|
Va innovatsiyalar vazirligi urganch davlat universiteti ilm sarchashmalari
Pdf ko'rish
|
| bet | 12/16 | | Sana | 21.02.2024 | | Hajmi | 458,67 Kb. | | #159831 |
Bog'liq Dostonlat tilida arxaizmlarning nutqiy voqelanishi. Xudayberganova DKey words: phrase, phraseology, dictionary, linguo-cultural science, culture, image, lexicon.
Ma
’lumki, har qanday frazeologik birlik grammatik me’yorni izchil ta’minlashga xizmat qiladi, uning
asosida shakllangan leksik ma’no bayondagi ifoda va tasvir bo‘shliqlarini to‘ldiradi, biroq ibora inson tomo-
nidan anglangan voqelik qirralarini to‘liq tasavvur qilishga imkoniyat yarata olmaydi, balki predmet, borliq,
xususiyat, vaziyat va holatga xos ma’no tarmog‘ini ifodalanish bilan cheklanadi. Mohiyatan, konsept va tu-
shu
ncha ham ma’no, ham ong hosilasi sanaladi, unda anglash va idrok qorishib ketadi. Inson tana a'zolari bilan
bog‘liq somatik frazemalar ma’rifati tafakkur ehtiyoji va cheklangan til lug‘aviy zaxirasining to‘qnashuvidan
shakllanadi. Ba’zi hollarda frazema lug‘aviy muqobil shakliga ega bo‘lsa ham, uslubiy munosabat ifodasida
o‘zaro farqlanadi. Frazeologiya, umuman, barqaror birliklar (maqol, matal, aforizmlar ham) – tilning tengsiz,
muqobilsiz xazinasi hisoblanadi.
«Hozirgi o‘zbek adabiy tili» asarining «Leksikologiya va semasiologiya» qismida «bosh» so‘zining asl
ma’nosi gavdaning bo‘yindan yuqori qismi, ammo u turli xil so‘z birikmalarida turli ma’noni ifodalaydi: yo‘l-
ning boshi, ish boshi, bosh vazifa. Bu so‘z frazeologik birliklar tarkibida ham keladi: bosh ko‘tarmoq – qo‘z-
g‘almoq, harakatga kelmoq; bosh bo‘lmoq – rahbarlik qilmoq; bosh egmoq – bo‘ysunmoq, taslim bo‘lmoq»,
1
deya ta’kidlangan.
Ularda xalq dunyoqarashi, tarixi, madaniyati, ma’naviyati va maishiy turmush tarzining o‘ziga xosliklari
namoyon
bo‘ladi. Aslini olganda, frazeologik birikma sof milliy-mental xarakterga ega, biroq tillararo ham-
1
Фахри Камол. Лексикология ва семасиология. Ҳозирги узбек адабий тили. Икки томлик, 1-том, Фонетика, лекси-
кология, морфология. Тошкент, “Фан”, 1966, 116-бет.
|
| |
