk
i
sirpa
nc
hiqni
ba
rta
ra
f
eti
sh
bo‘
yicha
ishl
arning
Xalqaro
avtomobil
yo‘llari
3 000 yuqori
Butun
kengligi
uchun
20
—
50
4
1000 - 3 000 Bundan
25
—
60
5
tashqari
1000 kichik
»
30
50*
70
6
Davlat yo‘llari
3 000 yuqori
»
30
—
60
4
1000 -3000
»
40
—
70
5
1000 kichik
»
60
50*
80
6
Mahalliy ahamiyatga
ega ruxsat etilgan
tanaffus bilan
harakatlar
Harakat
Tartibsiz
—
—
50
200
24...48
Guetta toza
tuz distribyutori joriy etildi, bu sizga "qishki silliqlikni" tezda
bartaraf etish imkonini beradi va allaqachon ijobiy natijalarga erishdi. Mintaqadagi
yo‘llarning asosiy qismi qishda qor ostida joylashgan. Harakat xavfsizligini
ta’minlash uchun ularga qo‘shimcha ravishda 6000 yo‘l belgilari o‘rnatiladi, tishli
greyder pichoqlari faol ishlatiladi. Umumiy uzunligi 1050 km bo‘lgan barcha xavfli
hududlar 5,0 mm gacha bo‘lgan eng katta zarracha qiymatiga ega bo‘lgan
ishqalanish materiallari (domen shlak va tabiiy qum) bilan majburiy ravishda qayta
ishlanadi. Ushbu ob’ektlarda Real vaqt rejimida havo harorati, shamol tezligi, muz
shakllanishi va yomg’ir yog’ishi haqida ma’lumot dispetcherlik
xizmatlarining
konsollariga tezda uzatiladigan meteorostlar o‘rnatiladi. Ayrim meteopostlarda veb-
kameralar mavjud bo‘lib, ular orqali dispetcher yo‘lning haqiqiy holatini vizual
tarzda kuzatishi mumkin. Olingan ma’lumotlarni hisobga olgan holda, "qishki
silliqlikni" bartaraf etish yoki xavfli yo‘l sharoitlari paydo bo‘lishiga to‘sqinlik
qiluvchi choralar ko‘rilmoqda.
Qor ko‘chkisi va yo‘llarning qor ko‘chishi. Shamol ta’siri ostida qor zarralari
qor qoplamining yuzasidan ko‘tariladi va shamol tezligi pasayganda yana saqlanadi.
Qor bo‘roni bilan ko‘chirilgan qor zarralari turli shakl va o‘lchamlarga ega 0,01 ...2
mm, lekin zarrachalarning 90% 0,1 o‘lchamiga ega ...0,25 mm.
tashiladigan
zarrachalarning massasi 0,0001 oralig’ida o‘zgarib turadi ...0,005 g. qor zarralari
faqat ma’lum bir balandlikka ko‘tarilishi mumkin-tortish tomi. Katta
og’ir zarralar qor qoplamining yuzasi bo‘ylab keskin ravishda harakatlanadi.
Bunday harakatni takrorlash deyiladi. Yumshoq qorning qor ko‘chishi 3 m/s dan
ortiq shamol tezligida boshlanadi, kichik qor zarralari 0,02 o‘lchamida...0,5 mm sirt
havosi bilan aralashtiriladi va turbulent qor oqimi hosil qiladi. Ushbu oqimdan
tushadigan zarralar qor yuzasini yo‘q qiladi, bu esa qor ko‘chkisi
oqimining
qo‘shimcha oziqlanishiga yordam beradi. Pastki qor bo‘roni bilan qorning katta
qismi er sathida 1,5 balandlikda o‘tkaziladi...2,0 m, va taxminan 90% qor 10
balandlikda o‘tkaziladi...20 qarang.
Qor bo‘roni oqimi to‘yingan va to‘yinmagan bo‘lishi mumkin: to‘yingan-
shamol oqimi maksimal tashish qobiliyatiga mos keladigan qor miqdorini
ko‘targanda; to‘yinmagan-ko‘chma qorning massasi to‘yinganlik chegarasidan
kamroq bo‘lsa.
Qor ko‘chkisi-qish davomida yo‘lning bir tomoniga qor yog’adigan qor
miqdori. Qor qoplamining hajmi odatda qor tashishning umumiy hajmining faqat bir
qismidir.
YO‘llarning qor yog’ishi. Qor yog’ishi ostida ular yo‘llarda qor ko‘chkilari
paydo bo‘lishiga ta’sir ko‘rsatadi. Qorning kantitativ xarakteristikasi - bu yo‘l
kanvasida to‘plangan
qor miqdori, qorning umumiy miqdori, yo‘lga qor yog’ishi
bilan bog’liq.
YO‘llarning harakatiga ta’siri. Qish salbiy kuz 0 ° C quyida o‘rtacha kunlik
havo harorati o‘tish va ijobiy salbiy dan 0 ° C orqali, uning teskari o‘tish qadar yildan
boshlab yil davri o‘z ichiga oladi.
YO‘llarning qishki tarkibi-bu quyidagilarni o‘z ichiga olgan chora-tadbirlar
majmuasi: qor ko‘chkilaridan yo‘llarni himoya qilish; qordan yo‘llarni tozalash;
* qishki silliqlikka qarshi kurash; ko‘chkilardan yo‘llarni himoya qilish; muzlarga
qarshi kurash.
Yilning qish davri yo‘llarni ishlatish va harakatni tashkil qilishning eng qiyin
usuli hisoblanadi. Ushbu davr davomiyligi 20 kundan Janubiy viloyatlarda
O‘zbekistonning shimoliy hududlarida 180 kungacha o‘zgarib turadi.
Qish davrining eng xarakterli xususiyati qor va muz qatlamlarining yo‘l
yuzasida shakllanishi bo‘lib, bu avtomobilning yo‘l bilan o‘zaro ta’siri
sharoitida
keskin o‘zgarishlarga olib keladi.
4.1-rasm. Qishki yo‘llarni saqlash darajasining asosiy ko‘rsatkichlari:
